Đánh giá những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật ở truyện ngắn Trở về

Giữa ngày hè oi ả, đọc lại truyện ngắn “Trở về” của nhà văn Thạch Lam, ta thở dài đau nhói lòng, còn đâu những nghĩa với tình. Câu chuyện được nhà văn gắn bó nặng sâu với phố huyện Cẩm Giàng - Hải Dương viết cách đây gần trăm năm vẫn vẹn nguyên ý nghĩa, có vai trò lay tỉnh lương tri con người. Cùng Toploigiai tìm hiểu nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật để làm nổi bật ý nghĩa của truyện ngắn.

Nội dung truyện ngắn Trở về

1. Giới thiệu khái quát:

a/ Tác giả Thạch Lam: 

Thạch Lam là cây bút xuất sắc trong nhóm Tự lực văn đoàn. Văn Thạch Lam không lãng mạn, thoát li hiện thực; văn Thạch Lam cũng không dữ dội, gay gắt như những cây bút hiện thực phê phán đương thời. Mỗi trang viết của ông nhẹ nhàng và trong trẻo, bình dị và tinh tế, trữ tình nên thơ mà vẫn bám rễ vào hiện thực cuộc đời. Các sáng tác của Thạch Lam, đặc biệt là truyện ngắn có giá trị đặc biệt tựa như “một thứ khí giới thanh cao làm cho lòng người thêm trong sạch.

b/ Tác phẩm: 

“Trở về” là một trong những truyện ngắn ấn tượng và đáng suy ngẫm của nhà văn Thạch Lam, in trong tập “Gió đầu mùa” xuất bản năm 1937. Câu chuyện xoay quanh nhân vật chính tên Tâm, được người mẹ tần tảo sớm khuya nuôi dạy nên người. Tuy nhiên khi được ra thành phố, cuộc sống danh lợi hào nhoáng, kim tiền lấp lánh đã khiến anh ta mờ mắt và quên đi người mẹ già ở quê nhà, chối bỏ nguồn cội quê hương.

2. Nêu các điểm nổi bật về nội dung, ý nghĩa tác phẩm

a. Điểm nội bật về nội dung và ý nghĩa tác phẩm qua việc khắc họa nhân vật Tâm

- Đoạn trích truyện ngắn “Trở về” chứa đựng trong đó là bài học về đạo hiếu làm con đáng suy ngẫm, khắc họa sự vô ơn đáng trách của đứa con bất hiếu.

- Bản tính bất hiếu của nhân vật “Tâm mà vô tâm” được nhà văn tô đậm qua một loạt sự việc chi tiết:

+  Có đến năm, sáu năm nay, Tâm không về thăm quê nhà. + Chàng lấy vợ, con một nhà giàu có, cũng không cho mẹ biết.

+ Thỉnh thoảng chàng nhận được ở nhà quê gửi ra một bức thư mà chữ viết nguệch ngoạc và lời lẽ quê kệch. Tâm chỉ đọc thoáng qua rồi không để ý đến.

-> Cuộc sống bon chen khiến con người thay đổi, sẵn sàng chà đạp lên chính quá khứ bản thân.  Cái địa vị – giàu sang kia biến Tâm thành kẻ vô đạo: chuyện cưới vợ anh ta cũng giấu mẹ, những bức thư mẹ gửi ở quê ra, Tâm cho là quê kệch, không để ý, đọc qua loa rồi chẳng nhớ đến nữa.

- Trở về thăm quê, Tâm đáp lại tình cảm của mẹ bằng sự thờ ơ, cùng thái độ kiêu căng, hách dịch đến đáng ghét.

+ Cách xưng hô: bà – tôi -> lạnh lùng, xa cách, thờ ơ.

