Lý thuyết Sinh 11 Bài 10 Chân trời sáng tạo: Tuần hoàn ở động vật

Tóm tắt Lý thuyết Sinh học 11 Chân trời sáng tạo Bài 10: Tuần hoàn ở động vật theo chương trình Sách mới ngắn gọn nhất. Tổng hợp lý thuyết Sinh học 11 trọn bộ chi tiết, đầy đủ.

Bài 10: Tuần hoàn ở động vật

Soạn Sinh học 11 Chân trời sáng tạo Bài 10

I. Khái quát về hệ vận chuyển

– Ở động vật đơn bào hoặc một số động vật đa bào như thuỷ tức, giun dẹp,.. các tế bào của cơ thể trao đổi chất trực tiếp với môi trường bên ngoài qua màng tế bào hoặc qua bề mặt cơ thể.

– Ở động vật bậc cao, các tế bào của cơ thể không có sự liên hệ trực tiếp với môi trường xung quanh. Do đó, chúng cần có một hệ vận chuyển khác nhau. 

– Trong cơ thể động vật, hệ vận chuyển được gọi là hệ tuần hoàn gồm các bộ phận sau:

+ Dịch tuần hoàn: máu hoặc hỗn hợp máu – dịch mô.

+ Tim: là cơ quan đẩy máu và hút máu, tạo động lực cho quá trình lưu thông máu trong hệ mạch.

+ Hệ thống mạch máu: bao gồm động mạch, tĩnh mạch, mao mạch.

II. Các dạng hệ tuần hoàn

– Hệ tuần hoàn có hai loại: hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín. 

– Hệ tuần hoàn kín gồm: 

+ Hệ tuần hoàn đơn (có ở cá) 

+ Hệ tuần hoàn kép (có ở lưỡng cư, bò sát, chim, thú).

III. Cấu tạo và hoạt động của tim

1. Cấu tạo của tim

– Tim là bộ phận quan trọng trong hệ tuần hoàn với chức năng bơm hút và đẩy máu trong mạch máu.

– Tim người và thú là một khối cơ rỗng được bao bọc bởi một xoang bao tim. 

– Tim có vách ngăn để chia tim làm hai nửa (nửa phải và nửa trái). 

– Mỗi nửa được chia làm hai phần gồm một tâm nhĩ ở trên và một tâm thất ở dưới. 

+ Tâm nhĩ thông với tĩnh mạch và tâm thất thông với động mạch. 

+ Giữa tâm nhĩ và tâm thất, giữa tâm thất và động mạch có các van tim (Hình 10.4). 

2. Hoạt động của tim

a. Tính tự động của tim

– Khi tách ra khỏi cơ thể và được nuôi trong môi trường dinh dưỡng và đầy đủ O₂ với nhiệt độ thích hợp thì tim vẫn có khả năng co bóp nhịp nhàng. 

– Hoạt động của tim có tính tự động là do hệ dẫn truyền tim. (Hình 10.5).

b. Chu kì hoạt động của tim

– Tim co dãn nhịp nhàng theo chu kì. Một chu kì tim bắt đầu từ pha co tâm nhĩ, tiếp đó là pha co tâm thất và kết thúc là pha dãn chung, sau đó tiếp tục một chu kì mới và cứ diễn ra như vậy một cách liên tục.

– Trong điều kiện sinh lí bình thường, ở người trưởng thành, thời gian một chu kì trung bình khoảng 0,8 s, trong đó:

+ Pha nhĩ co khoảng 0,1 s

+ Pha thất co khoảng 0,3 s 

+ Pha dãn chung khoảng 0,4 s

→ Tương ứng nhịp tim khoảng 75 nhịp/phút.

– Ở động vật, các loài khác nhau có nhịp tim trung bình khác nhau.

IV. Cấu tạo và hoạt động của hệ mạch

1. Cấu tạo của hệ mạch

Hệ mạch gồm các động mạch, tĩnh mạch nối với nhau thông qua các mao mạch.

