Soạn Lịch sử 8 Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Hướng dẫn Soạn Lịch sử 8 Kết nối tri thức Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn ngắn gọn, hay nhất theo chương trình Sách mới. 

Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Lý thuyết Lịch sử 8 Kết nối tri thức Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Mở đầu trang 23 Lịch Sử 8

Câu hỏi: Di tích thành nhà Mạc (Cao Bằng, Lạng Sơn), Lũy Thầy (Quảng Bình).... gợi cho em nhớ đến những cuộc xung đột nào trong các thế kỉ XVI - XVII? Những cuộc xung đột đó đã để lại hệ quả như thế nào đối với lịch sử dân tộc?

Trả lời:

- Di tích thành nhà Mạc (Cao Bằng, Lạng Sơn) ngợi cho em nhớ đến cuộc xung đột Nam - Bắc triều.

- Di tích Lũy Thầy (Quảng Bình) ngợi cho em nhớ đến cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.

- Hệ quả của các cuộc xung đột đó:

+ Hệ quả tiêu cực: sự thống nhất của đất nước bị xâm phạm nghiêm trọng; hình thành cục diện “một cung vua - hai phủ chúa” (vua Lê, chúa Trịnh và chúa Nguyễn); kinh tế đất nước bị tàn phá; hàng vạn dân thường bị xô đẩy vào vòng khói lửa.

+ Hệ quả tích cực: lãnh thổ đất nước được mở rộng dần về phía Nam. Chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong cũng triển khai nhiều hoạt động thực thi chủ quyền tại quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Câu hỏi trang 24 Lịch Sử 8

Câu hỏi: Khai thác tư liệu 1 và thông tin trong mục, hãy trình bày những nét chính về sự ra đời của Vương triều Mạc.

Trả lời:

- Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê lâm vào tình trạng khủng hoảng:

+ Sự tranh chấp quyền lực diễn ra quyết liệt. Mạc Đăng Dung lợi dụng xung đột giữa các phe phái, tiêu diệt thế lực đối địch, thâu tóm quyền hành

+ Sản xuất đình đốn, nạn mất mùa thường xuyên diễn ra.

+ Ở nhiều nơi, dân chúng nổi dậy chống lại triều đình.

- Trong lúc tình hình đất nước bất ổn, Mạc Đăng Dung đã tiêu diệt các thế lực đối lập, dần dần thâu tóm mọi quyền hành.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung ép vua Lê nhường ngôi, lập ra triều Mạc, thực hiện một số chính sách về chính trị, kinh tế, xã hội nhằm ổn định và phát triển đất nước.

Câu hỏi trang 25 Lịch Sử 8

Câu hỏi 1: Hãy giải thích nguyên nhân bùng nổ cuộc xung đột Nam - Bắc triều.

Trả lời:

- Nguyên nhân bùng nổ xung đột Nam - Bắc triều:

+ Năm 1527, nhà Mạc được thành lập, nhưng một bộ phận quan lại trung thành với nhà Lê lại ra sức chống đối, nhằm khôi phục lại vương triều Lê.

+ Năm 1533, Nguyễn Kim vào Thanh Hóa lấy danh nghĩa “Phù Lê diệt Mạc” lập một người con của vua Lê lên ngôi, thiết lập Nam triều (phân biệt với Bắc triều của nhà Mạc ở phía Bắc)

=> Từ năm 1533 - 1592, xung đột Nam - Bắc triều xảy ra, chiến trường chính là vùng Thanh Hóa - Nghệ An.

Câu hỏi 2: Hãy tóm tắt nét chính về hệ quả của cuộc xung đột Nam - Bắc triều.

Trả lời:

- Hệ quả của xung đột Nam - Bắc triều:

+ Đất nước bị chia cắt trong một thời gian dài (từ năm 1533 đến năm 1592 là khoảng thời gian diễn ra xung đột. Tuy nhiên, năm 1592, sau khi rút khỏi Thăng Long, nhà Mạc chạy lên Cao Bằng và tiếp tục chiếm cứ, xây dựng lực lượng của mình tại vùng đất này. Phải đến năm 1677, chính quyền Lê - Trịnh mới có thể tiêu diệt được hoàn toàn tàn dư của nhà Mạc).

+ Làng mạc bị tàn phá; sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp bị đình trệ; trao đổi buôn bán giữa các vùng gặp nhiều khó khăn.

