Phân tích bài thơ Thưa thầy của Hữu Thỉnh

Đề bài: Viết bài văn phân tích bài thơ:

THƯA THẦY

Trước ngọn thước là con đường xa tắp 
Bông hoa nào cũng có vẻ bình yên. 
Và em tin, qua cay đắng vẫn tin
Những ngọn suối không làm đau bóng lá

Đã vấp ngã, thưa thầy, nhiều vấp ngã! 
Không ở đâu xa ở giữa con người
Em bước đi hoảng hốt nghĩ về thầy
Đời nhanh quá, vui buồn chưa kịp cũ

Đời nhanh quả, tóc thầy khói phủ
Giáo án chông chênh bão giật đời thường
Cây trước cửa gió ở ngoài tay với
Thầy yêu trò vật vã với văn chương.

(Hữu Thỉnh, in trong Thương lượng với thời gian,Hội Nhà văn, 2005, tr.76)

* Chú thích: Hữu Thỉnh tên đầy đủ là Nguyễn Hữu Thỉnh (1942). Là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Thơ của Hữu Thỉnh chân thật, cảm xúc tinh tế, có nhiều tìm tòi, suy ngẫm chiêm nghiệm. Bài thơ Thưa thầy được viết năm 1981.

Phân tích bài thơ Thưa thầy của Hữu Thỉnh

I. Mở bài

Giới thiệu vấn đề

Muốn sang thì bắc cầu Kiều
Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.

Thầy cô là những kĩ sư tâm hồn, suốt cuộc đời thầm lặng như người chở đò đưa khách qua sông, đưa các thế hệ học sinh đến với bến bờ tri thức. Bởi vậy mà hình tượng người thầy khi xuất hiện trong mỗi tác phẩm văn học nói chung và mỗi bài thơ nói riêng đều mang một vẻ đẹp đầy ấn tượng, khó phai mờ. Bài thơ "Thưa thầy" của Hữu Thỉnh chính là lời tri ân sâu sắc mà em muốn gửi đến những người thầy, những người đã góp phần tạo nên con người em hôm nay.

Hoặc: 

Nếu so sánh cuộc đời với một hành trình dài, thì người thầy chính là người lái đò đưa chúng ta vượt qua những con sóng dữ. Bài thơ "Thưa thầy" của Hữu Thỉnh đã vẽ nên một bức tranh sinh động về tình thầy trò, một tình cảm đẹp đẽ và thiêng liêng.

II. Thân bài

* Khái quát chung: Giới thiệu vài nét về tác giả, khái quát nội dung bài thơ:

- Hữu Thỉnh là nhà thơ tiêu biểu của nền thi ca hiện đại Việt Nam. Thơ Hữu Thỉnh thường có những liên tưởng độc đáo thể hiện những suy tư giàu chất nhân văn và cái nhìn mang màu sắc triết lí về cuộc sống.

- Bài thơ là sự hồi tưởng của Hữu Thỉnh về hình ảnh người thầy trong kí ức. Không đơn thuần chỉ là hồi ức về hình dáng, tính cách hay thể hiện tình cảm, lời tri ân với người thầy mà bài thơ còn là sự chiêm nghiệm, triết lí sống về những bài học quý giá của thầy đã được nhà thơ trải nghiệm thực tế trong cuộc đời của mình.

* Phân tích giá trị nội dung, nghệ thuật bài thơ:

LĐ 1: Phân tích giá trị nội dung:

+ Mở đầu bài thơ là những chiêm nghiệm của nhà thơ về người thầy. Trước ngọn thước được hiểu là ngọn thước của thầy giáo - những bài học của thầy đã mở mang ra trước mắt học trò những con đường xa tắp của cuộc đời, những con đường rộng mở với vẻ bình yên chờ đợi phía trước. Dù đã trải qua cay đắng của cuộc đời, biết được cuộc đời không hề bằng phẳng như thế khiến nhà thơ có chút ngậm ngùi nhưng nhà thơ vẫn nuôi dưỡng niềm tin: Những ngọn suối không làm đau bóng lá. Những khó khăn, thách thức không làm mất đi những điều tốt đẹp trong cuộc đời, chỉ cần chúng
ta mạnh mẽ bước tiếp.

Khổ 2:

CCĐ: Khổ thơ thể hiện sự suy ngẫm sâu sắc của người học trò khi đối diện với những khó khăn, vấp ngã trong cuộc sống.