+  Ra khỏi ngôi nhà tuổi thơ, Tâm cảm thấy “nhẹ hẳn cả người” và chẳng có chút mảy may xúc động với nơi đã chăm bẵm anh ta những ngày khốn khó, “không còn một cái liên lạc gì ràng buộc Tâm với thôn quê nữa. Những người họ hàng ở làng chỉ làm chàng sinh ghét, vì những sự đi lại nhờ vả lôi thôi”.

->Lãnh đạm, dửng dưng, cạn tình, bất hiếu. Dối trá, tham giàu, bất nhân, bất hiếu.

- Nỗi đau đời, căm giận cách hành xử của người con được đẩy lên tột đỉnh ở phần cuối câu chuyện ở nhà ga.

+ Con về thăm chóng vánh, đối xử tệ bạc, dửng dưng với mẹ, bà mẹ già tội nghiệp vẫn trọn một tình thương, ra ga tiễn con mong gặp thêm lần nữa. Kết cục, đau càng thêm đau.

+ “Bỗng nhiên, Tâm giật lùi lại: “Một bà cụ già khom lưng dựa bên một cô con gái, đi ra phía ga”. Tâm nhận ra bà mẹ. Có lẽ bà cụ muốn được trông thấy con một lần nữa. Chắc bà tưởng Tâm đi xe hỏa. Chàng lộ vẻ khó chịu… “Khi đến chỗ quặt quá ga, bỗng nhiên Tâm thoáng thấy đứng bên cạnh đường, một bà cụ già khom lưng dựa vào một cô con gái. Chiếc xe chạy bắn vọt bùn lên quần áo hai người”.

->Tâm mà bất nhẫn, vô tâm. Sĩ diện, đồng tiền đã làm Tâm tha hóa, đánh mất lương tri, vùi chôn ơn nghĩa sinh thành.

Thạch Lam đã làm nổi bật sự suy đồi đạo đức của con người trong xã hội đồng tiền lên ngôi, phản ánh sự đểu giả và tha hóa nhân cách bằng ngòi bút đầy tinh tế.

b. Điểm nội bật về nội dung và ý nghĩa tác phẩm qua việc khắc họa nhân vật Người mẹ

- Người mẹ có số phận bất hạnh:

+ Cả cuộc đời nghèo khổ, yêu thương và hi sinh hết lòng vì con -> Tâm thảnh thơi, hưởng thụ mà mặc nhiên rũ bỏ những điều mà người mẹ nghèo khổ hy sinh cho mình.

+ Người mẹ già tần tảo sớm hôm nuôi dạy con nên người, sống một mình ở quê, hi sinh tất cả vì con nhưng nhận lại là một sự thờ ơ, bất hiếu.

- Một người mẹ già nơi mái tranh nghèo xơ xác là trái tim thương yêu con nồng ấm.

+ Lời thăm hỏi ân cần của bà mẹ với Tâm làm ta cay cay khóe mắt: “Năm ngoái bác Cả lên tỉnh về bảo cậu ốm. Tôi lo quá, nhưng quê mùa chả biết tỉnh thế nào mà đi, thành ra không dám lên thăm. Bây giờ cậu đã khỏe hẳn chưa?”.

-> Niềm thương đi cùng nỗi lo, mà lo cũng bởi thương, mong con mạnh khỏe. Cao cả biết bao tấm lòng người mẹ. Buồn thay, người mẹ tội nghiệp ấy thương con mà không được đáp đền.

+ Bà mẹ già trong truyện luôn mang trong tim mình suối nguồn thương yêu cao cả: Sáu năm con không về, nỗi nhớ mong của người mẹ nén chặt, nay con về bỗng òa cảm xúc: “Khi nhận ra con, bà cụ ứa nước mắt. Con đã về đấy ư? Bà cụ cảm động đến nỗi không nói được”. Vẻn vẹn ba câu văn hai mươi ba chữ, tác giả đã nói đúng, nói đủ niềm xúc động của người mẹ nghèo mòn mỏi nhớ con. “Suối khô dòng lệ chờ mong tháng ngày”, giọt nước mắt ứa ra là miềm mong, nỗi nhớ những tháng ngày xa cách. Lẽ đời, người ta buồn cũng khóc, vui cũng khóc. Sáu năm, không dài nhưng cũng đâu có ngắn, tuổi già bóng xế, một mình càng thấm nỗi cô đơn, nhà văn rất tài tình khi diễn tả tâm trạng xúc động của người mẹ khi con về thăm.

