Nghị luận So sánh đánh giá hai nhân vật trong Mây trắng còn bay và Một người Hà Nội

Đoạn trích 1: MÂY TRẮNG CÒN BAY (Bảo Ninh)

(Lược phần đầu truyện: Nhân vật “tôi” (là một hành khách trên chuyến bay) kể về một bà cụ lần đầu tiên đi máy bay. Khi máy bay ra khỏi vùng thời tiết xấu, bà cụ thích thú nhìn ngắm mây bay bên ngoài cửa sổ và bắt chuyện với “tay vận comple” nhưng không được hắn đáp lại. Bà cụ không ăn gì mà chỉ xin một cốc nước lúc cô tiếp viên mang đồ đến phục vụ. Khi máy bay bay qua vùng vĩ tuyến 17, nhân vật tôi thiu thiu ngủ thì bị đánh thức bởi tiếng quát của tay vận comple nạt bà cụ)
[…] Tôi giật bắn mình. Tôi bị giằng khỏi giấc ngủ không phải vì tiếng quát, tay ngồi cạnh tôi không quát to tiếng, chỉ nạt, nạt khẽ thôi, đủ nghe. Nhưng âm hưởng của nỗi hoảng hốt và sự cục cằn trong giọng y như tát vào mặt người ta. Thận trọng, tôi liếc nhìn. Khói thuốc và cặp vai to đùng của y che khuất cả bà cụ già, cả ô cửa sổ.
Này, cô kia, cô nhân viên! - Y sang trọng đứng dậy mắng - Tới mà nhìn! Đây là hàng không hay là cái xô bếp? Là phi cơ hay là cái miếu thờ thế này, hả?
- Van bác... - Bà cụ sợ sệt - Bác ơi, van bác... Chẳng là, bác ạ, bữa nay giỗ thằng cả nhà tôi.
Non ba chục năm rồi, bác ơi, tôi mới lên được đến miền cháu khuất
Tay nọ gần như bước xéo lên đùi tôi, xấn ra lối đi. Bộ mặt hồng hào bừng bừng giận dữ và khinh miệt.
Bà cụ ngồi, lặng phắt, lưng còng xuống, hai bàn tay chắp lại, gầy guộc. Trên chiếc bàn gấp bày đĩa hoa cúng, nải chuối xanh, mấy cái phẩm oản và ba cây nhang cắm trong chiếc cốc thuỷ tinh đựng gạo. Một bức ảnh ép trong tấm kính cỡ bàn tay để dựng vào thành cốc.
Cô tiếp viên vội đi tới. Cô đứng sững bên cạnh tôi. Không hề kêu lên, không thốt một lời, cô lặng nhìn.
Máy bay vươn mình nâng độ cao vượt qua trần mây. Sàn khoang dốc lên. Cái bàn thờ nhỏ bé bỏng của bà cụ già hơi nghiêng đi. Tôi xoài người sang giữ lấy cái khung ảnh. Tấm ảnh được cắt ra từ một tờ báo, đã cũ xưa, nhưng người phi công trong ảnh còn rất trẻ.
Khói nhang nhả nhè nhẹ, bốc lên dìu dịu, mờ mỏng trong bầu không khí lành lạnh của khoang máy bay. Những cây nhang trên trời thẳm toả hương thơm ngát. Ngoài cửa sổ đại dương khí quyển ngời sáng.

(Trích: “Mây trắng còn bay”, Bảo Ninh, NXB Trẻ, TP. HCM, 2008)

>>> Đọc thêm: Đọc hiểu truyện ngắn Mây trắng còn bay

Đoạn trích 2: MỘT NGƯỜI HÀ NỘI (Nguyễn Khải)