Đã vấp ngã, thưa thầy, nhiều vấp ngã! 
Không ở đâu xa ở giữa con người
Em bước đi hoảng hốt nghĩ về thầy
Đời nhanh quá, vui buồn chưa kịp cũ

Phân tích: 

- Câu thơ "Đã vấp ngã, thưa thầy, nhiều vấp ngã!" như một lời thổ lộ chân thành, bộc bạch những khó khăn mà người học trò đã trải qua. Hình ảnh "vấp ngã" được lặp lại nhấn mạnh sự trắc trở, những thất bại mà ai cũng phải đối mặt trong cuộc đời. Điều đáng chú ý là những vấp ngã ấy không xảy ra ở một nơi nào xa xôi mà "ở giữa con người", tức là ngay trong chính bản thân mỗi người. Điều này cho thấy sự phức tạp, đa chiều của cuộc sống và những thử thách mà con người phải đối diện.

- Hình ảnh "hoảng hốt"  ở câu thơ tiếp theo cho thấy sự bất ngờ, chưa kịp thích nghi trước những biến đổi của cuộc sống, bộc lộ một tâm trạng đầy lo âu, bối rối của người học trò. Việc "nghĩ về thầy" cho thấy người thầy luôn là điểm tựa tinh thần, là người mà học trò hướng về trong những lúc khó khăn. Hình ảnh người thầy xuất hiện như một sợi dây liên kết giữa quá khứ và hiện tại, giữa những bài học đã được dạy và những trải nghiệm thực tế của cuộc sống.

- Kết thúc khổ thơ "Đời nhanh quá, vui buồn chưa kịp cũ" như một lời than thở về sự ngắn ngủi của cuộc đời. Thời gian trôi qua nhanh chóng, những niềm vui, nỗi buồn chưa kịp lắng đọng đã bị cuốn trôi. Câu thơ này gợi lên một nỗi buồn man mác, một cảm giác tiếc nuối những gì đã qua.

Câu kết: Khổ thơ đã vẽ nên một bức tranh sinh động về cuộc đời con người với những thăng trầm, những khó khăn và cả những niềm vui, nỗi buồn. Hình ảnh người thầy xuất hiện như một điểm tựa tinh thần, giúp cho người học trò vượt qua những khó khăn và trưởng thành hơn. Khổ thơ gợi lên trong lòng người đọc nhiều cảm xúc, từ sự đồng cảm, chia sẻ đến những suy ngẫm sâu sắc về cuộc sống.

Khổ 3: 

CCĐ: Khổ thơ cuối bài thơ gợi lên hình ảnh một người thầy tận tụy, hy sinh hết mình cho sự nghiệp giáo dục và học trò.

Đời nhanh quá, tóc thầy khói phủ
Giáo án chông chênh bão giật đời thường
Cây trước cửa gió ở ngoài tay với
Thầy yêu trò vật vã với văn chương.

Phân tích

- Điệp ngữ đời nhanh quá được lặp lại hai lần cuối khổ một và đầu khổ hai như một sự thảng thốt cũng như một tiếng thở dài trước bước đi không thể níu kéo của thời gian. Thời gian cứ trôi mái tóc thầy cứ dần bạc trắng như làn khói. Thời gian không chỉ làm bạc tóc thầy mà còn mang theo biết bao gian truân và thử thách trong hành trình làm nghề. Theo bước đi của thời gian, hình ảnh của người thầy hiện lên với những vui buồn chưa kịp cũ, tóc khói phủ, và giáo án chông chênh bị bão giật đời thường. 

- Nhà thơ đưa ra một vài hình ảnh tương phản: “Giáo án chông chênh” đối với “Bão giật đời thường” mang tính ẩn dụ mạnh mẽ, nhấn mạnh sự khó khăn của công việc giảng dạy, phải đối mặt với trách nhiệm nghề nghiệp và cả những thử thách, biến cố trong cuộc sống. Chỉ vài nét chấm phá chan chứa cảm thông đã vẽ nên chân dung người thầy giáo trong gian khó đời thường.

- Hai câu thơ ám ảnh nhất trong bài: “Cây trước cửa gió ở ngoài tay với/ Thầy yêu trò vật vã với văn chương”, lối nói bỏ ngỏ rất gợi của Hữu Thỉnh đã có hiệu quả tối đa chạm tới cõi trắc ẩn của lòng người. "Cây trước cửa" có thể là cây đời, cây người là cây thầy giáo gieo trồng với tay ra là có thể chạm được rưng rưng màu xanh sự sống với bao hi vọng. Câu thơ như lời khẳng định: Bài học thầy dạy không chỉ nằm trong trang vở những gì thầy gieo vào tâm hồn các trò còn là những trải nghiệm của cuộc đời. 

