Soạn Sinh học 11 Cánh diều Bài 9: Miễn dịch ở người và động vật

Hướng dẫn Soạn Sinh học 11 Cánh diều Bài 9: Miễn dịch ở người và động vật ngắn gọn, hay nhất theo chương trình Sách mới.

Bài 9: Miễn dịch ở người và động vật

Lý thuyết Sinh học 11 Cánh Diều Bài 9: Miễn dịch ở người và động vật

Câu hỏi mở đầu trang 61 Sinh học 11

Câu hỏi: Cơ chế nào giúp cơ thể chống lại bệnh? Chúng ta nên làm gì để tăng cường khả năng phòng chống bệnh của cơ thể?

Trả lời:

- Cơ chế giúp cơ thể chống lại bệnh là cơ chế miễn dịch: Miễn dịch là cơ chế bảo vệ đặc hiệu của cơ thể có chức năng ngăn chặn, nhận biết và loại bỏ những thành phần bị hư hỏng hoặc các tác nhân gây bệnh, nhờ đó mà cơ thể ít bị bệnh.

- Một số biện pháp có thể làm để tăng cường khả năng phòng chống bệnh của cơ thể:

+ Ngủ đủ giấc.

+ Có chế độ ăn uống khoa học: tăng cường chất xơ, ăn các chất béo lành mạnh như dầu ô liu và cá hồi, ăn nhiều thực phẩm lên men hoặc bổ sung men vi sinh, hạn chế ăn thêm đường, hạn chế uống rượu bia,…

+  Uống đủ nước, tránh mất nước.

+ Luyện tập thể dục thể thao thường xuyên, hợp lí.

+ Kiểm soát căng thẳng.

+ Tiêm vaccine phòng bệnh.

Câu hỏi trang 61 Sinh học 11

Câu hỏi: Khi nào một cơ thể được coi là bị bệnh? Nêu các nguyên nhân gây bệnh ở người và động vật.

Trả lời:

- Một cơ thể được coi là bị bệnh khi có sự rối loạn, suy giảm hay mất chức năng của các tế bào, mô, cơ quan, bộ phận trong cơ thể.

- Các nguyên nhân gây bệnh ở người và động vật:

+ Nguyên nhân bên ngoài: tác nhân vật lí (các tia bức xạ, tia phóng xạ,…), tác nhân hóa học (các loại hóa chất độc hại), tác nhân sinh học (virus, vi khuẩn, nấm, nguyên sinh vật,…). Bệnh truyền nhiễm thường do các nguyên nhân bên ngoài gây ra.

+ Nguyên nhân bên trong: rối loạn di truyền, thoái hóa, chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt,…

Câu hỏi trang 62 Sinh học 11

Câu hỏi 1: Miễn dịch có vai trò gì? Kể tên một số cơ quan, tế bào của hệ miễn dịch người.

Trả lời:

Vai trò của miễn dịch: Miễn dịch là cơ chế bảo vệ đặc hiệu của cơ thể có chức năng ngăn chặn, nhận biết và loại bỏ những thành phần bị hư hỏng hoặc các tác nhân gây bệnh, nhờ đó mà cơ thể ít bị bệnh.

Câu hỏi 2: Nêu khái quát thành phần và vai trò của từng tuyến miễn dịch.

Trả lời:

- Một số cơ quan, tế bào của hệ miễn dịch người:

+ Một số cơ quan của hệ miễn dịch ở người: tủy xương, tuyến ức, hạch bạch huyết, lá lách, da, niêm mạc,…

+ Một số tế bào của hệ miễn dịch ở người: đại thực bào, tế bào tua, bạch cầu trung tính, tế bào giết tự nhiên, tế bào mast, tế bào lympho,…

Câu hỏi trang 63 Sinh học 11

Câu hỏi 1: Kể tên các thành phần tham gia vào hàng rào miễn dịch không đặc hiệu. Nêu vai trò của những thành phần đó.

Trả lời:

- Các thành phần tham gia vào hàng rào miễn dịch không đặc hiệu gồm:

+ Hàng rào bề mặt cơ thể: da, niêm mạc, dịch nhày; các chất tiết của cơ thể như nước mắt, nước tiểu; hàng rào hóa học như acid (dạ dày, đường sinh dục), lysozyme (có trong nước bọt, nước mắt).

+ Hàng rào bên trong: các tế bào thực bào, tế bào giết tự nhiên, tế bào mast, tế bào tổng hợp các protein kháng bệnh,...

- Vai trò của những thành phần trên:

+ Hàng rào bề mặt cơ thể có vai trò chống lại sự xâm nhiễm, ức chế hoặc tiêu diệt các tác nhân gây bệnh.

