Đọc hiểu văn bản Suối của Giả Bình Ao "Trước cửa nhà tôi ở quê có một cây hòe già"

Đọc văn bản:

 Suối của Giả Bình Ao

Trước cửa nhà tôi ở quê có một cây hòe già. Trong một đêm mưa bão bị sét đánh gẫy. Nhà gửi thư lên bảo: nó chết thảm lắm, gẫy ngang lưng, lại bị xé thành bốn mảnh, đành phải cưa, chẳng làm được gì, bổ làm củi đun. Tôi đọc thư mà thương cảm, nghĩ bụng: gió bão đêm ấy là độc ác, là tàn bạo, hay mất phương hướng đã đem theo sấm chớp như vậy? Cây hòe già đáng thương yếu ớt không chống đỡ nổi sự tấn công ở bên ngoài hay sao […]? 

Sau đó, tôi về quê, không thể không gặp lại cây hòe. Từ lúc tôi biết nhớ, cây hòe già đã đứng ở trước cửa, hình như nó không lớn, cứ to như vậy, cao như vậy. Bọn trẻ chúng tôi ngày đêm yêu mến cây hòe, cứ quanh quẩn ở đấy đánh đu, đá cầu […], vui muốn chết, cùng vui đùa với chúng tôi là bầy chim. Mỗi khi trời tối, những chấm đen đầy trời, chợt sà xuống hết chẳng còn thấy con nào. Chúng tôi vui sướng vô cùng, cứ tưởng cây hòe là nhà của chim, chim sợ bóng đêm, bay về nhà cho an toàn và để được ấm cúng? Hoặc cây hòe là một hòn đá nam châm đứng giữa đất trời, hút tất cả những sinh linh trong không gian, chỉ để lại bầu trời rỗng mông mênh đen ngòm? Mùa đông, mọi vật đều trơ trụi, cây hòe cũng rụng không còn chiếc lá; để đền đáp lại, chim chóc bay về đậu kín cành cây, ngọn cây. Ngay tức khắc, mỗi con chim là một chiếc lá, mỗi chiếc lá là một nốt nhạc ngân vang. Trong đêm đông tĩnh mịch, cây hòe già là một bài ca vút lên […]. 

Hôm nay tôi đã về, đứa con lang thang xa cây hòe già hơn mười năm đã trở về. Vừa đặt chân lên đầu làng, đã nôn nóng nhìn cây hòe, quả nhiên không thấy đâu. Bước vào cổng, người trong nhà ai cũng ngạc nhiên, song mặt ai cũng ỉu hòe, gượng gạo. […] Bây giờ, tuổi thơ của tôi đã qua đi, lấy cây hòe già để ôn lại nỗi nhớ, để an ủi, cũng không bao giờ có nữa, giữ lại cho tôi chỉ là một gốc cây đau lòng nhức mắt này ư? […] Gốc cây to bằng cái nia, tròn như cối xay, sáng lờ mờ dưới ánh trăng. Thương thay nó chưa bị đánh gốc, trong lớp vỏ chung quanh gốc cây, những cành non nhỏ xíu mọc vống lên, cành cao cũng đẫy một thước, cành nhỏ cũng nửa tấc. Tôi nhớ đêm hè năm xưa, bóng hòe che kín sân, chúng tôi cầm tay nhau vây quanh cây hòe, tự dưng không cầm được nước mắt. Thế giới sao tàn nhẫn, chẳng chịu tha cho cây hòe già? Tại nó mọc cao quá, mục tiêu hướng lên trời? Hay tại nó mọc to quá, đã ngăn cản sự lộng hành của bão gió? 

Cậu con trai từ trong nhà lệch kệch bước ra, rồi gục người trên chân tôi, nhìn mắt tôi, bảo:

– Bố ơi, cây mất rồi!

– Ừ, mất rồi!

– Bố cũng nhớ cây hòe già ư?

Tôi chợt cảm thấy đáng thương cho thằng bé. Tôi thương cây hòe, nó đã cho tôi hạnh phúc, cho tôi niềm vui. Con trai tôi càng buồn, sau khi chào đời, nó luôn ở quê nhà, bò dưới gốc hòe mà lớn, nhưng hạnh phúc và niềm vui của nó không được hưởng trọn vẹn, đã tiêu tan trong chốc lát. Tôi không còn lòng dạ nào nhìn con, giục nó đi ngủ, song nó bảo con thích đêm nào cũng ngồi ở đây và đã thành thói quen.