- Từ láy gợi hình ấn tượng: "vật vã" như một lời khẳng định về tình yêu nghề và tâm huyết thầy dành cho học trò. Dù công việc có khó khăn, vất vả, thầy vẫn dành trọn tình yêu thương và sự nỗ lực để truyền tải kiến thức và cảm hứng cho học trò, vật lộn cùng chữ nghĩa để đem lại cho các em niềm đam mê với văn chương. 

Câu kết: Khổ thơ vừa thể hiện sự hy sinh của thầy, vừa ca ngợi tinh thần kiên trì và lòng yêu nghề của người làm giáo dục - người thầy cần mẫn, vật vã với bao tâm huyết, bao trăn trở về cuộc đời.

LĐ 2: Phân tích những nét nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ: 

CCĐ: Bài thơ "Thưa thầy" là một tác rất thành công thể hiện tình cảm chân thành của người học trò đối với thầy giáo bởi những nét nghệ thuật đặc sắc: 

- Với thể thơ tám chữ hiện đại với lời thơ nhẹ nhàng, bình dị. 

- Lời thơ với chất tự sự pha lẫn chất trữ tình tạo giọng điệu đối thoại tâm tình: Bài thơ như là lời đối thoại của nhân vật trữ tình với người thầy của mình, vừa như là lời bộc bạch tâm sự, vừa như là lời tri ân với người thầy. Ngay từ nhan đề "Thưa thầy" đã thể hiện rõ tính chất đối thoại này. 

- Tính triết lí đan lồng trong những suy tư tạo độ lắng sâu trong tâm tưởng người đọc: Bài thơ vừa bộc bạch tâm sự nhưng cũng là những triết lý về cuộc đời, con người: suy ngẫm về những vấp ngã, về bước đi của thời gian, về bài học của thầy. 

- Ngôn từ dung dị, hình ảnh xiết bao thân thuộc cùng với nghệ thuật ẩn dụ, điệp ngữ, tương phản đối lập, liệt kê... làm câu thơ giàu nhịp điệu, gợi hình, gợi cảm, kết hợp với những hình ảnh gần gũi, giản dị: con đường, bông hoa, ngọn suối, chiếc lá, trang giáo án...không hề xa lạ với người đọc nhưng hàm ý sâu xa. Bài thơ "Thưa thầy" của Hữu Thỉnh đã thành công trong việc khắc họa hình ảnh người thầy với những đức tính cao quý. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tình cảm sâu sắc, chân thành của người học trò đối với thầy giáo.

* Đánh giá: Khẳng định lại nội dung, nghệ thuật của bài thơ và liên hệ bản thân.

Qua bài thơ, ta thấy sự hoài niệm, tình yêu thương, kính trọng của người học trò với thầy giáo của mình. Dù thời gian trôi đi thật mau, dù phải trải qua nhiều thử thách, người học trò vẫn nhớ về những bài học đẹp thầy từng dạy. Thời gian là thử thách nghiệt ngã, con người chỉ có thể thương lượng với thời gian bằng cách chấp nhận và tự nguyện. Nhưng dù thời gian có trôi nhanh thế nào, con người có già nua đi chăng nữa thì những bài học hay của thầy vẫn luôn vẹn nguyên giá trị của nó.

Mở rộng: Biết ơn đối với Thầy là một đạo lý, truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta từ xưa đến nay. 

Ta có thể nhắc tới: bài thơ Bụi phấn của Vũ Hoàng, được phổ nhạc thành bài hát nổi tiếng, cũng là một tác phẩm tiêu biểu thể hiện lòng biết ơn đối với người thầy. Hình ảnh "bụi phấn" rơi trên mái tóc thầy trong bài hát gợi lên sự hy sinh thầm lặng, giống như "tóc thầy khói phủ" trong bài thơ Thưa thầy. Thời gian qua đi, mái tóc thầy bạc màu, nhưng tình yêu thương và sự tận tâm của thầy đối với học trò vẫn vẹn nguyên để rồi: 

Mai sau lớn, nên người
Làm sao, có thể nào quên?
Ngày xưa Thầy dạy dỗ
khi em tuổi còn thơ

III. Kết bài

Ý nghĩa của bài thơ với bản thân. Gấp trang thơ lại, em cảm thấy yêu và nhớ hơn những bài học hay mà thầy cô đã dạy cho mình. Em thầm tự hứa với lòng mình sẽ luôn trân quý những điều mà mình đang có trong cuộc đời, bởi những niềm vui, bài học của mỗi ngày trong hiện tại sẽ được gói ghém để tạo nên niềm vui lớn trong tương lai.