Phân tích nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích Dế Mèn bênh vực kẻ yếu

Bài viết Dàn ý và văn mẫu Phân tích nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích Dế Mèn bênh vực kẻ yếu được Toploiogiai biên soạn nhằm giúp các bạn học sinh có thêm tài liệu tham khảo và học tập tốt môn Ngữ văn.

Dàn ý phân tích nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích Dế Mèn bênh vực kẻ yếu

1. Mở bài: Ấn tượng chung về nhân vật Dế Mèn, giới thiệu đặc điểm nổi bật của nhân vật này trong văn bản truyện Dế Mèn bênh vực kẻ yếu (trích Dế Mèn phưu lưu kí) của nhà văn Tô Hoài: thương người (nhân hậu), hào hiệp, hết lòng bênh vực kẻ yếu…

2. Thân bài:

a) Giới thiệu tác giả và hoàn cảnh ra đời, bối cảnh truyện: gặp chị Nhà Trò bé nhỏ, gầy yếu, có cảnh ngộ tội nghiệp đáng thương; cuộc sống và tính mạng chị Nhà Trò đang bị uy hiếp nghiêm trọng…

b) Đặc điểm của nhân vật Dế Mèn:

*Dế Mèn rất giàu tình thương người:

+ Đi qua đám cỏ xước xanh dài, nghe tiếng khóc tỉ tê và nhìn thấy chị Nhà Trò đang gục đầu bên tảng đá cuội, Mèn rất quan tâm và thương cảm đến gần hỏi han

+Hình ảnh chị Nhà Trò đã bé nhỏ lại gầy yếu quá, đôi cánh mỏng… ngắn chùn chùn khiến Mèn thương tâm lắm…

+ Xúc động, đồng cảm trước cảnh ngộ đau khổ của chị ta: mẹ mất, sống thui thủi, ốm yếu quá nên làm không đủ ăn, lại đang bị bọn nhện đòi nợ, đánh đập…

+ Xoè hai càng như muốn che chở, trấn an chị Nhà Trò

*Mèn còn là người hào hiệp, sẵn sàng bênh vực kẻ yếu:

- Sau khi nghe chị Nhà Trò kể lại câu chuyện: dắt chị Nhà Trò đi là hành động dũng cảm, hào hiệp, đi đòi lại công bằng, bảo vệ bênh vực kẻ yếu.

-Khi gặp bọn Nhện:

+Hành động: Ra oai thị uy “Tôi quay phắt lưng, phóng càng đạp mạnh vào đầu mụ Nhện..”

+Lời nói: Đanh thép vạch tội, ra lệnh phá bỏ vòng vây,…

c) Nhận xét về nghệ thuật

+ Xây dựng hình tượng gần gũi

+ Cốt truyện, chi tiết liên kết mạch lạc..

+ Ngôn ngữ, giọng văn truyền tải thông điệp rõ ràng

3. Kết bài: Qua việc phân tích đặc điểm nhân vật Dế Mèn, nêu lên ý nghĩa hoặc bài học sâu sắc

Bài mẫu phân tích nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích Dế Mèn bênh vực kẻ yếu

“Dế Mèn phiêu lưu kí” là tác phẩm xuất sắc và nổi tiếng của nhà văn Tô Hoài về thế giới của loài vật dành cho độc giả thiếu nhi. Truyện như một thước phim ghi lại những cuộc phiêu lưu muôn màu muôn vẻ của Dế Mèn. Tính cách nhân hậu, tinh thần trượng nghĩa của nhân vật được khắc họa rõ nét trong từng hoàn cảnh, đặc biệt là trong đoạn trích “Dế Mèn bênh vực kẻ yếu”.

