Soạn Sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

Hướng dẫn Soạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX ngắn gọn, hay nhất theo chương trình Sách mới.

Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX 

Lý thuyết Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

Sơ đồ tư duy Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

Mở đầu trang 72 Lịch Sử 8: Vậy, nhà Nguyễn đã ra đời như thế nào? Tình hình đất nước dưới thời nhà Nguyễn phát triển ra sao? Nhà Nguyễn đã làm những gì để thực thi chủ quyền quốc gia đối với hai quần đảo Hoàng Sa, quần đảo Trường Sa?

Trả lời:

- Năm 1792, vua Quang Trung qua đời; nhà Tây Sơn suy yếu, mâu thuẫn nội bộ ngày càng sâu sắc. Được sự ủng hộ của bộ phận đại địa chủ Gia Định, Nguyễn Phúc Ánh đem quân đánh bại nhà Tây Sơn, lên ngôi vua, lập ra nhà Nguyễn, đóng đô ở Phú Xuân (Thừa Thiên Huế).
- Nửa đầu thế kỉ XIX, các vua nhà Nguyễn đã thi hành nhiều chính sách tích cực để phục hồi và phát triển đất nước, đồng thời tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động thực thi chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Câu hỏi trang 72 Lịch Sử 8: Em hãy mô tả sự ra đời của nhà Nguyễn

Trả lời:

- Sự ra đời của vương triều Nguyễn:

+ Năm 1792, vua Quang Trung qua đời 

=> Mâu thuẫn nội bộ ngày càng sâu sắc, uy tín bị giảm sút, lực lượng suy yếu.

+ Năm 1802, được sự ủng hộ của địa chủ ở Gia Định, Nguyễn Ánh đã đánh bại triều Tây Sơn, lập ra triều Nguyễn, lấy niên hiệu là Gia Long, đặt kinh đô ở Phú Xuân (Huế).

Câu hỏi trang 73 Lịch Sử 8: Dựa vào thông tin trong bài, quan sát tư liệu 19.1, 19.3, sơ đồ 19.2, em hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Việt Nam thời nhà Nguyễn và nêu sự khác nhau về cơ cấu hành chính Việt Nam thời Gia Long và Minh Mạng.

Trả lời:

* Những nét chính về tình hình chính trị của Việt Nam thời nhà Nguyễn

- Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi, lập ra triều Nguyễn, củng cố nhà nước quân chủ tập quyền. 

- Năm 1815, ban hành bộ luật Hoàng triều luật lệ (luật Gia Long).

- Xây dựng quân đội gồm nhiều binh chủng, ở kinh đô và các trấn, tỉnh đều xây dựng thành trì vững chắc. Xây dựng hệ thống trạm ngựa trong cả nước để kịp thời chuyển tin tức.

- Về đối ngoại: thực thi "bang giao triều cống" với nhà Thanh; thiết lập ngoại giao, buôn bán với Ấn Độ và các nước Đông Nam Á.

* Sự khác nhau về cơ cấu hành chính Việt Nam thời Gia Long và Minh Mạng.

- Thời Gia Long và Minh Mạng, nhà Nguyễn duy trì chế độ quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền.

- Thời Gia Long vua chỉ trực tiếp quản lí 4 doanh và 7 trấn. Mỗi vùng có Tổng trấn cai quản, quyền lực như một phó vương.

- Thời Minh Mạng, cơ cấu thay đổi. Cả nước chia làm 30 tỉnh và 1 phủ Thừa Thiên. 

=> Bộ máy nhà nước quân chủ đạt đến mức hoàn thiện từ trung ương đến địa phương. 

Câu hỏi trang 73 Lịch Sử 8: Yếu tố quân chủ tập quyền được thể hiện như thế nào trong tư liệu 19.1?

Yếu tố quân chủ tập quyền được thể hiện như thế nào trong tư liệu 19.1

Trả lời:

- Yếu tố quân chủ tập quyền qua tư liệu 19.1:

+ Nhà vua ngồi trên ngai cao, trực tiếp lắng nghe quan lại báo cáo việc công vụ hoặc ban hành mệnh lệnh.