+ Hàng rào bên trong cơ thể có vai trò loại bỏ tác nhân gây bệnh khi chúng xâm nhập vào trong cơ thể theo các cách thức khác nhau. Ví dụ: các tế bào thực bào như đại thực bào, bạch cầu trung tính sẽ bắt giữ, bao bọc, tiêu diệt tác nhân gây bệnh; tế bào giết chết tự nhiên tiết protein làm chết các tế bào bệnh;…

Câu hỏi 2: Mô tả cơ chế tiêu diệt tác nhân gây bệnh của hàng rào miễn dịch không đặc hiệu khi chúng xâm nhiễm vào cơ thể.

Trả lời:

Cơ chế tiêu diệt tác nhân gây bệnh của hàng rào miễn dịch không đặc hiệu khi chúng xâm nhiễm vào cơ thể:

- Khi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể thì đầu tiên sẽ gặp phải sự bảo vệ của hàng rào bề mặt cơ thể: vi khuẩn vô hại trên bề mặt da cạnh tranh phát triển với vi khuẩn gây bệnh; dịch nhày giữ bụi và tác nhân gây bệnh; dòng nước mắt, nước tiểu cuốn trôi mầm bệnh ra ngoài; hàng rào hóa học như acid (dạ dày, đường sinh dục) tiêu diệt và ức chế sự phát triển của tác nhân gây bệnh; lysozyme (có trong nước bọt, nước mắt) tiêu diệt tác nhân gây bệnh;…

- Nếu tác nhân gây bệnh thoát khỏi hàng rào bề mặt cơ thể thì chúng sẽ gặp phải sự bảo vệ của hàng rào bên trong cơ thể với nhiều cách thức khác nhau như:

+ Thực bào: Các tế bào thực bào như đại thực bào, bạch cầu trung tính sẽ bắt giữ, bao bọc, tiêu diệt tác nhân gây bệnh.

+ Giết chết tế bào bệnh: Tế bào giết tự nhiên nhận diện những biến đổi bất thường trên bề mặt các tế bào bệnh, tiết protein làm chết các tế bào bệnh.

+ Tổng hợp peptide và protein chống lại tác nhân gây bệnh: Các tế bào tổng hợp peptide và protein (như interferon) có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh.

Câu hỏi trang 64 Sinh học 11

Câu hỏi 1: Trình bày cơ chế hoạt hóa tuyến miễn dịch đặc hiệu.

Trả lời: 

Cơ chế hoạt hóa tuyến miễn dịch đặc hiệu: Khi tác nhân gây bệnh xâm nhập cơ thể, các tế bào thực bào sẽ tiêu diệt tác nhân gây bệnh và trình diện kháng nguyên trên bề mặt tế bào. Tế bào trình diện kháng nguyên kích hoạt các tế bào T hỗ trợ. Khi được kích hoạt, tế bào T hỗ trợ tăng sinh và kích hoạt tế bào B và T độc thực hiện đáp ứng miễn dịch đặc hiệu.

Câu hỏi 2: Cho biết vai trò của miễn dịch dịch thể và miễn dịch qua trung gian tế bào.

Trả lời:

Vai trò của miễn dịch dịch thể và miễn dịch qua trung gian tế bào:

+ Vai trò của miễn dịch dịch thể: Tế bào plasma sản sinh kháng thể để liên kết đặc hiệu và bất hoạt kháng nguyên trong dịch cơ thể giúp các tế bào thực bào dễ dàng bắt giữ và loại bỏ kháng nguyên. Các tế bào B nhớ tạo thành trí nhớ miễn dịch giúp cơ thể chống lại kháng nguyên nhanh và hiệu quả hơn nếu kháng nguyên này lại tiếp tục xâm nhập vào cơ thể.

+ Vai trò của miễn dịch qua trung gian tế bào: Tế bào T độc liên kết đặc hiệu với các tế bào bị nhiễm, đồng thời sản sinh enzyme và perforin làm cho các tế bào nhiễm bệnh bị phân hủy.

Câu hỏi trang 65 Sinh học 11

Câu hỏi: Phân tích ý nghĩa và vai trò của việc sử dụng vaccine.

Trả lời:

Việc sử dụng vaccine có thể chủ động tăng cường miễn dịch đặc hiệu của cơ thể người hoặc động vật: Vaccine là chế phẩm có chứa kháng nguyên hoặc chất sản sinh kháng nguyên. Khi đưa vào cơ thể sẽ kích hoạt hệ miễn dịch hình thành kháng thể bất hoạt kháng nguyên, đồng thời, ghi nhớ kháng nguyên. Nhờ hình thành trí nhớ miễn dịch nên hệ thống miễn dịch có khả năng nhận diện và tiêu diệt tác nhân gây bệnh (chứa kháng nguyên tương tự) nhanh và hiệu quả nếu chúng xâm nhập vào cơ thể ở lần sau. Nhờ đó, cơ thể ít bị bệnh.

