Phân tích bài thơ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng

Đề bài: Phân tích bài thơ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng của Lương Đình Khoa.

NHẶT BÌNH YÊN TRONG KHU VƯỜN NĂM THÁNG

Lương Đình Khoa

Con muốn về thăm lại mảnh vườn xưa
Nơi yêu thương vương tháng ngày tuổi nhỏ
Bốn phương trời, tìm đâu bình yên thế
Cùng mẹ cha mong ngóng bóng lặng thầm,

Vườn êm đềm lấp lánh vàng ánh trăng
Kể con nghe những ân tình cổ tích
Nói với con: Những điều vinh quang nhất
Hơn được không năm tháng giữa yên bình?

Dẫu cuộc đời là tìm nhớ giữa quên
Dẫu gió sương vương đôi đường cách biệt
Tập mỉm cười trên những điều còn - mất
Sống an nhiên trên từng bước vô thường.

Cây và hoa vươn mình đón ánh dương
Hoa thơm hương tan muộn phiền hối hả
Cây hiên ngang có bao giờ gục ngã
Mẹ và cha năm tháng hãy an lòng

Xin mãi còn xanh mát ở trong con
Mảnh vườn xưa ấm êm tình cha mẹ
Đợi con về - như bao ngày thơ bé
Nhặt bình yên gom hạnh phúc ngọt lành
Đất mẹ hiền và chiếc lá biếc xanh.

   (Theo Lương Đình Khoa, Văn học tuổi trẻ, số tháng 4 năm 2019,
NXB Giáo dục Việt Nam, 2019, tr.71)

Chú thích:  Lương Đình Khoa sinh năm 1985, quê ở Hưng Yên. Lương Đình Khoa là một người yêu thơ và làm thơ từ nhỏ. Anh từng được biết đến với vai trò Bút trưởng của Bút nhóm Hương Nhãn (Hưng Yên) trên Báo Thiếu niên Tiền phong, khi còn là câu học sinh Trường THPT chuyên Hưng Yên. Với khá nhiều bài đăng trên các mặt báo, bài phát trên sóng phát thanh dành cho thiếu nhi của Đài Tiếng nói Việt Nam từ những năm 2000 - 2003, cái tên Lương Đình Khoa đã để lại dấu ấn trong lòng nhiều bạn trẻ thuộc thế hệ 8X, 9X và cả hiện nay.

Phân tích bài thơ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng

Mở bài

Giới thiệu vấn đề. Thơ là tiếng hát của trái tim, là nơi dừng chân của cảm xúc. Người nghệ sĩ cất lên tiếng lòng bằng những vần thơ để đến lượt mình, thơ lại làm rung động hết thảy, chinh phục hết thảy mọi trái tim người đọc. Bài thơ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng của nhà thơ Lương Đình Khoa đã làm được điều ấy.Thi phẩm gây ấn tượng mạnh với ta bởi tình cảm gia đình và khát vọng về cuộc sống bình yên giản dị mà đáng quý của con người.

Thân bài

- Khái quát chung: Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm:

Lương Đình Khoa là cây bút thơ tài năng của văn học Việt Nam đương đại. Thơ ông giàu cảm xúc, đề tài phong phú. Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng được nhà thơ viết khi ông đã trưởng thành, đã bôn ba khắp chốn và nhận ra rằng bình yên sâu thẳm nhất là bình yên của yêu thương, là mái nhà, là khu vườn, là tình yêu của mẹ cha. Bài thơ gây vấn vương, thương nhớ với người đọc ngay từ nhan đề Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng. Bình yên là điều mà con người luôn hướng tới, nó là một khái niệm vô hình, nhưng trong cách cảm nhận của hồn thơ lãng mạn, nó bỗng trở nên cụ thể, hữu hình như có thể dùng tay mà nhặt được.

- Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật

1. Phân tích giá trị nội dung, chủ đề

- CCĐ: Đến với thi phẩm của Lương Đình Khoa, ta như được cất bước cùng nhân vật trữ tình sau bao bôn ba xuôi ngược tìm về mảnh vườn xưa, để nhặt lấy những bình yên giữa hối hả, bộn bề.

* Khổ 1: Khổ thơ đầu mới chạm nhẹ vào miền kí ức mà đã mở ra bao liên tưởng sâu xa.

