Soạn Sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Hướng dẫn Soạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn ngắn gọn, hay nhất theo chương trình Sách mới.

Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Lý thuyết Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Sơ đồ tư duy Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Mở đầu trang 26 Lịch Sử 8: Dấu vết còn lại của thành nhà Mạc ở Lạng Sơn gợi lại cho chúng ta một giai đoạn được bắt đầu với sự xuất hiện của Vương triều Mạc. Vậy, nhà Mạc đã ra đời như thế nào? Vì sao xung đột Nam - Bắc triều, sau đó là phân tranh giữa họ Trịnh và họ Nguyễn lại bùng nổ? Các cuộc chiến tranh ấy đã để lại hệ quả như thế nào cho đất nước?

Trả lời:

- Sự ra đời của nhà Mạc:

+ Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái, khủng hoảng.

+ Trong lúc tình hình đất nước bất ổn, Mạc Đăng Dung đã tiêu diệt các thế lực đối lập, dần dần thâu tóm mọi quyền hành.

+ Năm 1527, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê Cung Hoàng, lên ngôi vua, lập ra nhà Mạc (sử gọi là Bắc triều).

- Nguyên nhân bùng nổ chiến tranh Nam - Bắc triều:

+ Năm 1533, ở vùng Thanh Hóa, nhiều cựu thần của nhà Lê (đứng đầu là Nguyễn Kim) đã đưa Lê Duy Ninh lên làm vua, đối đầu với nhà Mạc (sử gọi là Nam triều)

+ Từ 1533 - 1592, xung đột Nam - Bắc triều xảy ra, chiến trường chính là vùng Thanh Hóa - Nghệ An.

- Nguyên nhân bùng nổ chiến tranh Trịnh - Nguyễn:

+ Năm 1545, Nguyễn Kim qua đời, hai con trai của ông (là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng) còn nhỏ tuổi, nên vua Lê trao toàn bộ binh quyền cho Trịnh Kiểm. Từ đây, mâu thuẫn giữa hai dòng họ Trịnh - Nguyễn dần bộc lộ và ngày càng gay gắt.

+ Năm 1558, Nguyễn Hoàng, được cử vào trấn thủ vùng Thuận Hóa. Kể từ đó, họ Nguyễn từng bước xây dựng thế lực và mở rộng dần đất đai về phương Nam.

+ Năm 1613, Nguyễn Hoàng mất, con là Nguyễn Phúc Nguyên lên thay, đã tỏ rõ thái độ đối lập và chấm dứt việc nộp thuế cho họ Trịnh.

=> Đến năm 1627, xung đột Trịnh - Nguyễn bùng nổ.

- Hệ quả:

+ Sự thống nhất của đất nước bị xâm phạm.

+ Hình thành cục diện “một cung vua - hai phủ chúa”

+ Kinh tế đất nước bị tàn phá, đời sống nhân dân khổ cực

+ Lãnh thổ Đàng Trong dần được được mở rộng về phía Nam.

Câu hỏi trang 26 Lịch Sử 8: Em hãy cho biết những nét chính về sự ra đời của Vương triều Mạc

Trả lời:

Những nét chính về sự ra đời của Vương triều Mạc.

- Hoàn cảnh ra đời:

+ Trong thế kỉ XV, nhà Lê trải qua thời kì thịnh trị dưới chế độ phong kiến tập quyền.

+ Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái. Nhiều nơi, dân chúng nổi dậy chống lại triều đình, tiêu biểu như cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo, Lê Hy..

+ Trong tình hình đất nước bất ổn, Mạc Đăng Dung – một võ quan trong triều đã tiêu diệt các thế lực đối lập, thâu tóm mọi quyền hành.

+ Năm 1527, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê Cung Hoàng, lật đổ triều Lê sơ, lên ngôi vua.