Câu hỏi trang 66 Sinh học 11

Câu hỏi 1: Nêu nguyên nhân và cơ chế của dị ứng.

Trả lời:

Nguyên nhân và cơ chế của dị ứng:

- Nguyên nhân của dị ứng: Hệ thống miễn dịch ở người phản ứng quá mức với dị nguyên. Dị nguyên có thể có trong thức ăn, nọc độc của côn trùng, nấm mốc, thuốc, phấn hoa,…

- Cơ chế của dị ứng: Khi vào trong cơ thể, dị nguyên sẽ liên kết với kháng thể trên bề mặt tế bào mast và kích hoạt tế bào mast giải phóng histamine và những chất gây phản ứng viêm. Những chất này sẽ kích hoạt nhiều loại tế bào và có thể gây các triệu chứng như hạ huyết áp, mẩn ngứa, sốc phản vệ, hắt hơi, sổ mũi, chảy nước mắt, ức chế quá trình hô hấp,…

Câu hỏi 2: Giải thích tại sao bác sĩ thường phải thử thuốc trước khi tiêm kháng sinh?

Trả lời:

Bác sĩ thường phải thử thuốc trước khi tiêm kháng sinh vì: Trong thành phần của thuốc kháng sinh có chứa dị nguyên, có thể gây dị ứng ở một số người bệnh. Vì vậy, cần phải thử mức độ phản ứng của người bệnh với thuốc kháng sinh trước khi sử dụng, nhờ đó, tránh những phản ứng phụ không mong muốn khi dùng thuốc kháng sinh.

Câu hỏi 3: Vì sao người bị bệnh HIV/AIDS thường bị mắc một số bệnh cơ hội?

Trả lời:

Người bị bệnh HIV/AIDS thường bị mắc một số bệnh cơ hội vì: Khi cơ thể bị nhiễm HIV, virus tấn công vào các tế bào của hệ miễn dịch, đặc biệt là các tế bào T hỗ trợ. Sự suy giảm của các tế bào miễn dịch này sẽ làm cho hệ miễn dịch của người bệnh yếu đi. Do đó, người bị bệnh HIVAIDS dễ dàng mắc một số bệnh cơ hội.

Câu hỏi 4: Phân tích một số cơ chế làm suy giảm hệ miễn dịch khi mắc bệnh ung thư.

Trả lời:

- Một số cơ chế làm suy giảm hệ miễn dịch khi mắc bệnh ung thư:

+ Khối u phát triển trên da và màng nhày có thể phá vỡ rào cản tự nhiên cho phép tác nhân gây bệnh xâm nhiễm.

+ Các khối u lớn đè lên các cơ quan, bộ phận gây tổn thương hoặc làm giảm sự lưu thông của máu (sự di chuyển của các tế bào miễn dịch trọng máu) trong cơ thể.

+ Một số tế bào ung thư xâm nhập vào tế bào tủy xương, cạnh tranh với tế bào tủy xương về không gian sống và chất dinh dưỡng. Khi nhiều tế bào tủy xương bị phá hủy, số ít còn lại không tạo đủ các tế bào miễn dịch giúp cơ thể chống bệnh.

+ Ngoài ra, việc sử dụng các liệu pháp điều trị ung thư như dùng thuốc, hóa trị hoặc xạ trị cũng làm suy yếu hệ miễn dịch của người bệnh.

Câu hỏi trang 67 Sinh học 11

Câu hỏi: Giải thích tên gọi "bệnh tự miễn". Kể tên một số bệnh tự miễn mà em biết.

Trả lời:

- Gọi là "bệnh tự miễn" vì bệnh này xảy ra do hệ thống miễn dịch hoạt động chống lại một số phân tử của chính cơ thể vì nhầm tưởng đó là kháng nguyên.

- Một số bệnh tự miễn: Lupus ban đỏ toàn thân, đái tháo đường tuýp 1, viêm khớp dạng thấp, vẩy nến, đa xơ cứng,…

Luyện tập và vận dụng

Câu hỏi 1. Sắp xếp các bệnh sau vào nhóm bệnh gây ra do nguyên nhân bên trong hoặc bên ngoài: viêm đường hô hấp cấp, gout, hở van tim, sốt xuất huyết, ghẻ, cảm cúm, béo phì.