Con muốn về thăm lại mảnh vườn xưa
Nơi yêu thương vương tháng ngày tuổi nhỏ
Bốn phương trời, tìm đâu bình yên thế
Cùng mẹ cha mong ngóng bóng lặng thầm,

- Người con sau khi đã đi bốn phương trời, bỗng một ngày có mong muốn thật giản dị: "Con muốn về thăm lại mảnh vườn xưa".  Hình ảnh "mảnh vườn xưa" không chỉ là nơi chốn cụ thể mà còn là biểu tượng cho không gian hạnh phúc, bình yên, nơi cất giữ những ký ức ngọt ngào của tuổi nhỏ. Đó là nơi mà người con, sau khi đã trải qua nhiều hành trình cuộc sống, cảm thấy bình yên nhất. 

- Thật tinh tế khi tác giả sử dụng từ "vương" trong câu "Nơi yêu thương vương tháng ngày tuổi nhỏ" diễn tả sự tồn tại của tình cảm trong suốt dòng chảy thời gian, như một sợi dây gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, tạo ra cảm giác nhớ nhung sâu lắng.

- Và phút về thăm ấy, con bất chợt nhận ra"Bốn phương trời, tìm đâu bình yên thế" vì nơi đó có mẹ cha mong ngóng con từng ngày. 

- Sự đối lập giữa không gian rộng lớn của "bốn phương trời" và "bình yên" nhấn mạnh rằng dù đi đến đâu, cảm giác bình yên thật sự chỉ có thể tìm thấy ở mảnh đất tuổi thơ, bên gia đình thân yêu.

- Cụm từ "mong ngóng bóng lặng thầm" diễn tả tình cảm sâu kín, lặng lẽ của cha mẹ, luôn dõi theo bước chân con, chờ đợi con trở về. Tình yêu thương của cha mẹ không ồn ào, phô trương mà âm thầm và bền vững.

- Câu kết: Khổ thơ vừa mang nỗi nhớ, vừa thể hiện tình cảm gia đình thiêng liêng, sâu sắc, mà trong đó sự bình yên đích thực chỉ tồn tại trong vòng tay của những người thân yêu.

* Khổ 2: Sau bước chạm khe khẽ ấy, khu vườn xưa mang sắc màu cổ tích đã mở òa ra trước mắt:

Vườn êm đềm lấp lánh vàng ánh trăng
Kể con nghe những ân tình cổ tích
Nói với con: Những điều vinh quang nhất
Hơn được không năm tháng giữa yên bình?

- Lương Đình Khoa khéo léo kết hợp hình ảnh thiên nhiên và tâm tư con người để tạo nên một bức tranh sống động về mảnh vườn tuổi thơ, nơi lưu giữ những kỷ niệm đẹp đẽ và giá trị nhân văn sâu sắc.

- Các từ láy "êm đềm", "lấp lánh" kết hợp với hình ảnh ánh trăng đã dệt mộng mơ cho khu vườn vẽ lên một không gian tĩnh lặng, dịu dàng, gợi lên vẻ đẹp huyền ảo, thơ mộng. Ánh trăng vàng lấp lánh làm cho không gian lung linh, ấm áp, như một minh chứng cho những kỷ niệm ngọt ngào trong quá khứ.

- Cách sử dụng từ "kể" trong câu“Kể con nghe những ân tình cổ tích” nghe thật gần gũi và thân thuộc mở ra một không gian tâm hồn rộng lớn, nơi mà những câu chuyện cổ tích và ân tình gia đình được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

- Câu hỏi tu từ cuối khổ thơ “Hơn được không năm tháng giữa yên bình?” như một lời khẳng định rằng những điều bình dị, giản đơn trong cuộc sống, như những tháng ngày sống an yên bên gia đình, mới chính là hạnh phúc chân thật mà mỗi người cần trân trọng. 

Câu kết: Chỉ với bốn câu thơ ngắn gọn, tác giả đã khắc họa một bức tranh sống động về tình yêu thương, sự gắn bó và những giá trị tinh thần bền vững trong cuộc sống con người.

* Khổ 3: Tác giả tiếp tục đi sâu vào ý niệm về sự sống vô thường và cách con người đối mặt với những biến động của cuộc đời: 

Dẫu cuộc đời là tìm nhớ giữa quên
Dẫu gió sương vương đôi đường cách biệt
Tập mỉm cười trên những điều còn - mất
Sống an nhiên trên từng bước vô thường.

- Những phạm trù đối lập làm nên cái vô thường của cuộc đời được nhà thơ gợi nhắc khéo léo: nhớ - quên, còn - mất kết hợp với các biện pháp nghệ thuật ẩn dụ, liệt kê: "gió sương" - những thử thách chông gai; "tập mỉm cười" - sự lạc quan, tin tưởng…

- Từ “dẫu” được lặp lặp lại hai lần liên tiếp đứng đầu hai dòng thơ thể hiện sự chấp nhận, như một lời nhắc nhở rằng cuộc đời không phải lúc nào cũng dễ dàng, mà thường đan xen giữa niềm vui và nỗi buồn. Nhưng dù cuộc đời có ra sao, người con tự nhủ sẽ luôn tập mim cười và sống an nhiên trên từng bước vô thường. Đây là quan niệm sống đẹp, tìm được sự bình yên cao nhất - bình yên của tâm hồn. 