Đoạn trích này nằm ở phần đầu của tác phẩm, mở đầu bằng câu chuyện Dế Mèn bắt gặp chị Nhà Trò ngồi gục đầu bên tảng đá cuội khi đi ngang qua một vùng cỏ xước. Cuộc gặp gỡ chị Nhà Trò bé nhỏ, gầy yếu, có cảnh ngộ tội nghiệp đáng thương, khi biết được cuộc sống và tính mạng chị Nhà Trò đang bị uy hiếp nghiêm trọng, Dế Mèn đã đứng lên đấu tranh để bảo vệ người yếu thế hơn.

Với cách xây dựng tình huống truyện tài tình, hợp lí, nhà văn hướng tới độc giả ấn tượng đầu tiên về nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích – đó là nhân vật có tấm lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương. Lấy bối cảnh khi Dế Mèn đi qua đám cỏ xước xanh dài, nghe “tiếng khóc tỉ tê” và nhìn thấy chị Nhà Trò đang “gục đầu bên tảng đá cuội”, Mèn rất quan tâm và đến gần chị để hỏi han, an ủi. Hình ảnh chị Nhà Trò qua mô tả của Tô Hoài cũng khiến người đọc hình dung ra dáng vẻ đáng thương lúc này của chị: bé nhỏ lại gầy yếu quá, người bự những phấn, như mới lột, chị mặc áo thâm dài, đôi chỗ chấm điểm vàng, hai cánh mỏng như cánh bướm non, lại ngắn chùn chùn, yếu ớt nên không bay được xa. Không chỉ vậy, điều làm chú xúc động hơn là hoàn cảnh thương tâm khi  mẹ mất, sống "thui thủi", ốm yếu quá nên làm không đủ ăn, bị bọn nhện đòi nợ một cách riết róng. Bọn chúng đánh đập chị ta mấy bận, lần nào chúng đe bắt để "vặt chân, vặt cánh ăn thịt". Chỉ với những chi tiết như vậy, có thể thấy cuộc sống và tính mạng chị Nhà Trò đang bị uy hiếp nghiêm trọng. 

Đối mặt trước tình cảnh đáng thương của chị Nhà Trò, Dế Mèn đã thực hiện cử chỉ "xòe cả hai càng ra" và thốt lên câu nói "Em đừng sợ. Hãy trở về cùng với tôi đây. Đứa độc ác không thể cậy khỏe ăn hiếp kẻ yếu”. Cử chỉ “xòe cả hai càng” là hành động mang ý nghĩa che chở, bảo vệ của người mạnh đối với người yếu thế. Tiếng nói của Dế Mèn vang lên vừa có tác dụng trấn an tinh thần chị Nhà Trò, vừa là chỗ dựa để tin tưởng, vừa như một lời tuyên chiến với những kẻ xấu xa, ỷ mạnh áp bức, bóc lột người khác. Từ thái độ, cử chỉ và hành động của Dế Mèn, Tô Hoài cũng hướng người đọc đến một thái độ sống thể hiện giá trị nhân cách con người – không làm ngơ, bỏ mặc và luôn đồng cảm với những mảnh đời bất hạnh. 

Bên cạnh việc tạo dựng nhân vật chính với tấm lòng nhân hậu, giàu tình thương, nhà văn còn làm nổi bật nét tính cách hào hiệp, dũng cảm. Sau khi lên tiếng an ủi chị Nhà Trò, Dế Mèn đã dắt chị đi. Ở tình huống tiếp theo, một khung cảnh khác được dựng lên là chỗ mai phục của bọn nhện. Theo dòng tưởng tượng, trận địa mai phục của lũ nhện thật đáng sợ, cả vùng không gian như thiên la địa võng "chăng từ bên nọ sang bên kia đường biết bao tơ nhện". Chúa trùm nhà nhện hiện ra là một mụ nhện "đanh đá, nặc nô", có 2 vệ sĩ nhện vách đi kèm. Trên các khe đá có vô số lũ nhện nanh ác do nhện gộc chỉ huy "Chúng đứng im như đá mà coi vẻ hung dữ". 