Trả lời:

- Nhóm bệnh gây ra do nguyên nhân bên trong là: gout, hở van tim, béo phì.

- Nhóm bệnh gây ra do nguyên nhân bên ngoài là: viêm đường hô hấp cấp, sốt xuất huyết, ghẻ, cảm cúm.

Câu hỏi 2. Phân biệt miễn dịch đặc hiệu và miễn dịch không đặc hiệu.

Trả lời:

	Miễn dịch không đặc hiệu	Miễn dịch đặc hiệu
Đối tượng	Ở tất cả động vật như chó, mèo, gà, lợn, giun,….	Ở động vật có xương sống như bò, lợn, chó, mèo,…
Thời điểm xuất hiện	Từ khi sinh ra đã có mà không cần tiếp xúc với bất kì kháng nguyên nào trước đó.	Khi có sự xâm nhập của các kháng nguyên dẫn đến trong từng cá thể sẽ hình thành trong đời sống cá thể.
Cấu tạo	- Hàng rào bề mặt như ở da, niêm mạc, dịch nhày, các chất tiết,… - Hàng rào bên trong ở các tế bào thực bào, tế bào giết tự nhiên, tế bào mast,…	- Miễn dịch dịch thể xuất hiện các kháng thể có tác dụng bất hoạt các tác nhân gây bệnh. - Miễn dịch tế bào
Tính đáp ứng	Đáp ứng tức thời nhưng không mang tính đặc hiệu (nhận diện các đặc điểm chung của nhiều tác nhân gây bệnh nhờ một số ít thụ thể).	Đáp ứng chậm nhưng mang tính đặc hiệu (nhận diện các đặc điểm đặc hiệu của từng tác nhân gây bệnh nhờ nhiều thụ thể).
Trí nhớ miễn dịch	Không hình thành	Hình thành

Câu hỏi 3. Chúng ta nên làm gì để tăng cường khả năng bảo vệ của tuyến miễn dịch không đặc hiệu.

Trả lời:

Để tăng cường khả năng bảo vệ của tuyến miễn dịch không đặc hiệu chúng ta nên: 

- Xây dựng chế độ dinh dưỡng phong phú, đa dạng và đảm bảo đủ các nhóm chất dinh dưỡng.

- Thường xuyên vận động, thể dục thể thao.

- Giữ gìn vệ sinh cá nhân đúng cách.

Câu hỏi 4. Giải thích vì sao có một số bệnh như sởi, quai bị và đậu mùa,… thường chỉ mắc một lần trong đời.

Trả lời:

Một số bệnh như sởi, quai bị và đậu mùa,… thường chỉ mắc một lần trong đời bởi vì khi mắc những bệnh này lần đầu tiên, cơ thể sẽ hình thành hệ thống miễn dịch và kháng thể.

- Hệ thống kháng thể sẽ hỗ trợ nhận diện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh mà người bệnh từng mắc nhan h và hiệu quả hơn nếu virus xâm nhập vào cơ thể ở lần tiếp theo.

- Kháng thể sẽ được sản sinh và duy trì trong cơ thể mang đến khả năng miễn dịch suốt đời. 

Câu hỏi 5. Thực hiện điều tra tiêm phòng dịch và hoàn thành bảng 9.1.

Bảng 9.1. Tình hình tiêm phòng dịch ở trường học hoặc tại địa phương

Tên bệnh	Các loại vaccine đã sử dụng	Tỉ lệ người tiêm vaccine
?	?	?
?	?	?

Trả lời:

Tên bệnh	Các loại vaccine đã sử dụng
Sởi - Quai bị - Rubella	- Vắc xin MMR II (Mỹ) - Vắc xin MMR (Ấn Độ) - Vắc xin Priorix (Bỉ)
Covid 19	- Vắc xin AstraZeneca - Vắc xin Vero Cell - Vắc xin Pfizer - Vắc xin Janssen - Vắc xin Spokevax (Moderna)
Thủy đậu	- Vắc xin Varivax (Mỹ) - Vắc xin Varicella (Hàn Quốc) - Vắc xin Varilrix (Bỉ).
Cúm mùa	- Vắc xin Influvac (Hà Lan) - Vắc xin GC Flu (Hàn Quốc) - Vắc xin Vaxigrip (Pháp) - Vắc xin Ivacflu-S (Việt Nam)

>>> Xem toàn bộ: Soạn Sinh 11 Cánh diều

-------------------------------------

Trên đây Toploigiai đã cùng các bạn Soạn Sinh học 11 Cánh diều Bài 9: Miễn dịch ở người và động vật trong bộ SGK Cánh diều theo chương trình sách mới. Chúc các bạn học tốt!