(Lược phần đầu : Nhân vật tôi từ chiến khu về tiếp quản thủ đô và ghé qua nhà cô Hiền - chị em đôi, con dì ruột với mẹ của anh. Qua lời kể của nhân vật tôi, cô Hiền là một người Hà Nội bình thường, vô danh nhưng cũng như những người Hà Nội bình thường khác, cô đã cùng Hà Nội, cùng đất nước trải qua những biến động, thăng trầm nhưng vẫn giữ được cốt cách Hà Nội, cái bản lĩnh văn hoá của người Hà Nội. Cô sống thẳng thắn, chân thành, không giấu giếm quan điểm, thái độ riêng của mình với mọi hiện tượng xung quanh…)
Gần ba chục tuổi cô mới đi lấy chồng, không lấy một ông quan nào hết, cũng chẳng hứa hẹn gì với đám nghệ sĩ văn nhân, đùa vui một thời còn son trẻ thế là đủ, bây giờ phải làm vợ làm mẹ, cô chọn bạn trăm năm là một ông giáo cấp tiểu học hiền lành, chăm chỉ khiến cả Hà Nội phải kinh ngạc. Có gì mà kinh ngạc, cô đã tính trước cả. Sau khi sinh đứa con gái út, người con thứ năm, cô nói với chồng: “Từ nay là chấm dứt chuyện sinh đẻ, bốn mươi tuổi rồi, nếu ông và tôi sống đến sáu chục thì con út đã hai mươi, có thể tự lập, khỏi sống bám vào các anh chị”. Là thôi hẳn.
Cô bảo tôi: “Mày bắt nạt vợ mày quá, không để nó tự quyết định bất cứ việc gì, vậy là hỏng. Người đàn bà không là nội tướng thì cái gia đình ấy cũng chẳng ra sao”. Khi các con còn nhỏ, ngồi vào bàn ăn cô thường chú ý sửa chữa cách ngồi, cách cầm bát cầm đũa, cách múc canh, cả cách nói chuyện trong bữa ăn. Cô vẫn răn lũ con tôi: “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng nói năng phải có chuẩn, không được sống tùy tiện, buông tuồng”. Có lần tôi cãi: “Chúng tôi là người của thời loạn, các cụ lại bắt dạy con cái theo thời bình là khó lắm”. Cô ngồi ngẩn ra một lúc, rồi bảo: “Tao chỉ dạy chúng nó biết tự trọng, biết xấu hổ còn sau này muốn sống ra sao là tùy”.
(Trích “Một người Hà Nội” , Nguyễn Khải, Ngữ văn 12 Nâng cao, Tập hai, NXB Giáo dục, 2008, tr.82)
Chú thích
* Bảo Ninh (18/10/1952) là nhà văn Việt Nam viết tiểu thuyết và truyện ngắn. Ông từng là học sinh trường Bưởi - Chu Văn An, từng tham chiến trong Chiến tranh Việt Nam và là tác giả tiểu thuyết nổi tiếng “Nỗi buồn chiến tranh”. Bằng trải nghiệm của riêng bản thân mình, bước ra từ thời chiến, bảo Ninh mang trong mình những suy tư nặng trĩu, những nỗi đau mất đi người thương ngay trước mắt, ông trải hết lòng vào trông áng văn.
Truyện ngắn “Mây trắng còn bay” ra đời vào năm 1975, vào thời kì đất nước trong giai đoạn đổi mới toàn diện 

* Nguyễn Khải là cây bút tiêu biểu của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Hành trình văn xuôi của ông tiêu biểu cho sự vận động của văn xuôi Việt Nam trước và sau 1975: Trước 1975, vẫn là cây bút giàu chất triết luận nhưng thể hiện cảm hứng lãng mạn để ca ngợi cuộc sống mới, con người mới. Sau 1975, Nguyễn Khải quan tâm đến số phận con người cá nhân trong cuộc sống đời thường, chú ý đến tính cách, tư tưởng của con người trước những biến động của xã hội
Một người Hà Nội sáng tác năm 1990, in trong tập “Hà Nội trong mắt tôi”, tiêu biểu cho truyện ngắn của Nguyễn Khải thời kì đổi mới.

>>> Đọc thêm: Phân tích truyện ngắn Một người Hà Nội

1. Mở bài so sánh 2 tác phẩm Mây trắng còn bay và Một người Hà Nội

Dẫn dắt và giới thiệu vấn đề.

Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói: "Văn học sẽ không là gì cả nếu không vì cuộc đời mà có. Cuộc đời là nơi xuất phát, cũng là nơi đi tới của văn học". Mỗi số phận, mỗi trang đời trong tác phẩm văn chương đều được tái hiện lại từ cuộc sống, nhân vật trong tác phẩm văn học được xây dựng trên nguyên tắc: đó là sự tái tạo từ đời sống và sự sáng tạo của người nghệ sĩ, vì vậy nhân vật là phương tiện truyền tải tư tưởng của tác giả. “Mây trắng còn bay” của nhà văn Bảo Ninh và “Một người Hà Nội” của nhà văn Nguyễn Khải qua hai nhân vật bà cụ và cô Hiền đã khơi gợi trong ta những suy tư về số phận, cách ứng xử giữa con người với con người trong cuộc sống.

2. Thân bài so sánh 2 tác phẩm Mây trắng còn bay và Một người Hà Nội

* Khái quát chung:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm, đoạn trích thứ nhất: 

+ Bảo Ninh (18/10/1952) là nhà văn Việt Nam viết tiểu thuyết và truyện ngắn. Ông từng là học sinh trường Bưởi - Chu Văn An, từng tham chiến trong Chiến tranh Việt Nam và là tác giả tiểu thuyết nổi tiếng “Nỗi buồn chiến tranh”. Bằng trải nghiệm của riêng bản thân mình, bước ra từ thời chiến, bảo Ninh mang trong mình những suy tư nặng trĩu, những nỗi đau mất đi người thương ngay trước mắt, ông trải hết lòng vào trông áng văn.

+ Truyện ngắn “Mây trắng còn bay” ra đời vào năm 1975, vào thời kì đất nước trong giai đoạn đổi mới toàn diện

+ Tóm tắt đoạn trích: “Mây trắng còn bay”được kể lại bởi nhân vật “tôi” về một bà cụ lần đầu tiên đi máy bay. Khi máy bay ra khỏi vùng thời tiết xấu, bà cụ thích thú nhìn ngắm mây bay bên ngoài cửa sổ và bắt chuyện với “tay vận comple” nhưng không được hắn đáp lại. Bà cụ không ăn gì mà chỉ xin một cốc nước lúc cô tiếp viên mang đồ đến phục vụ. Khi máy bay bay qua vùng vĩ tuyến 17, nhân vật tôi thiu thiu ngủ thì bị đánh thức bởi tiếng quát của tay vận comple nạt bà cụ. Hắn bực bội vì thấy bà cụ bày biện đồ cúng trên máy bay. Hoá ra, hôm ấy là ngày giỗ anh con trai cả của bà cụ - người phi công đã hi sinh. Cô tiếp viên đứng sững bên cạnh nhân vật tôi, lặng nhìn, không nói một lời. Ngoài cửa sổ đại dương khí quyển ngời sáng

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm, đoạn trích thứ hai: 

+ Nguyễn Khải là cây bút tiêu biểu của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Hành trình văn xuôi của ông tiêu biểu cho sự vận động của văn xuôi Việt Nam trước và sau 1975: Trước 1975, vẫn là cây bút giàu chất triết luận nhưng thể hiện cảm hứng lãng mạn để ca ngợi cuộc sống mới, con người mới. Sau 1975, Nguyễn Khải quan tâm đến số phận con người cá nhân trong cuộc sống đời thường, chú ý đến tính cách, tư tưởng của con người trước những biến động của xã hội

+ Truyện ngắn Một người Hà Nội sáng tác năm 1990, in trong tập “Hà Nội trong mắt tôi”, tiêu biểu cho truyện ngắn của Nguyễn Khải thời kì đổi mới.

