Lý thuyết Địa lí 12 Kết nối tri thức Bài 2 Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa

Tổng hợp Lý thuyết Địa lí 12 Kết nối tri thức Bài 2 Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa bao gồm biểu hiện và ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.

I. Biểu hiện của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa

1. Khí hậu

a. Lượng bức xạ mặt trời và nhiệt độ trung bình năm

- Biểu hiện:

+ Toàn bộ lãnh thổ nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn, cán cân bức xạ quanh năm dương. 

+ Nhiệt độ TB năm trên cả nước đều trên 20°C (trừ vùng núi cao).

+ Tổng số giờ nắng năm dao động từ 1400 – 3000 giờ.

- Nguyên nhân:

+ Vị trí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến.

+ Hằng năm, nước ta nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn do mặt trời luôn đứng cao trên đường chân trời và ở mọi nơi trong năm đều có 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh.

b. Lượng mưa, độ ẩm lớn

- Biểu hiện:

+ Lượng mưa TB năm từ 1500-2000 mm, vùng núi cao và sườn núi chắn gió lượng mưa đạt 3500-4000 mm.

+ Độ ẩm không khí từ 80 - 85%, cân bằng ẩm luôn dương.

- Nguyên nhân: Nước ta giáp Biển Đông, Biển Đông mang đến lượng ẩm lớn, và các khối khí di chuyển qua biển kết hợp yếu tố địa hình mang lại cho nước ta lượng mưa lớn.

c. Gió mùa

- Nguyên nhân:

+ Do nằm trong khu vực nội chí tuyến bán cầu Bắc nên nước ta có gió Tín phong hoạt động quanh năm.

+ Nước ta nằm trong khu vực gió mùa Châu Á, chịu tác động của các khối khí hoạt động theo mùa là gió mùa đông và gió mùa hạ.

* Biểu hiện:

- Gió mùa đông:

+ Thời gian: từ tháng XI - IV năm sau.

+ Nơi xuất phát và hướng gió: từ cao áp Xibia, theo hướng Đông bắc.

+ Phạm vi tác động: từ dãy Bạch Mã ra miền Bắc.

+ Tính chất, hệ quả: miền Bắc có mùa đông lạnh, đầu mùa đông lạnh khô, nửa sau mùa đông lạnh ẩm, có mưa phùn ở vùng biển và ĐB sông Hồng.

Từ Đà Nẵng trở vào (16°B) trở vào, Tín phong bán cầu bắc chiếm ưu thế, gây mưa cho khu vực Trung Bộ và là nguyên nhân tạo nên mùa khô ở Tây Nguyên và Nam Bộ.

- Gió mùa hạ:

+ Thời gian: từ tháng V - X.

+ Nơi xuất phát và hướng gió: đầu mùa hạ từ cao áp Bắc Ấn Độ Dương. Cuối mùa hạ từ cao áp Cận chí tuyến Nam bán cầu, hướng Tây nam.

+ Phạm vi tác động: cả nước

+ Tính chất: Nóng ẩm.

+ Hệ quả:

Nửa đầu mùa hạ gây mưa lớn cho Nam Bộ và Tây Nguyên, khô nóng (phơn) cho đồng bằng ven biển Trung Bộ và phần phía nam vùng núi Tây Bắc. 

Giữa và cuối mùa hạ: gây mưa lớn và kéo dài cho các cùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên. Ở đồng bằng sông Hồng có gió đông nam từ biển thổi vào.

- Tín phong BBC (gió Mậu dịch):

Là gió thổi quanh năm nhưng bị gió mùa lấn át nên chỉ rõ rệt vào thời gian giao mùa.

=> Hoạt động của gió mùa Tây Nam cùng dài hội tụ nhiệt đới và bão gây mưa vào mùa hạ trên cả nước.

* Kết luận: Sự luân phiên của các khối khí hoạt động theo mùa khác nhau cả về hướng và tính chất tạo nên sự phân mùa khí hậu Việt Nam.

- Miền Bắc có 2 mùa khí hậu là mùa đông lạnh, ít mưa, mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều.

- Miền Nam có mùa mưa và mùa khô rõ rệt;

- Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung Bộ có sự đối lập về mùa mưa và mùa khô.

2. Địa hình

- Quá trình phong hoá diễn ra mạnh.

- Quá trình xâm thực - bồi tụ là quá trình chính trong sự hình thành địa hình Việt Nam. 

+ Xâm thực mạnh ở miền đồi núi: địa hình bị cắt xẻ, bào mòn, hiện tượng sạt lở đất. 

+ Bồi tụ ở vùng đồng bằng: hình thành các đồng bằng hạ lưu sông,...

- Nguyên nhân:

+ Do khi hậu nhiệt đới nóng ẩm.

+  Mưa nhiều nên dẫn đến xâm thực mạnh ở đồi núi và bồi tụ ở đồng bằng.

+ Con người khai thác tài - nguyên không hợp lí, Mất lớp phủ thực vật.

3. Sông ngòi

- Mạng lưới sông ngòi dày đặc, nhiều nước, giàu phù sa.

- Chế độ nước sông theo mùa: mùa lũ và mùa cạn ứng với mùa mưa và mùa khô.

4. Đất và sinh vật

- Thảm thực vật rừng có lượng sinh khối lớn và năng suất sinh học cao. Trong rừng, thành phần thực, động vật nhiệt đới chiếm ưu thế.

- Hệ sinh thái rừng nguyên sinh phổ biến là rừng rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh.

- Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit là cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa nước ta.

II. Ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến hoạt động sản xuất và đời sống

1. Ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất

- Thuận lợi: 

+ Ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp: phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới với cơ cấu cây trồng, vật nuôi đa dạng; cây trồng, vật nuôi sinh trường quanh năm, tạo tiền đề cho sản xuất nông nghiệp hàng hoá.....

+ Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa thuận lợi cho phát triển các ngành lâm nghiệp, thuỷ sản, giao thông vận tải, du lịch.

- Khó khăn cho các hoạt động sản xuất khác như: lâm nghiệp, thuỷ sản, giao thông vận tải, du lịch.... ảnh hưởng trực tiếp thiên tai, hiện tượng thời tiết cực đoan. phân mùa khía hậu ; Tính thất thường của thời tiết gây khó khăn cho hoạt động canh tác,....

2. Ảnh hưởng đến đời sống

- Thuận lợi: cho đời sống con người, các hoạt động sinh hoạt có thể diễn ra quanh năm: Lượng mưa cung cấp nước cho sản xuất và sinh hoạt.

- Khó khăn: dịch bệnh, hiện tượng thời tiết cực đoan, thiên tai,... ảnh hưởng tới sức khoẻ và đời sống con người.