+ Đời sống nhân dân khốn cùng vì: nạn đói, bị bắt đi lính, đi phu, nhiều gia đình li tán.

Câu hỏi trang 26 Lịch Sử 8

Câu hỏi 1: Khai thác tư liệu 2 và thông tin trong mục, hãy giải thích nguyên nhân dẫn đến cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.
Trả lời:

- Nguyên nhân dẫn đến cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn:

+ Năm 1545, Nguyễn Kim qua đời, hai con trai của ông (là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng) còn nhỏ tuổi, nên vua Lê trao toàn bộ binh quyền cho Trịnh Kiểm. Từ đây, mâu thuẫn giữa hai dòng họ Trịnh - Nguyễn dần bộc lộ và ngày càng gay gắt.

+ Năm 1558, người con trai thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng xin vào trấn thủ đất Thuận Hóa, tìm cách gây dựng sự nghiệp, dần cắt đứt quan hệ lệ thuộc với họ Trịnh

+ Năm 1613, Nguyễn Hoàng mất, con là Nguyễn Phúc Nguyên lên thay, đã tỏ rõ thái độ đối lập và chấm dứt việc nộp thuế cho họ Trịnh.

=> Đến năm 1627, xung đột Trịnh - Nguyễn bùng nổ và kéo dài đến năm 1672 mới chấm dứt.

Câu hỏi 2: Hãy nêu hệ quả của cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.

Trả lời:

* Hệ quả của cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn:

- Hệ quả tiêu cực:

- Đất nước Đại Việt bị chia cắt thành 2 đàng, lấy sông Gianh làm giới tuyến:

+ Đàng Ngoài: từ sông Gianh trở ra Bắc, do con cháu họ Trịnh thay nhau cai quản.

+ Đàng Trong: từ sông Gianh trở vào Nam, do con cháu họ Nguyễn truyền nối nhau cầm quyền.

- Hình thành nên cục diện “một cung vua - hai phủ chúa” (do cả hai chính quyền Trịnh, Nguyễn đều dùng niên hiệu vua Lê, đều thừa nhận quốc hiệu Đại Việt).

+ Ở Đàng Ngoài: trên danh nghĩa, vua Lê vẫn là người đứng đầu đất nước, nhưng thực tế, họ Trịnh nắm toàn quyền thống trị.

+ Ở Đàng Trong: con cháu họ Nguyễn cũng nối nhau cầm quyền, gọi là “chúa Nguyễn".

- Cuộc xung đột kéo dài giữa hai tập đoàn phong kiến Trịnh - Nguyễn đã làm suy kiệt sức người, sức của; tàn phá đồng ruộng, xóm làng; giết hại nhiều người dân vô tội; chia cắt đất nước và làm ảnh hưởng đến sự phát triển chung của quốc gia - dân tộc.

- Hệ quả tích cực: để củng cố thế lực, chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong đã từng bước khai phá, mở rộng lãnh thổ về phía Nam; đồng thời triển khai nhiều hoạt động thực thi chủ quyền tại quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Luyện tập - Vận dụng

Câu 1. Hãy lập và hoàn thành bảng hệ thống (theo gợi ý dưới đây) về các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn.

Trả lời:

Nội dung	Xung đột Nam – Bắc triều	Xung đột Trịnh – Nguyễn
Người đứng đầu	- Nhà Bắc triều do Mạc Đăng Dung đứng đầu. - Đứng đầu nhà Nam triều là Nguyễn Kim.	- Nguyễn Hoàng là người đứng đầu trong xung đột đàng trong. -  Trịnh Kiểm (chúa Trịnh) đứng đầu đàng ngoài.
Nguyên nhân	- Vào những năm cuối thời đại triều Lê các thế lực tranh giành quyền lực nổ ra ở khắp nơi. - Vào năm 1527,  khi nhà Lê suy yếu, Mạc Đăng Dung mở cuộc tấn công cướp ngôi nhà Lê sau đó  lập ra nhà Mạc còn gọi là Bắc triều. - Ở những năm 1533, mượn danh phò mã Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá đưa một người dòng dõi nhà họ Lê lên làm vua và lập ra nhà Nam triều.	- Sau khi ông Nguyễn Kim chết, thì con rể của ông là Trịnh Kiểm lên ngôi thay cha tiếp tục sự nghiệp “Phù Lê diệt Mạc”. - Để nhà Trịnh nắm được mọi quyền lực, Trịnh Kiểm không ngần ngại tìm mọi cách tiêu diệt phía họ Nguyễn. Trước tình hình đó, Nguyễn Hoàng (con thứ của Nguyễn Kim) lo sợ nên đã xin lệnh được vào trấn thủ vùng đất Thuận Hóa. - Tại đây, Nguyễn Hoàng có công gây dựng nên cơ nghiệp nhà họ Nguyễn, tạo nên một lực lượng mạnh mẽ ở đàng trong, và dần không còn lệ thuộc vào người họ Trịnh ở đàng ngoài. - Trước sự phát triển ngày càng vững mạnh của họ Nguyễn, nhà Trịnh có chút lo sợ nên đã tiến quân vào Thuận Hóa. Từ đây cuộc chiến tranh Nguyễn - Trịnh bắt đầu bùng nổ.
Thời gian	- Vào những năm từ 1533 – 1592.	- Diễn ra từ năm 1627 – 1672.
Hệ quả	- Cuộc chiến đã gây ra hậu quả to lớn:  đất nước thì bị chia cắt thành nhiều vùng miền, không có sự thống nhất từ trên xuống dưới. - Cuộc chiến đã gây ra những tổn hại nặng nề về người và của: làng mạc, nhà cửa, mùa màng bị tàn phá, đời sống nhân dân khốn khố, nhiều người vì miếng cơm manh áo phải rời bỏ quê hương đi tha phương cầu thực. - Không chỉ vây, nền kinh tế còn bị trì trệ: sản xuất không thể phát triển, việc trao đổi, buôn bán hàng hóa với các nước cũng gặp nhiều khó khăn.	- Cuộc chiến đã làm cho đất nước bị chia cắt, làn cho đất nước phải chịu nhiều thiệt hại nặng nề: kinh tế kìm hãm, đời sống nhân dân khốn cùng,… - Khó khăn trong việc giao lưu kinh tế, văn hóa, xã hội. Làm cho khả năng phát triển của đất nước bì kìm hãm.

Câu 2. Giả sử là một người dân sống ở thế kỉ XVI - XVII, em hãy đưa ra it nhất một lí do phản đối các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn.

Trả lời:

* Là một người dân sống ở thế kỉ XVI - XVII, có một số lí do phản đối các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn:

- Xét về moi mặt thì cả hai cuộc xung đột này đều mang tính chất là một cuộc chiến tranh phi nghĩa, bởi cả hai cuộc kháng chiến đều không mang lại lợi ích cho nhân dân mà còn làn cho đất nước phải chịu cảnh chia cắt. Gây ra những thiệt hại lớn về người và của khiến người dân phải sống trong cảnh khốn khó, đói nghèo, phải rời bỏ quê hương.

- Hai cuộc xung đột cũng đã làm cho nền kinh tế đất nước bị ảnh hưởng mạnh mẽ, kinh tế bị trì trệ, không phát triển.

Câu 3. Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet về di tích Luỹ Thầy và sông Gianh (Quảng Bình), hãy viết đoạn văn ngắn (khoảng 7 - 10 dòng) về cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn

Trả lời:

Trong lịch sử, sông Gianh là ranh giới phân chia Đàng Trong với Đàng Ngoài, thời Trịnh - Nguyễn phân tranh. Bờ bắc sông có chợ Ba Đồn là nơi quân Trịnh mua đồ ăn uống và trao đổi hàng hóa. Bờ nam sông có một số thành lũy của nhà Nguyễn như luỹ Thầy dài 18 km do quan Đào Duy Từ chỉ huy xây dựng Lũy Thầy được xây nhằm bảo vệ Đàng Trong (Lãnh thổ Đại Việt cho Chúa Nguyễn đứng đầu ranh giới từ sông Giang trở vào Nam). Trước sự tấn công của chúa Trịnh ở Đàng ngoài, Lũy Thầy đã đóng vai trò cực kỳ quan trọng, trong việc bảo vệ chúa Nguyễn giữ vững cơ đồ; và sự nghiệp Đàng Trong trong gần 50 năm giao tranh ác liệt với chúa Trịnh từ năm 1627-1672.

>>> Xem toàn bộ: Soạn Lịch sử 8 Kết nối tri thức

-------------------------------------

Trên đây Toploigiai đã cùng các bạn Lịch sử 8 Kết nối tri thức Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn trong bộ SGK Kết nối tri thức theo chương trình sách mới. Chúc các bạn học tốt!