+ Tóm tắt đoạn trích: Nhân vật tôi từ chiến khu về tiếp quản thủ đô và ghé qua nhà cô Hiền - chị em đôi, con dì ruột với mẹ của anh. Qua lời kể của nhân vật tôi, cô Hiền là một người Hà Nội bình thường, vô danh nhưng cũng như những người Hà Nội bình thường khác, cô đã cùng Hà Nội, cùng đất nước trải qua những biến động, thăng trầm nhưng vẫn giữ được cốt cách Hà Nội, cái bản lĩnh văn hoá của người Hà Nội. Cô sống thẳng thắn, chân thành, không giấu giếm quan điểm, thái độ riêng của mình với mọi hiện tượng xung quanh. Nhớ lại thời còn trẻ cô là một người tài hoa, giỏi văn chương nhưng cuối cùng cô chọn cho mình người chồng là một ông giáo dạy cấp Tiểu học chăm chỉ, hiền lành. Cô là một người vợ đảm đang, trong gia đình luôn có những nề nếp, quy củ chuẩn mực của người Hà Nội Ở trong nhà cô dạy dỗ con cái từ cách đi đứng, nói năng, ứng xử với mọi người….để có thể gìn giữ nét văn hóa Hà Nội.

* Phân tích hai nhân vật trong hai đoạn trích:

- Nhân vật bà cụ trong đoạn trích 1:

+ Sự xuất hiện của nhân vật: Với những nét miêu tả chân thực, chúng ta có thể dễ dàng hình dung hình ảnh người mẹ mộc mạc, chân chất. Đây là lần đầu tiên người mẹ ấy được đi máy bay, cuộc sống “ở quê đừng nói triệu với trăm ngàn, ngàn với trăm cũng khó”, vậy bà lão đi chuyến bay có vé cả triệu để làm gì? Và tại sao bà thích thú nhìn ra ngoài nhìn ngắm những đám mây? 

+ Diễn biến của tình huống: 
Bầu không khi của chuyến bay bỗng thay đổi vì lời nói đầy gắt gỏng của tay vận complet “Làm cái gì vậy? Hả! Cái bà già này!”. Không chỉ nhân vật “tôi”, cô tiếp viên hay những hành khách xung quanh mà bản thân người đọc bỗng chốc giật mình trước sự thay đổi mạch truyện. Sự đối lập gay gắt giữa người đàn ông sang trọng đang tức giận “Tới mà nhìn! Đây là hàng không hay là cái xô bếp? Là phi cơ hay là cái miếu thờ thế này, hả?” và bà cụ nhỏ bé, sợ sệt. Lời nói của bà cụ khiến mọi người như lặng đi: “Van bác…”, “Bác ơi, van bác… Chẳng là, bác ạ, bữa nay là giỗ thằng cả nhà tôi. Non ba chục năm rồi, bác ơi, tôi mới lên được đến miền cháu khuất”. Chiến tranh đã đi qua, nhưng những vết thương mà nó để lại đã khắc sâu trên nhân hình và trong trái tim của người mẹ. Nỗi đau đơn của người mẹ mất con dù cho thời gian qua đi cũng không thể nào chữa lành. Người đọc có thể hình dung hình ảnh người mẹ già yếu đang run rẩy cầm đồ cúng như đĩa hoa cúng, nải chuối xanh, mấy cái phẩm oản và ba cây nhang cắm trong chiếc cốc thủy tinh đựng gạo.