* Khổ 4: Nối tiếp mạch chiêm nghiệm ấy, người con nhắc mình mạnh mẽ vươn lên để cha mẹ được yên lòng. 

Cây và hoa vươn mình đón ánh dương
Hoa thơm hương tan muộn phiền hối hả
Cây hiên ngang có bao giờ gục ngã
Mẹ và cha năm tháng hãy an lòng

- Hình ảnh thơ vừa tả thực, vừa giàu ý nghĩa biểu tượng- nhà thơ đã sử dụng thành công biên pháp nghệ thuật ẩn dụ: "Cây và hoa" vươn lên đón ánh mặt trời, luôn hiên ngang có bao giờ gục ngã trước bão dông. Hoa thơm trái ngọt vườn nhà có thể chữa lành tâm hồn con người khiến tâm hồn  được bình yên, xua tan mọi ưu phiền mệt mỏi. 

- Hình ảnh tượng trưng: "Cây hiên ngang có bao giờ gục ngã," nhấn mạnh ý chí kiên cường của 
con người trước những thử thách. Câu thơ như một lời động viên, khích lệ rằng dù cuộc sống có khó khăn đến đâu, chúng ta cũng cần giữ vững lập trường và không bao giờ gục ngã. 

- Kết thúc khổ thơ là thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm: sự kiên cường và sức sống của con cái sẽ làm cha mẹ yên tâm, an lòng. 

Câu kết: Khổ thơ vừa thể hiện sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người, vừa truyền tải thông điệp về sức mạnh tinh thần và tình yêu gia đình, tạo nên một bức tranh sống động và ấm áp.

* Khổ cuối: Bài thơ khép lại trong lời khẩn cầu thiết tha của người con, mong cha mẹ hãy luôn luôn hiện hữu nơi ấy đón con về. Những câu thơ đẹp và bình yên đến lạ:

Xin mãi còn xanh mát ở trong con
Mảnh vườn xưa ấm êm tình cha mẹ
Đợi con về - như bao ngày thơ bé
Nhặt bình yên gom hạnh phúc ngọt lành
Đất mẹ hiền và chiếc lá biếc xanh.

- Cha mẹ chính là khu vườn bình yên nhất của đời con. Câu thơ "Xin mãi còn xanh mát ở trong con" mở đầu với hình ảnh ẩn dụ về sự sống và sự tươi mới, thể hiện mong ước về việc gìn giữ và phát triển những giá trị tinh thần từ quá khứ trong tâm hồn mỗi người. Xin hãy đợi con về như bao ngày thơ bé để con được hưởng bình yên và hạnh phúc ngọt lành nơi đất mẹ hiến và chiếc lá biếc xanh.

- Hình ảnh "nhặt bình yên gom hạnh phúc ngọt lành" vừa gợi lên hành động cụ thể, vừa mang ý nghĩa tượng trưng cho việc tìm kiếm và trân trọng những điều giản dị và quý giá trong cuộc sống.

- Ẩn sau câu chữ còn là nỗi niềm lo âu, day dứt của người con đang ý thức được rằng cha mẹ sẽ chẳng thể ở mãi bên ta, chẳng thể đợi ta về như điều ta ước nguyện.

Câu kết:  Bài thơ đưa ru ta với những cung bậc cảm xúc êm đềm về tình cảm gia đình, tình yêu với thiên nhiên, với mảnh vườn thơ bé. Bài thơ còn thức tỉnh ta về những điều tưởng chừng như chân lý mà không phải ai cũng có thể nhận ra: nhà là nơi để về, cha mẹ là chốn bình yên nhất giúp ta tìm được sự an yên trong tâm hồn, tìm được hạnh phúc thực sự giữa cuộc đời hối hả.

2. LĐ2:  Phân tích những nét đặc sắc về nghệ thuật

CCĐ:  Bài thơ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng xứng đáng được coi là bài thơ tuyệt vời bởi nó không chỉ có được ý tình sâu xa làm rung động trái tim, khơi gợi tâm trí người đọc, mà còn ở hình thức nghệ thuật đẹp đẽ, phù hợp với nội dung chủ đề.

- Trước hết, bài thơ được viết theo thể thơ tám chữ, cách gieo vần rất linh hoạt theo mạch cảm xúc, không ép vần, không cầu. 

