Quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển xã hội chẳng những diễn ra bằng con đường

Trải qua hàng nghìn năm, xã hội loài người đã phát triển trải qua nhiều hình thái kinh tế – xã hội khác nhau. Trên cơ sở phát hiện ra các quy luật vận động phát triển khách quan đó. C.Mác cho rằng: “Sự phát triển của những hình thái kinh tế – xã hội là một quá trình lịch sử – tự nhiên”.

Sự tác động của các quy luật khách quan làm cho các hình thái kinh tế – xã hội thay thế nhau phát triển từ thấp đến cao, đó là môt con đường phát triển chung của cả nhân loại. Song, con đường phát triển này của mỗi dân tộc không chỉ bị chi phối bởi các quy luật chung, mà còn bị tác động bởi các điều kiện về tự nhiên, về chính trị, về truyền thống văn hóa, về điều kiện quốc tế. Chính vì vậy mà mỗi dân tộc lại có những sự phát triển phong phú, đạ dạng riêng. Có những dân tộc lần lượt trải qua các hình thái kinh tế – xã hội từ thấp đến cao (Việt Nam, Lào, Cam - Pu - Chia..); nhưng cũng có dân tộc bỏ qua những quy luật khác quan đó. Tuy nhiên, việc bỏ qua đó cũng diễn ra theo một quá trình lịch sử – tự nhiên chứ không phải theo ý muốn chủ quan.

Như vậy, quá trình lịch sử – tự nhiên của sự phát triển xã hội chẳng những diễn ra bằng con đường phát triển tuần tự, mà còn bao hàm cả sự bỏ qua, trong những điều kiện nhất định, một hoặc một vài hình thái kinh tế – xã hội nhất định.