+ Bên dưới là một vị quan đang phục quỳ để báo cáo hoặc nhận mệnh lệnh từ vua.

+ Hai bên tả - hữu là các vị quan khác, đang đứng nghiêm trang, cung kính.

Câu hỏi trang 75 Lịch Sử 8: Trình bày những nét chính về sự phát triển nông nghiệp thời Nguyễn. Chính sách nào của nhà Nguyễn đạt hiệu quả cao nhất trong nông nghiệp? Tại sao?

Trả lời:

* Nét chính về sự phát triển nông nghiệp thời Nguyễn:

- Nửa đầu thế kỉ XIX, các vị vua nhà Nguyễnđã ban hành nhiều chính sách, biện pháp tích cực để thúc đẩy sự phát triển của nông nghiệp, như:

+ Khuyến khích nhân dân khẩn hoang, ưu tiên đất trồng lúa; cho phép đất khai hoang thành đất tư,…

+ Thực thi chính sách doanh điền (nhà nước trực tiếp chiêu mộ, cấp tiền, nông cụ, thóc giống cho dân nghèo đi khai hoang, lập ấp ở những vùng trọng yếu).

+ Đào nhiều sông ngòi, kênh rạch.

- Các chính sách khuyến khích của nhà nước đã đem lại nhiều hiệu quả tích cực, như:

+ Sản xuất nông nghiệp phát triển.

+ Hàng trăm đồn điền mới được lập ra ở vùng Nam Bộ.

+ Các công trình đê điều ở Nam Bộ mang lại hiệu quả không chỉ trong trị thuỷ mà trong cả quốc phòng, giao thông, định cư,...

* Chính sách của nhà Nguyễn đạt hiệu quả cao nhất trong nông nghiệp là chính sách doanh điền vì:

- Đất đai được mở rộng => mở rộng diện tích canh tác

- Nhiều đồn điền được thành lập => tạo điều kiện nâng cao kinh tế

- Đảm bảo quyền thống trị của nhà nước trên những vùng đất được khai hoang 

- Giảm bớt được những mâu thuẫn xã hội như dân nghèo không có ruộng, dân phiêu tán.

Câu hỏi trang 75 Lịch Sử 8: Sự phát triển của thủ công nghiệp và thương nghiệp có điểm gì nổi bật so với thời kì của các chúa Nguyễn?

Trả lời:

* Điểm nổi bật về thủ công nghiệp và thương nghiệp:

- Về thủ công nghiệp:

+ Các ngành, nghề thủ công nghiệp trong nhân dân tiếp tục được duy trì và phát triển.

+ Xuất hiện nghề thủ công mới là nghề in tranh, với nhiều làng nghề nổi tiếng, như: làng tranh Đông Hồ (Bắc Ninh), Hàng Trống (Hà Nội), Làng Sình (Huế),...

+ Bộ phận thủ công nghiệp nhà nước được tổ chức với quy mô lớn.

- Về thương nghiệp:

+ Nội thương: hoạt động buôn bán phát triển thuận lợi nhờ chính sách cải cách tiền tệ và thống nhất các đơn vị đo lường; nhiều tuyến đường giao thương được sửa chữa, khai thông đã thúc đẩy giao thương giữa các vùng miền trong nước.

- Hoạt động ngoại thương rất nhộn nhịp. Thương nhân nước ngoài được phép buôn bán tại một số cửa sông, cửa biển, nhưng chịu sự kiểm soát chặt chẽ của triều đình.

Câu hỏi trang 75 Lịch Sử 8: Theo em, chính sách nào của nhà Nguyễn đã hạn chế sự phát triển của giao thương? Vì sao?

Trả lời:

Theo em, chính sách thuế khóa nặng nề của nhà Nguyễn đã hạn chế sự phát triển của giao thương vì:

- Thuế cao làm buôn bán chậm phát triển

- Nhiều loại thuế được đưa ra làm giá cả hàng hóa tăng cao 

Câu hỏi trang 77 Lịch Sử 8: Văn hóa thời Nguyễn trong nửa đầu thế kỉ XIX có những thay đổi nào?