   Và rồi “cô tiếp viên vội đi tới. Cô đứng sững bên cạnh tôi. Không hề kêu lên, không thốt  một lời, cô lặng nhìn”. Trước mắt cô là “một bức ảnh ép trong tấm kính cỡ bàn tay để dựng vào thành cốc”. Đó là “tấm ảnh được cắt ra từ một tờ báo”, là tấm ảnh của “người phi công còn rất trẻ”, là con trai cụ - một người lính phi công đã hi sinh vì độc lập, tự do của tổ quốc. Anh là đại diện cho một thế hệ trẻ đã hiến dâng tuổi thanh xuân - phần tươi đẹp nhất của mình cho đất nước. Họ là những người anh hùng, là những con người vĩ đại của một thời khói lửa. Tờ báo “đã xưa cũ”, liệu sự ra đi ấy còn ai ghi nhớ? Người yêu, người nhớ và đau xót nhất khi nhìn vào bức chân dung đã dần nhạt phai theo thời gian chính là mẹ. Anh ngã xuống, rời xa vòng tay mẹ từ ba mươi năm trước và bức ảnh là di vật, là hình ảnh duy nhất của anh mà mẹ có được. Dẫu cách biệt âm dương, dẫu thời gian đã qua gần nửa đời người nhưng tình yêu, nỗi nhớ của mẹ không bao giờ nguôi ngoai, để rồi hòa bình lập lại, lần đầu tiên trong đời người mẹ nông dân ấy được “mới lên được đến miền cháu khuất”. Sự hi sinh cao cả của bà, của những người mẹ anh hùng chúng ta không thể dùng đơn vị nào để cân đo đong đếm. Dù hòa bình đã lập lại, đất nước ngày càng đổi mới nhưng những vết thương của nó vẫn mãi ám ảnh bao thế hệ Việt Nam. Qua câu chuyện, nhà văn khéo léo gửi gắm tới bạn đọc bài học về lẽ sống, về đạo lí “uống nước nhớ nguồn” và đó cũng là lời nhắc nhở chúng ta đừng quên những mất mát, hi sinh, quên đi chiến tranh gian khổ mà chỉ nghĩ đến sự thoải mái và đòi hỏi mọi người phải đáp ứng yêu cầu cá nhân của mình.

+ Nghệ thuật: Như vậy, bằng cách xây dựng tình huống truyện độc đáo, nghệ thuật xây dựng nhân vật đặc sắc cùng những chi tiết ý nghĩa, giọng điệu xót xa, thương cảm, nhan đề ấn tượng...

-  Nhân vật cô Hiền ở trong đoạn trích 2:

+ Xuất thân từ một gia đình nề nếp, gốc Hà Nội, cô là một người phụ nữ thông minh, thức thời, tháo vát, luôn có ý thức giữ gìn nề nếp gia phong, yêu Hà Nội và cũng là người thẳng thắn, giàu lòng tự trọng.

+ Cô Hiền – một người thực tế và có tính trách nhiệm với bản thân, gia đình: Đối với cách chọn chồng, cô Hiền vốn là người yêu thích văn chương và được tiếp xúc đàm đạo với biết bao nhiêu nghệ sĩ thế nhưng cô lại không chọn một trong số họ để kết duyên. Cô rất thực tế không mơ mộng xa vời. Cô chọn cho mình một ông chồng là thầy giáo dạy tiểu học, hiền lành chất phác. Đối với việc trong gia đình như nuôi con, cô quyết dừng sinh đẻ ở tuổi bốn mươi. Ngoài độ tuổi ấy là khoảng thời gian để cô và chồng nuôi dưỡng những đứa con của mình nên người. Có thể thấy cô Hiền sớm đã có ý thức về việc sinh con ra và trách nhiệm với con của mình, sớm tính toán được những việc cần làm chứ không cứ đẻ hàng loạt như nhiều người khác: việc đẻ thì cứ đẻ còn việc nuôi thì tính sau.

+ Cô Hiền – những quan niệm về nề nếp, gia phong: Cô có quan niệm rất tân tiến trong quyền hạn của vợ chồng trong gia đình. Cô Hiền đặc biệt coi trọng vai trò người phụ nữ trong gia đình: người vợ không chỉ là nội trợ mà là "nội tướng". Cô phê bình người cháu - đồng chí Khải: "Mày bắt vợ mày quá, không để nó tự quyết định bất cứ việc gì, vậy là hỏng". Người đàn bà không là "nội tướng thì cái gia đình ấy cũng chẳng ra sao". Về việc dạy con, cô Hiền dạy con khi chúng còn nhỏ và dạy từ những chuyện sinh hoạt hàng ngày trong gia đình như cách ngồi ăn, cách cầm bát, cầm đũa, múc canh ... vì cô cho đó là một hình thức văn hóa: văn hóa ẩm thực, văn hóa sống ... và hơn nữa, đó là văn hóa của người Hà Nội. Theo cô, người Hà Nội phải sống cho thật chuẩn mực: “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng nói năng phải có chuẩn, không được sống tùy tiện, buông tuồng”.