– Động mạch là mạch máu dẫn máu từ tâm thất phải đến phổi và từ tâm thất trái đến các cơ quan, các mô và các tế bào trong cơ thể.

– Tĩnh mạch là các mạch máu dẫn máu từ mao mạch trở về tim. 

– Mao mạch là các mạch máu nhỏ.

2. Hoạt động của hệ mạch

a. Huyết áp

– Huyết áp là áp lực máu tác động lên thành mạch nhằm vận chuyển máu đến nuôi dưỡng các mô trong cơ thể. 

– Huyết áp là kết quả tổng hợp của các yếu tố: 

+ Sức co bóp của tim

+ Sức cản của dòng máu 

+ Độ quánh của máu.

– Khi tim co dãn, áp lực máu luôn thay đổi một cách nhịp nhàng nên đã gây ra huyết áp tâm thu (huyết áp tối đa) ứng với lúc tim co và huyết áp tâm trương (huyết áp tối thiểu) ứng với lúc tim dãn. 

b. Vận tốc máu 

– Vận tốc máu là tốc độ máu chảy trong một giây. 

– Tốc độ máu chảy trong hệ mạch phụ thuộc vào tổng tiết diện mạch và chênh lệch huyết áp giữa các đoạn mạch.

– Nếu tổng tiết diện mạch nhỏ, chênh lệch huyết áp lớn, máu sẽ chảy nhanh và ngược lại, máu sẽ chảy chậm.

c. Sự trao đổi chất giữa máu với các tế bào

– Mao mạch là nơi diễn ra quá trình trao đổi chất giữa máu với các mô, tế bào. 

– Khi máu vận chuyển trong mao mạch, huyết áp trong mao mạch có tác dụng đẩy dịch trao đổi ra khỏi mao mạch, nhưng áp suất keo của huyết tương có tác dụng kéo dịch trao đổi vào mao mạch.

V. Điều hòa hoạt động tim mạch

– Hoạt động tim mạch được điều hoà bởi cơ chế thần kinh và cơ chế thể dịch.

– Cơ chế thần kinh được thực hiện theo nguyên tắc phản xạ, cơ chế thể dịch được thực hiện nhờ các hormone của tuyến nội tiết.

– Xung động thần kinh từ các thụ thể áp lực hoặc thụ thể hoá học ở cung động mạch chủ và xoang động mạch cảnh theo các sợi thần kinh cảm giác về trung khu điều hoà tim mạch ở hành não. 

VI. Bảo vệ sức khỏe hệ tuần hoàn

1. Vai trò của thể dục, thể thao đối với hệ tuần hoàn

– Luyện tập thể dục, thể thao thường xuyên sẽ có những tác động đến cấu tạo và hoạt động chức năng của tim và mạch máu.

– Vai trò của thể dục, thể thao đối với tim:

+ Tăng kích thước tế bào cơ tim, tăng khối lượng cơ tim, thành tim phát triển dày lên.

+ Tăng thể tích buồng tim, do đó, tăng thể tích tâm thu và lưu lượng tim.

+ Giảm nhịp tim nhưng vẫn đảm bảo khả năng cung cấp máu cho cơ thể.

– Vai trò của thể dục, thể thao đối với mạch máu:

+ Tăng tính đàn hồi, tăng lưu lượng máu.

+ Tăng mao mạch ở cơ và xương, do đó tăng khả năng điều chỉnh huyết áp.

+ Tăng thể tích máu, tăng số lượng hồng cầu và hàm lượng hemoglobin, do đó tăng khả năng vận chuyển O₂.

2. Tác hại của rượu, bia

– Rượu, bia gây tác hại cho người sử dụng thông qua các cơ chế tác động trực tiếp.

– Chất cồn trong rượu, bia có thể tương tác với các chất hoá học khác trong cơ thể làm tăng thêm những tổn thương về thể chất và tinh thần. 

– Rượu, bia là nguyên nhân của nhiều loại bệnh tật khác nhau như: rối loạn tâm – thần kinh, ung thư, tổn thương gan, xơ gan, suy giảm miễn dịch, đái tháo đường,...