– Bố ơi – đứa con tôi bảo – hình như con vẫn nghe thấy lá cây đang reo, như tiếng nước bố ạ!

Ôi con tôi, sao con lại nói được như vậy? Như tiếng nước, tôi đã từng nghe nó thế. Nhưng hiện giờ, nước đang ở đâu? [...]

– Bố ơi, nước vẫn còn mà – con tôi lại thốt lên ngạc nhiên. – Bố xem, chiếc gốc cây này chẳng phải là một dòng suối? 

Tôi quay người, nhìn xuống gốc cây, bỗng dưng khiến tôi kinh ngạc: Ồ, đúng là một dòng suối! Chất gỗ trăng trắng kia, rõ ràng là bóng nước dưới trăng, những vòng đời xoắn xuýt kia chẳng phải là những gợn sóng lăn tăn của nước suối tỏa ra? Thằng con trai tôi, đứa trẻ bé bỏng đáng yêu biết mấy, lại phát hiện ra dòng suối. Tôi phải cảm ơn con. Thế giới phải cảm ơn con, nó quả thật vĩ đại như Cô-lôm-bô (Colombo) phát hiện ra lục địa mới!

– Suối! Dòng suối của mạng sống! – Tôi xúc động, ôm chầm đứa con trai và nghĩ, trong thế giới bao la này lại có nhiều chuyện lạ đến thế, thì ra, mỗi cây xanh đều là một dòng sông dựng đứng. Sấm chớp có thể phạt gẫy thân sống, song không hủy được nguồn nước của nó, nó vẫn ngày đêm tuôn trào, vĩnh viễn không khô cạn. Từng chiếc rễ cây vươn ra dọc ngang dưới đất đều là từng nguồn, từng nguồn nước! Tôi không ghìm được mình nữa. Dưới ánh trăng, tôi chăm chú nhìn cành non mọc ra từ lớp vỏ gốc cây, trông chúng hớn hở làm sao, từng chiếc lá nhỏ xíu xoè ra, xanh non mượt mà, thăm thẳm. [...]

– Bố ơi, cành non này có mọc to được không?

– Được chứ! – Tôi trả lời một cách chắc chắn.

– Chim sẽ đến chứ bố?

– Đến chứ!

– Vậy vẫn có sấm sét chứ bố?

Thằng bé hỏi câu ấy đột ngột, khiến tôi phát hoảng. Trả lời sao đây?

(Giả Bình Ao, Suối, in trong Tản văn và truyện ngắn Giả Bình Ao,
Vũ Công Hoan dịch, NXB Văn học, Hà Nội, 1998, tr.206 – 210)

Câu hỏi: 

1. Chọn phương án đúng

Câu 1: Theo em, văn bản Suối thuộc thể loại gì?

A. Truyện đồng thoại 

B. Du kí

C. Tản văn

D. Truyện ngụ ngôn

Câu 2: Trong Suối, những cảm xúc dâng trào của nhà văn được khơi nguồn từ điều gì?

A. Cuộc đời của nhân vật “tôi” – đứa con lang thang xa quê hương

B. Cuộc đời của đứa con trai bé bỏng ở quê nhà, lớn lên dưới gốc cây hòe già

C. Cây hòe già trước cửa ngôi nhà ở quê – nơi bọn trẻ quanh quẩn đánh đu, đá cầu  

D. Cây hòe già trước cửa ngôi nhà ở quê bị sét đánh gẫy trong đêm mưa bão

2. Trả lời các câu hỏi 

Câu 1: Nhan đề của văn bản là Suối. Nhan đề này có mối quan hệ như thế nào với hình tượng cây hòe già bị sét đánh gẫy và cảm xúc của tác giả?

Câu 2: Cuộc đối thoại của người cha và con trai ở phần cuối văn bản gợi cho em suy nghĩ gì về cây hòe và cuộc hồi sinh của sự sống sau những biến cố, tai họa khốc liệt?

Câu 3: Theo em, khi nghe con trai hỏi: “Vậy vẫn có sấm sét chứ bố?”, người cha sẽ trả lời ra sao? Hãy viết lại câu trả lời của người cha theo sự tưởng tượng, suy luận của em. 

>>> Xem đầy đủ: Soạn SBT Ngữ văn 7 Bài 5: Màu sắc trăm màu - KNTT

Trả lời

1. Chọn phương án đúng

Câu 1: Yêu cầu nhận diện thể loại. Có thể thấy văn bản Suối tuy có những yếu tố của truyện (sự việc, nhân vật) nhưng chủ yếu vẫn tập trung bộc lộ cảm xúc của người viết và những suy ngẫm về đời sống thông qua một sự việc chính. Do đó có thể xác định thể loại của Suối là tản văn. 