- Nhịp thơ đan xen giữa nhịp 3/2/3 với 3/3/2: Con muốn về/ thăm lại/ mảnh vườn xưa - Nơi yêu thương/ vương tháng ngày/ tuổi nhỏ,…Những khổ thơ dài ngắn không đều. Bốn khổ đầu mỗi khổ bốn câu thơ, riêng khổ cuối có tới năm câu, khiến nhịp thơ như ngân dài, tạo sự lắng đọng, dư ba. 

- Giọng điệu tâm tình, tha thiết rất phù hợp để diễn tả những điều mang tính chiêm nghiệm sâu sắc, thấm thía.

+ Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng còn gây ấn tượng bởi ngôn ngữ trong sáng mà ý nghĩa, hình ảnh thơ gần gũi, giản dị mà giàu sức gợi. Hình ảnh vườn xưa - có thể là mảnh vườn có thật với cây trái bốn mùa, cũng có thể hiểu là mảnh vườn kí ức, mảnh vườn kỉ niệm; hình ảnh cây vươn lên đón mặt trời, cây không gục ngã trước bão dông cũng vừa là những cây trồng lâu năm trong khu vườn của cha mẹ, vừa là biểu tượng cho sự vươn lên và bản lĩnh của con người. Đặc biệt, hình ảnh cha mẹ được gợi ra là biểu tượng của tổ ấm, là chủ nhân của khu vườn mang đến cho con bình yên giữa cuộc đời. Nhà thơ có tài, đôi khi chỉ cần một hình ảnh thôi cũng đủ đánh thức, đủ lay động tâm hồn bao thế hệ như hình ảnh thơ cuối bài của Lương Đình Khoa:

Nhặt bình yên gom hạnh phúc ngọt lành
Đất mẹ hiền và chiếc lá biếc xanh.

+ Thơ là bữa tiệc ngôn từ với cách tổ chức, sắp xếp từ ngữ đầy nghệ thuật. Điều đó còn thể hiện qua việc sử dụng các biện pháp tu từ. Đến với thi phẩm của Lương Đình Khoa, chúng ta cũng bắt gặp lối dùng từ điêu luyện với các biện pháp nghệ thuật đặc sắc. Biện pháp điệp ngữ kết hợp cách dùng từ ngữ đối lập, tương phản; biện pháp nhân hoá, ẩn dụ

3. LĐ 3:  Đánh giá, mở rộng, so sánh liên hệ

- Nếu Xuân Diệu quan niệm “Thơ hay là hay cả hồn lẫn xác” thì Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng của Lương Đình Khoa là một bài thơ đạt đến cái hay theo tiêu chí ấy. Từ thể loại đến hình ảnh, ngôn ngữ và cách tổ chức sắp xếp từ ngữ đầy nghệ thuật đã góp phần làm nổi bật nội dung chủ đề của bài thơ là tình cảm gia đình, cha mẹ và khu vườn ấu thơ chính là nơi bình yên nhất trong cuộc đời mỗi con người. Thi phẩm đã góp phần khẳng định vị trí của nhà thơ trẻ trong nền thi ca đương đại nước nhà với những dấu ấn rất riêng của một hồn thơ dung dị mà dạt dào cảm xúc.

- Độc giả cũng bắt gặp các tác phẩm thơ khác cùng chủ đề về tình cảm gia đình, tình yêu quê hương như: tác phẩm của Chế Lan Viên: 

"Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn" 

nếu như Lương Đình Khoa nhấn mạnh sự bình yên trong vòng tay của cha mẹ và kỷ niệm gia đình, thì Chế Lan Viên lại mang đến một tầm nhìn rộng hơn với tình yêu dành cho nơi chôn rau cắt rốn.
Hoặc hình ảnh quê hương của Đỗ Trung Quân hiện lên qua những kỷ niệm giản dị và gần gũi:

“Quê hương là chùm khế ngọt,
Cho con trèo hái mỗi ngày”.

Mỗi bài thơ dù khác nhau về cách thể hiện, nhưng đều chung một thông điệp về tầm quan trọng của tình yêu thương gia đình và sự trở về với cội nguồn, nơi lưu giữ những giá trị đẹp đẽ nhất của cuộc sống. 

Kết bài

Thời gian phá huỷ nhưng lâu đài nhưng lại làm giàu những vẫn thơ. Nhặt bình yên trong khu vườn năm tháng tuy ra đời cách chúng ta chưa lâu, nhưng đã được độc giả đón nhận và yêu mến. Bài thơ đã thực sự đi từ chân trời của một người đến chân trời của mọi người và chắc chắn nó sẽ trở thành một trong những khúc ca đi cùng năm tháng cho tới khi nào con người vẫn còn mong cầu và khao khát sự bình yên trong cuộc đời.