Trả lời:

- Tôn giáo, tín ngưỡng:

+ Khôi phục vị trí độc tôn của Nho giáo, hạn chế hoạt động của Thiên Chúa giáo.

+ Ở các làng xã, những tín ngưỡng cổ truyền của dân tộc vẫn được coi trọng.

- Giáo dục, khoa cử:

+ Năm 1803, vua Gia Long cho mở Đốc học đường.

+ Từ năm 1807, nhà Nguyễn đã bắt đầu tổ chức các kì thi Nho học.

- Sử học:

+ Năm 1820, Quốc sử quán được thành lập để sưu tầm, lưu trữ và biên soạn các bộ sử.

+ Nhiều tác phẩm sử học đã ra đời, như: Đại Nam nhất thống chí (Quốc sử quán), Lịch triều hiến chương loại chí (Phan Huy Chú),...

- Địa lí: Các tác phẩm tiêu biểu là: Gia Định thành thông chí (Trịnh Hoài Đức), Đại Nam nhất thống toàn đồ (Quốc sử quán),…

- Văn học: Nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng cũng xuất hiện thời kì này như: Truyện Kiều của Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu, những tuyển tập thơ Nôm của Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan,..

- Nghệ thuật:

+ Nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng như: Quần thể kiến trúc Cố đô Huế, các lăng tẩm, cột cờ ở Hà Nội,...

+ Nhã nhạc cung đình Huế đã đạt đến đỉnh cao nghệ thuật ca diễn.

+ Nghệ thuật ca múa nhạc dân gian phát triển rực rỡ.

Câu hỏi trang 78 Lịch Sử 8: Trình bày những nét chính về tình hình xã hội dưới thời Nguyễn.

Trả lời:

- Nửa đầu thế kỉ XIX xã hội Việt Nam vẫn là xã hội nông nghiệp. 

- Trong xã hội sự phân chia giai cấp ngày càng cách biệt:

+ Giai cấp thống trị bao gồm vua quan, địa chủ, cường hào.

+ Giai cấp bị trị bao gồm đại đa số là nông dân.

- Tệ tham quan ô lại thời Nguyễn rất phổ biến.

- Ở nông thôn địa chủ cường hào ức hiếp nhân dân. 

- Nhà nước còn huy động sức người, sức của để phục vụ những công trình xây dựng kinh thành, lăng tẩm, dinh thự...

=> Đời sống nhân dân phải chịu nhiều gánh nặng

- Sưu cao, thuế nặng. Nhà nước chia vùng để đánh thuế rất nặng, tô tức của địa chủ cũng khá cao.

- Chế độ lao dịch nặng nề.

- Thiên tai, mất mùa đói kém thường xuyên.

- Mâu thuẫn xã hội lên cao bùng nổ thành các cuộc đấu tranh.

=> Nổ ra nhiều cuộc khởi nghĩa chống áp bức, chống chính quyền. Tiêu biểu là khởi nghĩa của Phan Bá Vành (1821 – 1827), Nông Văn Vân (1833 – 1835)

Câu hỏi trang 78 Lịch Sử 8: Em hãy nêu bằng chứng lịch sử chứng minh việc nhà Nguyễn thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Trả lời:

- Một số bằng chứng chứng minh việc nhà Nguyễn thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa:

+ Năm 1803, Hải đội Hoàng Sa tái lập trở lại.

+ Năm 1816, vua Gia Long “lệnh cho thuỷ quân và đội Hoàng Sa đi thuyền ra Hoàng Sa để xem xét, đo đạc thủy trình" tái xác nhận chủ quyền Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

+ Từ thời vua Minh Mạng, việc thực thi chủ quyền trên biển tiếp tục được đẩy mạnh, như: đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ, dựng miếu thờ, trồng cây xanh trên quần đảo Hoàng Sa,… Nhà vua còn cho khắc hình quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa cùng các cửa biển quan trọng của Việt Nam lên Cửu đỉnh.