– Sử dụng rượu, bia sẽ ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của tim và cân nặng dẫn tới các bệnh về tim mạch.

3. Bệnh về hệ tuần hoàn

– Bệnh về hệ tuần hoàn gồm những bệnh về tim mạch (bệnh lí van tim, xơ cứng động mạch, rối loạn nhịp tim,...) và những bệnh về máu (thiếu máu, bệnh bạch cầu,...). 

– Nguyên nhân gây nên các bệnh về hệ tuần hoàn có thể do di truyền hoặc bị ảnh hưởng mạnh bởi lối sống (hút thuốc lá, thiếu tập luyện thể dục, thể thao, chế độ dinh dưỡng không hợp lí,..).

VI. Trắc nghiệm Sinh học 11 Chân trời sáng tạo bài 10 (có đáp án) 

Câu 1: Huyết áp là lực co bóp của

A. Tim đẩy máu vào mạch tạo ra huyết áp của mạch

B. Tâm nhĩ đầy máu vào mạch tạo ra huyết áp của mạch

C. Tâm thất đẩy máu vào mạch tạo ra huyết áp của mạch

D. Tim nhận máu từ tĩnh mạch tạo ra huyết áp của mạch

Giải thích

Huyết áp chính là áp lực của máu ở bên trong lòng động mạch, huyết áp được tạo ra bởi lực co bóp của tim cùng với sức cản của động mạch

Câu 2: Chức năng của hệ tuần hoàn là?

A. Vận chuyển máu từ tim đến phổi, từ phổi đến ruột

B. Vận chuyển các chất từ bộ phận này sang bộ phận khác, đảm bảo các hoạt động sống của cơ thể

C. Vận chuyển máu từ tim đến các tinh mạch trong cơ thể

D. Vận chuyển máu đến các tế bào

Câu 3: Pha co của tim được gọi là?

A. Tâm trương

B. Giãn chung

C. Pha trung gian

D. Tâm thu

Giải thích

Tim của con người sẽ hoạt động theo chu kỳ tim nghĩa là từ đầu của một nhịp tim đến đầu của một nhịp tiếp theo. Quá trình này bao gồm có hai giai đoạn: một giai đoạn là tâm trương có cơ tim giãn và nạp máu, tiếp đến là một khoảng thời gian co thắt mạnh và bơm máu, giai đoạn này gọi là tâm thu.

Câu 4: Vận tốc máu ở các mạch thay đổi theo chiều hướng giảm dần như thế nào ở các mạch máu?

A. Động mạch → tĩnh mạch → mao mạch

B. Động mạch → mao mạch → tĩnh mạch

C. Tĩnh mạch → động mạch → mao mạch

D. Mao mạch → tĩnh mạch → động mạch

Câu 5: Hệ tuần hoàn kín gồm?

A. Hệ tuần hoàn đơn và hệ tuần hoàn kép

B. Hệ tuần hoàn đơn và hệ tuần hoàn hở

C. Hệ tuần hoàn kép và hệ tuần hoàn hở

D. Hệ tuần hoàn kép và hệ tuần hoàn kín

Giải thích:

Hệ tuần hoàn kín: Máu từ tim được bơm đi để lưu thông liên tục trong mạch kín, chúng chạy từ động mạch đi qua mao mạch, rồi tới tĩnh mạch và sau đó lại quay về tim. Ở đây, máu được trao đổi chất với các tế bào bởi thành mao mạch. Trong đó, hệ tuần hoàn kín gồm có hệ tuần hoàn đơn và hệ tuần hoàn kép 

>>> Xem toàn bộ: Lý thuyết Sinh học 11 Chân trời sáng tạo

-------------------------------------------

Trên đây Toploigiai cùng các bạn Tóm tắt Lý thuyết Sinh học 11 Chân trời sáng tạo Bài 10: Tuần hoàn ở động vật theo chương trình Sách mới ngắn gọn nhất. Mời các bạn click ngay vào trang chủ Toploigiai để tham khảo và chuẩn bị bài cho năm học mới Lớp 11 nhé. Chúc các bạn học tốt.