Phân tích truyện ngắn Gánh Khoai Lang của Nguyễn Công Hoan

GÁNH KHOAI LANG - NGUYỄN CÔNG HOAN

1. Mở Bài

Nguyễn Công Hoan (1903 - 1977) là một trong những nhà văn xuất sắc của văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX. Ông được coi là người mở đầu cho trào lưu văn hc hiện thực phê phán giai đoạn 1930 - 1945. Nguyễn Công Hoan còn là một cây bút có sức sáng tạo dồi dào, dẻo dai, một tài năng xuất sắc. Hơn nửa thế kỉ cầm bút nhà văn để lại một số lượng lớn các tác phẩm ở nhiều thể loại khác nhau, trong đó nổi bật là truyện ngắn. Nhiều trong số các truyện ngắn của ông được xếp vào truyện hay, có ý nghĩa tiêu biểu cho nền văn học dân tộc. Chúng ta có thể sánh ông với những nhà văn viết truyện ngắn trào phúng nổi tiếng nhất nhất. Trong các tác phẩm của ông, chúng ta không thể không nhắc đến truyện ngắn “gánh khoai”- tác phẩm đã làm nên tên tuổi của ông. Tác phẩm ấy đã vẽ nên một bức tranh xã hội thực dân phong kiến vô cùng chân thực và đã để lại trong lòng mỗi người đọc những cảm xúc nặng trĩu. 

2. Thân Bài

a. Khái quát truyện ngắn Gánh khoai lang

Nguyễn Công Hoan đã vẽ lại một bức tranh toàn cảnh về xã hội thực dân nửa phong kiến ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 với cảm hứng phê phán, tố cáo gay gắt, từ nhân vật quan huyện, ông đã khái quát hiện thực, vạch trần bộ mặt thối nát của xã hội đương thời. Truyện ngắn “Gánh khoai lang” kể truyện về một ông lý trưởng ở một làng quê nghèo phải lễ tết quan huyện một khoản tiền lớn là 2 đồng bạc theo lệ của quan. Để có tiền đi lễ quan, ông đành nhịn ăn tết dành ra một đồng, còn đồng nữa không kiếm đâu ra nên buộc phải bù vào đó bằng một gánh khoai lang có giá trị tương đương. Và đây là cảnh ông lý mang đồ lễ đến kính biếu quan tại công đường diễn ra. Nhân vật quan huyện trong truyện ngắn “Gánh khoai lang” của nhà văn Nguyễn Công Hoan là tiêu biểu cho tâng lớp quan lại hợm hĩnh, cậy quyền thế áp bức dân nghèo. Hắn có một giọng trắng trợn, vô liêm sỉ đến quái gở: “Ông ngắm áo quần vào người ngợm ông lý bằng đôi mắt đều mỉa mai, rồi trỏ tay vào đống lễ vật, dõng dạc nói...Đồ xỏ lá, đem về để vợ chồng con cái ăn với nhau! Nhà tao không có lợn!” Tên quan hợm hĩnh đã dùng những lời lẽ hách dịch để đe đọa người dân, qua lời nói và giọng điệu, bản chất hợm hĩnh, tham lam của hắn được bộc lộ nõ nét. Như vậy, qua việc tái hiện khung cảnh xã hội đương thời, truyện đã vạch trần bộ mặt thối nát của gia cấp quan lại thời bấy giờ.

b. Phân tích nhân vật các nhân vật trong nguyện ngắn Gánh khoai lang

- Hoàn cảnh nhân vật

Xuyên suốt câu chuyện, người đọc chúng ta có một cái nhìn vô cùng tổng quát về gia cảnh nhà ông Lí. Sống trong cảnh nghèo khó, túng quẫn, hai vợ chồng nhà ông Lí phải vay mượn khắp nơi, thậm chí là cãi nhau vì chuyện nhỏ trong nhà. Ngược lại, nhà vị quan lại hiện lên vô cùng uy nga, tráng lệ trong truyện. qua đó, tác giả đã phác họa lên một khoảng cách vô cùng to lớn giữa tầng lớp giàu nghèo trong xã hội Việt Nam tại thời điểm ấy.