- Thời gian: năm 1527

- Người đứng đầu: Vua Mạc Đăng Dung

- Nơi đóng đô: Thăng Long (sử gọi là Bắc triều)

Câu hỏi trang 27 Lịch Sử 8: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy giải thích nguyên nhân làm bùng nổ xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn.

Trả lời:

- Nguyên nhân bùng nổ xung đột Nam - Bắc triều:

+ Nhà Mạc được thành lập nhưng một bộ phận quan lại trung thành với triều Lê ra sức chống lại nhằm khôi phục lại vương triều này.

+ Năm 1533, ở vùng Thanh Hóa, nhiều cựu thần của nhà Lê (đứng đầu là Nguyễn Kim) đã đưa Lê Duy Ninh lên làm vua, đối đầu với nhà Mạc (sử gọi là Nam triều).

=> Năm 1533 xung đột Nam - Bắc triều xảy ra, kéo dài đến năm 1592 mới chấm dứt, chiến trường chính là vùng Thanh Hóa - Nghệ An.

- Nguyên nhân bùng nổ xung đột Trịnh - Nguyễn:

+ Năm 1545, Nguyễn Kim qua đời, vua Lê trao toàn bộ binh quyền cho Trịnh Kiểm.

+ Năm 1558, Nguyễn Hoàng, được cử vào trấn thủ Thuận Hóa. Họ Nguyễn từng bước xây dựng thế lực và mở rộng dần đất đai về phương Nam.

+ Năm 1613, Nguyễn Hoàng mất, con là Nguyễn Phúc Nguyên lên thay, đã tỏ rõ thái độ đối lập và chấm dứt việc nộp thuế cho họ Trịnh.

=> Xung đột Trịnh - Nguyễn bùng nổ vào năm 1627, kéo dài đến năm 1672 mới chấm dứt.

Câu hỏi trang 27 Lịch Sử 8: Em hãy cho biết xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn đã gây nên hệ quả gì?

Trả lời:

- Hơn 100 năm xung đột tương tàn, nhân dân khốn khổ, đặc biệt ở vùng xảy ra chiến sự.

- Năm 1599, Trịnh Tùng xưng vương và lập vương phủ bên cạnh triều đình vua Lê, thâu tóm quyền hành, vua Lê chỉ còn là con rối trong tay họ Trịnh.

=> Vua Lê – chúa Trịnh.

- Xung đột Trịnh – Nguyễn kéo dài gần nửa thế kỉ dẫn đến chia cắt đất nước. 

+ Sông Gianh trở thành ranh giới chia cắt đất nước vào năm 1672.

+ Đàng Trong (vùng đất từ sông Gianh trở vào Nam) do con cháu họ Nguyễn truyền nhau cầm quyền, nhân dân gọi là chúa Nguyễn.

+ Đàng Ngoài (vùng đất từ sông Gianh trở ra Bắc) do con cháu họ Trịnh thay nhau cai quản.

- Tuy bị chia cắt nhưng cả 2 chính quyền đều dùng niên hiệu vua Lê, thừa nhận quốc hiệu Đại Việt.

- Trong thời gian nội chiến và sau nội chiến, lãnh thổ Đàng Trong được mở rộng, phương diện kinh tế phát triển dần sánh ngang với Đàng Ngoài.  

Luyện tập - Vận dụng

Câu 1. Nêu những biểu hiện cho thấy sự suy yếu của về chính quyền và dòng họ Lê sau thời kì Lê sơ. Em hiểu gì về các cụm từ “vua Lê - chúa Trịnh”, “chúa Nguyễn", “Đàng Trong - Đàng Ngoài"?

Trả lời:

* Biểu hiện về sự suy yếu của chính quyền và dòng họ Lê sau thời kì Lê sơ:

- Từ đầu thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái, Vua, quan ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài cung điện tốn kém. Nội bộ triều đình “chia bè kéo cánh”, tranh giành quyền lực.