+ Nghệ thuật khắc họa nhân vật: Hiện lên qua điểm nhìn của nhân vật Tôi, cái nhìn đa diện, đa chiều.. có sự đan xen giữa giọng tác giả và giọng nhân vật; giọng ngợi ca, ngưỡng mộ…

* So sánh, đánh giá hai tác phẩm:

- Điểm giống nhau của hai đoạn trích về nội dung, nghệ thuật.

Khắc họa nhân vật qua điểm nhìn của nhân vật “tôi”, câu chuyện được kể từ sự chứng kiến của người kể chuyện tạo nên tính chân thực, khách quan cho nội dung cốt truyện, cả hai đoạn văn đều sử dụng lời kể kết hợp miêu tả, lựa chọn những chi tiết tiêu biểu, hai đoạn trích đã làm nổi bật vẻ đẹp đáng quý, đáng trân trọng của những người phụ nữ người bà, người mẹ Việt Nam
- Điểm khác nhau của hai tác phẩm/ đoạn trích về nội dung, nghệ thuật.

+ Đoạn truyện ngắn“Mây trắng còn bay” nhà văn đã khắc họa nhân vật bà Cụ, tác giả chú ý miêu tả những chi tiết bên ngoài, ngôn ngữ bình dị, mộc mạc hiện lên hình ảnh của người mẹ nông dân lam lũ, nghèo khổ với nhiễu nỗi đau -> từ đó thể hiện niềm cảm thương cho số phận của người phụ nữ, đồng thời bộc lộ rõ những trở trăn về số phận con người, về chiến tranh.

+ Đoạn truyện ngắn Khắc họa nhân vật ở cái nhìn đa diện, đa chiều, ngôn ngữ đậm màu sắc triết lí -> hiện lên hình ảnh của người Hà Nội thuần túy không pha trộn. Từ đó, nhà văn thể hiện thái độ trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của cô Hiền, của người Hà Nội

- Luận điểm Lý giải điểm giống, khác nhau và nêu ý nghĩa

+ Lí giải về sự giống nhau: Hai tác phẩm đều được viết trong thời kì hậu chiến, khi ấy văn học chuyển từ cảm hứng sử thi sang quan tâm tới số phận con người, con người cá nhân, cái nhìn về đời tư...Có thể thấy, cả hai tác phẩm, hai đoạn truyện đều tập trung khai thác vẻ đẹp và những tâm tư của con người Việt Nam trong thời kì đổi mới.

+ Lí giải về sự khác biệt: Mỗi nhà văn đều có một phong cách sáng tác độc đáo, riêng biệt. Điều đó thể hiện từ cách lựa chọn đề tài, cảm hứng sáng tác đến nghệ thuật xây dựng cốt truyện, nhân vật, thông điệp của tác phẩm. Vì thế mà hai truyện ngắn sáng tác cùng thời kì nhưng vẫn có những cách tiếp cận đời sống khác nhau và đó cũng là yêu cầu của sáng tạo nghệ thuật: Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo, vì vậy nó đòi hỏi người  sáng tác phải có phong cách nổi bật, tức là có nét gì đó rất riêng, mới lạ thể hiện  trong tác phẩm của mình. (Lí luận văn học)

* Đánh giá: 

Đi giữa đại ngàn văn chương, nếu như Bảo Ninh xuất hiện với những suy tư nặng trĩu, những nỗi đau mất đi người thương ngay trước mắt, mà trải hết lòng vào trong áng văn thì Nguyễn Khải lại mang đến cho văn chương nước nhà một ngòi bút giàu chất triết luận, nhưng thể hiện cảm hứng lãng mạn để ca ngợi con người và quan tâm đến số phận con người. Hai nhà văn - hai “ dấu vân tay riêng” để lại cho văn đàn một dấu triện đặc biệt.

3. Kết bài so sánh 2 tác phẩm Mây trắng còn bay và Một người Hà Nội

Tóm lại vấn đề nghị luận

>>> Nhận ngay Bí Kíp: Cách làm bài văn NGHỊ LUẬN SO SÁNH, ĐÁNH GIÁ 2 TÁC PHẨM đạt điểm tối đa