- Luận điểm 1: Tình yêu thương gia đình của ông Lí 

Qua ngòi bút Nguyễn Công Hoan, tình cảm thương yêu gia đình của nhân vật ông Lí đã được khắc họa rõ nét qua từng chi tiết, đặc biệt là khi ông đối thoại với vợ của mình. Dù thấy gánh khoai ngày đó ế ẩm, chỉ có lẻ tẻ vài đồng, chẳng dành dụm được bao nhiêu, ông vẫn kiên quyết thuyết phục bà Lí để tiền cho ông lên huyện tết quan. Ông đối đáp với bà trong khi thấy bà phản đối ý kiến của mình rằng “Lại không biết người ta ra làm quan chỉ cốt có việc nặn khoét thôi à”. Thoạt nghe ban đầu, có thể ta sẽ thấy rằng ông đang tức giận vô cớ với vợ mình, đang cắt xén từng bữa cơm của gia đình chỉ để dâng lên cho quan nhưng khi nhìn rộng ra, ta sẽ thấy được cái tình, cái nghĩa của ông khi làm thế. Bởi lẽ ông hiểu rõ rằng nếu ông không làm thế, quan sẽ đổ tội cho cả làng. Một hành động nhỏ bé đấy thôi mà rồi cũng dẫn đến hậu quả to lớn như thế. Nó ảnh hưởng đến ông, đến gia đình và cả cái làng của ông nữa. Vậy nên ông đã chấp nhận chịu thiệt thòi, chịu khổ chỉ để gia đình, để làng xóm được bình an. Thân phận nhỏ bé ấy của một người đàn ông nghèo khổ đã được hiện lên thật chân thật dưới cây bút của nhà văn tài hoa. Chính chất liệu cuộc sống trong sự khó khăn ấy đã dồn nén một người như ông Lí phải cam chịu để mà hy sinh cho sự hạnh phúc giản đơn của gia đình. Ông Lí quả thật là một người bao dung, chịu khó và đầy thương yêu gia đình.

- Luận điểm 2: Sự khốn khổ, đau thương của cuộc đời ông Lí khi phải chịu sự bóc lột của quan lại 

Bên cạnh sự yêu thương gia đình, ông Lí là người cực kỳ tội nghiệp khi cuộc đời của ông phải chịu sự bóc lột của quan lại trong cung đình,được miêu tả rõ nét trong cách ông nói chuyện với vợ trước khi tết quan.Khi vợ ông xui ông phản kháng,ông nói: “Tôi đã bảo u mày cứ hay nói nhảm, thế nào cũng có ngày vạ miệng. Nhà mình là nhà làm việc, mình nên giữ mồm giữ miệng, kẻo đến tai ông ấy ngay đấy.”,hay lúc tranh cãi đem tiền cúng mâm cổ đi tết quan,ông Lí lại lực bất tòng tâm,ông vừa “buồn rầu, vuốt mái tóc, hấp háy mắt”, vừa “nhăn nhó,nhìn thúng khoai lang”,đến cả tiền Tết để hưởng thành quả của phải nhất quyết đem cho người ta.Đoạn đối thoại này diễn tả một số phận thê thảm của ông Lí,bị chà đạp,bốc lột,dù cho vất vả vẫn phải cúng biếu cho kẻ khác trước và vừa khắc họa một uy quyền vô hình nhưng to lớn của tên quan huyện,dù cho chưa được xuất hiện trực tiếp nhưng đã làm ông Lí hết sức khốn đốn.

Khi ông Lí mang hai thúng khoai để đem tết cho ông huyện , ông huyện rất cáu gắt vì hai thùng khoai này đã làm cho công đường trở nên xấu xí , bẩn thỉu.Tên quan trịch trượng ấy bảo: ‘Thầy đem tết tôi? Thầy thử ngắm xem cái mả khoai lang của nhà thày bày ở giữa buồng giấy này, trông nó có đẹp không đã?’,nhưng trước thái độ ngang ngược ấy,ông lí lại sợ hãi, “Trống ngực đập thình thịch”;Khi ông huyện gắt thì “mặt ông tái mét”, “ấp úng nói” và “Run bắn cả người”.Những hành động ấy đã bộc lộ một thân phận lí “thấp cổ bé họng” của chính ông lí,không thể phản kháng sự bạo ngược của tên quan huyện,ông chỉ có thể tuân phục,để tên quan lớn kia bốc lột từng chút cố gắng của bản thân và gia đình ông.Đoạn đối thoại giữa ông Lí và tên quan càng làm tăng tiến sự thê thảm trong cuộc đời của ông Lí,hình ảnh ông Lí quá đỗi lép vế trước tên quan huyện độc ác,chỉ biết cúi đầu nghe người ta quát tháo,trong khi hình ảnh tên quan huyện lại được khắc họa rõ nét hơn sự tàn độc,hách dịch thông qua lời thoại mốc mĩa,nhẫn tâm mạt sát ông Lí.