- Nhân khi triều đình rối loạn, quan lại ở địa phương cậy quyền thế ức hiếp dân. Đời sống nhân dân lâm vào cảnh cùng khốn.

=> Ở nhiều nơi, dân chúng nổi dậy chống lại triều đình, tiêu biểu là các cuộc khởi nghĩa của Lê Hy, Trần Cảo,...

- Từ cuối nhà Lê sơ đến thời kì Trịnh-Nguyễn phân tranh là khoảng thời gian chính quyền nhà Lê suy yếu. Các thế lực Trịnh-Nguyễn dưới danh nghĩa phò Vua Lê nhưng thực chất hình thành hai nhà nước riêng biệt, gây ra chiến tranh. Việt Nam bị chia cách cho đến đầu thế kỷ XIX.

* “Vua Lê – chúa Trịnh” có nghĩa là: nhà nước tồn tại hai người đứng đầu là vua Lê và chúa Trịnh. Tuy nhiên, họ Trịnh nắm toàn quyền thống trị, vua Lê chỉ tồn tại trên danh nghĩa.

* “Chúa Nguyễn” là chỉ con cháu dòng họ Nguyễn ở Đàng Trong. Chúa Nguyễn đầu tiên là Nguyễn Hoàng. Ông được cử vào trấn thủ Thuận Hóa và từng bước mở rộng đất đai vào trong Nam. 

* “Đàng Trong – Đàng Ngoài” là chỉ hai miền của Đại Việt bị chia cắt bởi sông Gianh do xung đột Trịnh – Nguyễn. 

- Đàng Trong là vùng đất từ sông Gianh trở vào Nam do con cháu họ Nguyễn cầm quyền.

- Đàng Ngoài là vùng đất từ sông Gianh trở ra Bắc do con cháu họ Trịnh thay nhau cai quản. 

Câu 2. Tìm hiểu thêm về di tích các thành của nhà Mạc, đặc biệt ở Cao Bằng, hãy viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 chữ) giới thiệu về di tích đó.

Trả lời:

(*) Tham khảo: Giới thiệu di tích thành nhà Mạc ở Lạng Sơn

Thành Nhà Mạc Lạng Sơn nằm trong khu vực phường Tam Thanh, thành phố Lạng Sơn đã được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia và được đầu tư, tôn tạo nhằm phục vụ khách du lịch và người dân quanh vùng tham quan, vãn cảnh.

Dấu tích của thành Nhà Mạc Lạng Sơn hiện nay còn lại gồm 2 đoạn tường dài khoảng 300m, mặt thành rộng khoảng 1m, xây bằng những khối đá lớn giữa hẻm núi, từ chân núi dẫn lên cổng thành hơn 100 bậc tam cấp được xây dựng để tạo thuận lợi cho du khách lên tham quan. Vào tới trong thành là một khu đất trống rộng hàng trăm m2; bao xung quanh ngoài những đoạn tường thành có 3 đỉnh núi cao hàng chục mét. Để du khách lên các đỉnh núi thăm quan, ngắm cảnh là hàng trăm bậc thang được xây dựng uốn lượn, do vậy đây là một địa điểm lý tưởng để cho du khách và người dân tham quan, vãn cảnh.

Vào những ngày lễ, tết, ngày nghỉ lượng du khách về đây tham quan tương đối đông, một phần do vị trí của di tích thuận tiện nằm trong quần thể Di tích núi Tô Thị, Động Tam Thanh, Nhị Thanh, một phần vì sự độc đáo của danh thắng này nên không chỉ du khách phương xa mà các bạn trẻ trong vùng và người dân sinh sống xung quanh danh thắng cũng chọn nơi đây là điểm dã ngoại.

>>> Xem toàn bộ: Soạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo

-------------------------------------

Trên đây Toploigiai đã cùng các bạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn trong bộ SGK Chân trời sáng tạo theo chương trình sách mới. Chúc các bạn học tốt!