Luyện tập - Vận dụng

Câu 1. Lập bảng tóm tắt tình hình chính trị thời Nguyễn theo các mục sau: hành chính, luật pháp, quân đội, ngoại giao.

Trả lời

Hành chính	Luật pháp	Quân đội	Ngoại giao
Đất nước được phân thành 30 tỉnh cùng với phủ Thừa Thiên. Vị trí liên tỉnh do Tổng đốc đảm nhiệm, còn Tuần phủ là người đứng đầu tại từng tỉnh. Hệ thống cơ quan nhà nước được xây dựng chặt chẽ, từ trung ương đến địa phương đều được hoàn thiện trong chế độ quân chủ.	Hoàng Việt Luật Lệ, hay còn gọi là "Tuật Gia Long" gồm 398 điều và 7 chương, là tài liệu pháp lý quan trọng nhất của thời kỳ đế quốc Nguyễn. Nó bao gồm nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị và xã hội của thời đại đó.	Quân đội triều Nguyễn được chia thành 3 bộ phận. Thân bình đảm nhiệm nhiệm vụ bảo vệ Nhà vua, Cấm binh chịu trách nhiệm bảo vệ hoàng thành và Tinh binh được triển khai tại kinh đô cùng các địa phương khác.	Thời Nguyễn đã thực hiện chính sách "bang giao triểu cống" với nhà Thanh, đương đầu với Xiêm, buộc phải làm thuần phục Lào và Chân Lạp. Đồng thời, triều đình còn thiết lập quan hệ ngoại giao và thương mại với các quốc gia Đông Nam Á và Ấn Độ.

Câu 2. Tìm hiểu thêm thông tin và cho biết những thành tựu văn hóa nào vào thời kì nhà Nguyễn được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới.

Trả lời

Thời kì nhà Nguyễn có nhiều đóng góp về văn hóa, nghệ thuật và kiến trúc, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Các thành tựu văn hóa này bao gồm:

- Huế - Kinh thành và di tích cố đô Huế: Kinh thành Huế là di sản văn hóa của triều đình nhà Nguyễn, nơi đặt trụ sở cho các hoạt động văn hóa, tôn giáo và chính trị của đế quốc.

- Thiên Mu - Điện Thọ: Là một trong những ngôi chùa cổ nhất tại Huế, Điện Thọ là một trong những khu di tích lịch sử quan trọng của Huế.

- Nhã nhạc cung đình Huế: Nhã nhạc là một hình thức âm nhạc truyền thống của Việt Nam, được triều đình nhà Nguyễn sử dụng trong các nghi lễ, lễ hội và sự kiện chính trị quan trọng.

- Nhà Trống Phú Xuân: Nhà Trống Phú Xuân là một công trình kiến trúc độc đáo, là nơi sản xuất và bảo quản các loại trống cổ truyền của triều đình nhà Nguyễn.

- Miếu Thế Tổ: Miếu Thế Tổ là một trong những di tích văn hóa lớn nhất của Huế, là nơi tôn vinh các vị vua tiền nhân của triều đình nhà Nguyễn.

Câu 3. Quá trình thực thi chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của các vua nhà Nguyễn ngày xưa có giá tri như thế nào đối với công cuộc bảo vệ chủ quyền biển đảo của quốc gia Việt Nam ngày nay?

Trả lời

Việc thực thi chủ quyền của nhà Nguyễn đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa đã thể hiện sự quan tâm của các triều đại phong kiến Việt Nam đối với an ninh biển đảo và cũng khẳng định chủ quyền của Việt Nam tại hai quần đảo này. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ chủ quyền và an ninh biển đảo đối với đất nước, và là một lời thách thức cho thế hệ trẻ hiện nay phải giữ vững chủ quyền và bảo vệ an ninh cho hai quần đảo của đất nước.

>>> Xem toàn bộ: Soạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo

-------------------------------------

Trên đây Toploigiai đã cùng các bạn Lịch sử 8 Chân trời sáng tạo Bài 19: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX trong bộ SGK Chân trời sáng tạo theo chương trình sách mới. Chúc các bạn học tốt!