=> Đáp án đúng: C.

Câu 2: Trong văn bản có nhân vật “tôi” và những chi tiết liên quan đến cuộc đời của nhân vật, tuy nhiên, sự việc chính khơi nguồn cho cảm xúc của nhân vật và thông qua đó thể hiện những suy ngẫm về đời sống của người viết chính là: cây hòe già trước cửa ngôi nhà ở quê đã bị sét đánh gãy trong đêm mưa bão. Có thể nhận ra chi tiết này ngay trong phần mở đầu văn bản. Toàn bộ cảm xúc của nhà văn được khơi nguồn từ đó. 

=> Đáp án đúng: D.

2. Trả lời các câu hỏi

Câu 1: Để trả lời được câu hỏi này, cần chú ý mối quan hệ giữa nhan đề và đoạn đối thoại giữa người cha và đứa con trai:

– Bố ơi – đứa con tôi bảo – hình như con vẫn nghe thấy lá cây đang reo, như tiếng nước bố ạ!

Ôi con tôi, sao con lại nói được như vậy? Như tiếng nước, tôi đã từng nghe nói thế. Nhưng hiện giờ, nước đang ở đâu? [...]

– Bố ơi, nước vẫn còn mà – con tôi lại thốt lên ngạc nhiên. 

– Bố xem, chiếc gốc cây này chẳng phải là một dòng suối? Tôi quay người, nhìn xuống gốc cây, bỗng dưng khiến tôi kinh ngạc: Ồ, đúng là một dòng suối! 

Cây hòe già đã bị sét đánh gãy nhưng hình ảnh gốc cây như sáng lên dưới trăng và tiếng nước tuôn trào đã khiến người cha cảm nhận rằng có sự sống như dòng suối vẫn đang tiếp diễn: “Ồ, đúng là một dòng suối! Chất gỗ trăng trắng kia, rõ ràng là bóng nước dưới trăng, những vòng đời xoắn xuýt kia chẳng phải là những gợn sóng lăn tăn của nước suối tỏa ra?”.

Câu 2: Sau khi trả lời câu 1, HS có thể liên tưởng, suy nghĩ để trình bày được mối liên hệ giữa cái chết của cây hòe già và sự sống dường như vẫn tái sinh từ gốc cây như dòng suối mãnh liệt. Qua đoạn đối thoại, có thể thấy: Đứa con trai đã phát hiện ra điều đó và những câu nói của cậu bé làm người cha kinh ngạc, xúc động. Từ đó, HS bộc lộ những ý kiến của mình trên cơ sở ý nghĩa gợi ra từ văn bản và thực tế đời sống. Tuy nhiên, căn cứ vào ý nghĩa mà cuộc đối thoại gợi ra, đồng thời qua dòng suy nghĩ của người cha (Suối! Dòng suối của mạng sống... thăm thẳm), HS cũng có thể hiểu được ý nghĩa mà văn bản thể hiện: Cái chết của cây hòe già và những mất mát của đời sống là có thực nhưng nó không có nghĩa là hoàn toàn chấm hết và dường như sự sống, niềm hi vọng và niềm tin luôn tồn tại.

Câu 3: Để thực hiện được yêu cầu của bài tập này, cần chú ý:

– Sự việc mở đầu của Suối: Trước cửa nhà tôi ở quê có một cây hòe già. Trong một đêm mưa bão bị sét đánh gẫy. Nhà gửi thư lên bảo: nó chết thảm lắm, gẫy ngang lưng, lại bị xé thành bốn mảnh, đành phải cưa, chẳng làm được gì, bổ làm củi đun.

– Mối liên hệ giữa câu hỏi của cậu bé với đoạn đối thoại trước đó của hai cha con về sự hồi sinh của cây hòe: Dưới ánh trăng, tôi chăm chú nhìn cành non mọc ra từ lớp vỏ gốc cây, trông chúng hớn hở làm sao, từng chiếc lá nhỏ xíu xoè ra, xanh non mượt mà, thăm thẳm. [...]

– Bố ơi, cành non này có mọc to được không?

– Được chứ! – Tôi trả lời một cách chắc chắn.

– Chim sẽ đến chứ bố?

– Đến chứ!

– Vậy vẫn có sấm sét chứ bố?

Từ đó, HS có thể suy luận để tự tìm câu trả lời phù hợp với ngữ cảnh hoặc theo trí tưởng tượng.