+ Hình ảnh “một bà cụ già khom lưng dựa vào một cô con gái” trên đường ra ga đủ để người đọc ngẫm ngợi, day dứt. Họ vẫn sống, sống trong âm thầm thương nhớ, đơn côi. Cuộc sống vẫn lặng lẽ trôi đi trọng ngậm ngùi đau xót, chẳng mảy may hi vọng đền đáp thương yêu.

-> Câu chuyện rất đời, nhiều nỗi niềm bỗng trở nên nhẹ nhàng, lan tỏa, thấm sâu vào lòng người. Ta càng  trân quý tấm lòng thương con của người mẹ càng  xót đau bởi đạo hiếu hoen mờ.

Nghệ thuật đặc sắc truyện ngắn Trở về

- Giọng văn: Điềm đạm, nhẹ nhàng mà sâu sắc, mỗi trang viết của cây bút truyện ngắn biệt tài thấm sâu vào tâm trí người đọc.

- Cốt truyện đơn giản, tác giả đi sâu vào ngõ ngách tâm lí nhân vật, khơi sâu thế giới nội tâm con người với nhiều cung bậc, cảm xúc. Dõi theo nhân vật Tâm, người đọc hiểu thấu tài năng miêu tả nội tâm nhân vật của Thạch Lam: Một thoáng cảm động khi về đến đầu làng; một thoáng nhớ về tuổi thơ với đôi bàn chân đau đớn đi học trên con đường rải đá khô rắn; những lạnh lùng, vô cảm, kiêu ngạo với mẹ khi trở về rồi phút chốc đi ngay; sự nhẹ nhõm sau khi bước ra khỏi ngôi nhà, cho mình đã làm xong bổn phận…Qua nội tâm nhân vật, dường như nhà văn đã chạm đến những góc khuất trong suy nghĩ của con người.

- Truyện có sự hòa quện của hai yếu tố: Hiện thực và lãng mạn. Trong truyện ngắn “Trở về”, chất hiện thực đậm hơn chất lãng mạn, chất thơ. Song, sự tinh tế của ngòi bút, nét đặc sắc trong miêu tả ngoại cảnh, đi sâu thế giới nội tâm nhân vật của nhà văn có giá trị đặc biệt.

-  Ngôn từ nhẹ nhàng, đằm thắm cùng cách kể chuyện giản dị là điểm nhấn độc đáo cho câu chuyện.

- Lời văn Thạch Lam nhiều hình ảnh, nhiều tìm tòi, có một cách điệu thanh thản, bình dị và sâu sắc. Văn Thạch Lam đọng nhiều suy nghiệm, nó là cái kết tinh của một tâm hồn nhạy cảm và từng trải về sự đời.

Kết luận

- Với truyện ngắn “Trở về”, câu chuyện về người người con bất hiếu, vô tâm, chạy theo danh lợi mà quên tình, cạn nghĩa, đánh mất đi nguồn cội, Thạch Lam đã hoàn tất sứ mệnh của mình một cách xuất sắc và độc đáo khi lay thức đến trái tim người đọc những tình cảm, lối sống nhân văn, cao đẹp.

-  Trở về là truyện ngắn đặc sắc của Thạch Lam, khắc họa nỗi xót xa của người mẹ già tần tảo sớm hôm nuôi con ăn học nhưng cuối cùng vì chìm đắm trong danh lợi mà anh ta đã thờ ơ, vô tâm với chính người đã sinh thành ra mình. Câu chuyện viết về bóng tối, về góc khuất cuộc đời nhưng có giá trị thức tỉnh lương tri con người.