Trước đội quân đông đúc của bọn nhện, Dế Mèn không hoảng sợ, cất lên tiếng nói đàng hoàng, đĩnh đạc và hào hùng "Ai đứng chóp bu bọn này? Ra đây ta nói chuyện". Khi thấy mụ nhện từ trong hang đá "cong chân nhảy ra" với hai nhện vách đi kèm, Mèn ra oai thị uy phủ đầu "quay phắt lưng, phóng càng đạp phanh phách”, khiến “Mụ nhện co rúm lại rồi cứ rập đầu xuống đất như cái chày giã gạo”. Sau đó, chú đanh thép vạch tội lũ nhện là bọn người "béo múp núp" mà lại tham lam ti tiện "cứ cố tình đòi một tí tẹo nợ đã mấy đời” từ chị Nhà Trò. Không dừng lại ở việc răn đe, Dế Mèn còn "cấm" bọn nhện "từ giờ không được đòi nợ chị Nhà Trò nữa". Nhận thấy tín hiệu đầu hàng từ lũ nhện, Dế Mèn buộc bọn chúng phải phá hết vòng vây. Tức thì quân tướng lũ nhện "sợ hãi cùng dạ ran", chúng vội vàng "phá hết các dây tơ chăng lối", từ đây con đường về tổ Nhà Trò "quang hẳn”. 

Dế Mèn hiện lên như một người anh hùng hành hiệp trượng nghĩa, luôn ra tay chống lại áp bức, bất công trong xã hội. Đúng như nhà văn Nam Cao đã từng nói: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh là kẻ giúp đỡ người ta trên đôi vai mình.” Nếu như lũ nhện ra uy, bắt nạt kẻ yếu thế để phô trương sức mạnh thì Dế Mèn lại hiện lên như một kẻ mạnh đích thực, dùng chính đôi vai của mình để nâng đỡ mảnh đời bất hạnh. 

Làm nên thành công của truyện không thể không kể đến ngòi bút nghệ thuật tài hoa của nhà văn. Lấy cảm hứng từ hình ảnh chú dế quen thuộc, hình tượng nhân vật Dế Mèn được miêu tả gần gũi, chân thực nhưng để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Nhà văn còn có khả năng quan sát miêu tả tinh tế, ngòi bút dí dỏm giúp câu chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn. Ngôn ngữ, giọng văn mang nét trẻ thơ giản dị, dễ đi vào lòng người, từ đó truyền tải được thông điệp nhân văn của tác giả đến với số đông bạn đọc: chúng ta cần có mục đích sống cao đẹp, biết lên tiếng trước cái ác, cái xấu, biết đứng lên bảo vệ những con người yếu thế đang bị cái ác, cái xấu chà đạp. 

Nhà phê bình văn học Hà Minh Đức đã khẳng định giá trị của tập bút ký bằng nhận định: “Dế Mèn phiêu lưu ký là một thành công xuất sắc của Tô Hoài khẳng định tiếng nói đặc sắc cũng như vị trí văn học độc đáo của ông trong văn học đương thời cũng như trong lịch sử văn học lâu dài sau này”. Đoạn trích “Dế Mèn bênh vực kẻ yếu” xoay quanh câu chuyện giữa các loài động vật nhưng lại là thế giới thu nhỏ của xã hội loài người. Dù ở đâu, thời nào cũng tồn tại những kẻ ỷ mạnh hiếp yếu, dựa vào số đông bắt nạt người không ai nương tựa. Nhưng hiện thực dù khắc nghiệt, vẫn có những chân dung như Từ Hải trong Truyện Kiều (Nguyễn Du), nhân vật Hộ trong Đời thừa (Nam Cao), hay Phùng trong Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)…Điểm chung giữa họ là sự cảm thông, thấu hiểu, sẵn lòng đứng lên bảo vệ những con người đang bị vùi dập bởi bàn tay kẻ ác.

Bài làm của bạn Thu Hà - Học viện báo chí và tuyên truyền