Sự khốn khổ ấy được thể hiện thông qua lời nói sợ sệt khi bị đối chất và khúm núm lẫn tự ti khi ông Lí phải đi hỏi ông phó Sinh bán hàng cơm ngoài phố để vay mượn tiền để thoát cảnh bị giam tù vào mồng một tết . Sau khi không vay mượn được , ông Lí đành phải đem triện của mình đem đi cầm để được vay tiền.Chi tiết này ẩn dụ cho sự bất lực của ông Lí,cái triện vốn ghi chức tước và danh phận của vị quan ngày xưa,vốn là vật tượng trưng cho quyền lực của chức quan,vậy mà nay ông Lí “làm liều” đem đi bán. Câu dẫn “Phúc làm sao, người ta bằng lòng cầm chiếc đồng triện một đồng bạc, lãi ba mươi phân” như thể hiện giá trị danh dự và phẩm tước của chính ông Lí thật quá rẻ mạt trước cái uy bạo ngược của tên quan và vận khốn của cuộc đời.Đoạn kết là minh chứng rõ nhất cho sự éo le của ông Lí và sự trơ trẽn của tên quan,khi hắn ngang nhiên đoạt lấy phần tiền của ông Lí và cả thúng khoai lang,thứ mà hắn vừa nãy còn khinh thường,được dẫn bằng những câu văn mỉa mai,chua xót.

“Rồi cũng chẳng ngượng miệng tí nào, và làm như động lòng thương người thuộc hạ phải gồng gánh nặng nề, ngài dịu dàng dạy:
- Thế còn hai thúng khoai ban nãy đâu, đem vào đây nhé.”

Bi kịch của ông Lí là bi kịch của người nông dân bị bóc lột và chà đạp,bất lực trong giai đoạn hủ bái cuối thời phong kiến,đồng thời là sự phê phán một tầng lớp quan cai trị tham ô,giả dối đầy trơ trẽn,thỏa sức hưởng lộc trên sự đau khổ của nhân dân,đó là tiếng khóc than và cũng là lời buộc tội của chính tác giả Nguyễn Công Hoan thông qua tác phẩm hiện thực trần trụi, mỉa mai và đầy phẫn uất, xót thương.

c. Liên hệ, mở rộng

Qua truyện ngắn Gánh khoai lang của Nguyễn Công Hoan, tôi cảm thấy một sự đồng điệu sâu sắc với tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố. Cả hai tác phẩm đều bật lên sự túng thiếu khốn cùng của người nông dân phải hầu hạ bọn quan liêu. Nếu gia đình chị Dậu trong Tắt đèn phải ngày đêm chạy vạy lo sưu thuế thì ông lí trưởng trong Gánh khoai lang dằm dụm từng đồng từng cắc, cầm cố ấn triệng của mình để gom đủ tiền mừng tết cho quan trên. Cả hai tác giả đã gửi gắm nỗi niềm tuyệt vọng của người dân vào những đứa con tinh thần của mình, phê phán mạnh mẽ thói ham của, tham lam của quan lại phong kiến.

d. Đánh giá nhận xét nghệ thuật, nội dung

Truyện ngắn của ông mang tiếng cười khỏe khoắn, bộc trực, đượm tình người luôn vang lên trong những thời khắc có ý nghĩa của cuộc sống. Sức hấp dẫn đặc biệt có được bởi ý nghĩa xã hội, giá trị nhân văn được chuyển tải qua tác phẩm và thế giới nhân vật độc đáo, sinh động của ông. Đọc truyện của ông, ta bắt gặp một thế giới nhân vật đông đúc, đa dạng và đặc sắc. Nguyễn Công Hoan đã dày công khắc họa thế giới nhân vật đông đúc, đa dạng ấy khiến cho họ trở nên đặc sắc, sinh động, đầy sức sống.

Tác phẩm đánh vào 1 đề tài khá phổ biến chính là tình cảm gia đình thông qua cách miêu tả tâm lý nhân vật sinh động,giàu tình cảm. Qua lời văn chân thực đã đem đến cho người đọc những dòng cảm xúc chân thực nhất

3. Kết Bài 

Tác phẩm Gánh Khoai Lang là 1 kiệt tác của Nguyễn Công Hoan.Tình huống truyện đặc sắc kết hợp từ ngữ chân thực,giàu tình cảm đã chạm đến trái tim của độc giả. Qua đó, bản thân chúng ta cũng hiểu thêm nhiều khía cạnh về tình cảm gia đình, dễ dàng cảm thông, chia sẽ với những mảnh đời bất hạnh.