Phân tích bài thơ Cảm xúc mùa thu (học sinh giỏi)

Bài thơ Cảm xúc mùa thu đã vẽ nên bức tranh mùa thu hiu hắt, mang đặc trưng của núi rừng, sông nước Quỳ Châu. Đồng thời, bài thơ còn là bức tranh tâm trạng buồn lo của nhà thơ trong cảnh loạn li: nỗi lo cho đất nước, nỗi buồn nhớ quê hương và nỗi ngậm ngùi, xót xa cho thân phận mình. Để hiểu rõ hơn về tác phẩm Cảm xúc mùa thu, Toploigiai đã mang tới cho các bạn bài Phân tích bài thơ Cảm xúc mùa thu, mời các bạn cùng tham khảo.

1. Dàn ý phân tích bài thơ Cảm xúc mùa thu

a. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Đỗ Phủ và giới thiệu bài thơ “Cảm xúc mùa thu”, nêu nội dung chính của bài.

b. Thân bài

Bài thơ chia làm hai phần:

+ Bốn câu thơ đầu tác giả tả cảnh mùa thu ảm đạm, hắt hiu.

Bốn câu thơ đầu tiên tả cảnh cụ thể đặt cạnh nhau làm toát lên bức tranh thu rộng lớn vừa tiêu điều hiu hắt, vừa dữ dội, hùng vĩ.

+ Bốn câu thơ sau nói lên nỗi nhớ quê nhà và nỗi niềm dân nước, khắc sâu tâm trạng buồn tẻ, nỗi mong nhớ trở về quê hương.

- Nghệ thuật: Sử dụng không gian dài, rộng, vừa cao, sâu, thấp lên cao và từ cao xuống thấp và những phép ẩn dụ đặc sắc, đối xứng chặt chẽ. Bút pháp tả cảnh ngụ tình, ngôn ngữ cảm xúc, dùng quá khứ nói hiện tại để thể hiện nỗi nhớ da diết về quê hương.

c. Kết bài

Khái quát và tổng kết lại nội dung tác phẩm Cảm xúc mùa thu.

>>> Tham khảo: Dàn ý phân tích Cảm xúc mùa thu (Thu hứng) lớp 10

2. Bài văn mẫu phân tích bài thơ Cảm xúc mùa thu hay nhất

Thơ Đường là một trong những thể loại thơ cổ đại và rất tiêu biểu trong nền văn học Trung Hoa và phát triển vô cùng mạnh mẽ tại chính quê hương của mình và lan tỏa một cách vô cùng mạnh mẽ ở các quốc gia lân cận. Nhắc đến thơ Đường luật thì không thể không nhắc đến những áng thơ vô cùng có hồn và đậm chất cảm xúc của nhà thơ Đỗ Phủ- một ngòi bút thi nhân viết ra những áng thơ như ngọc ngà tỏa sáng nhưng không kém phần bay bổng . Mỗi câu thơ dưới ngòi bút của ông luôn ẩn hiển sự chân thật, mộc mạc, thâm thúy, hàm súc và ẩn hiện kín đáo. Ông để lại một kho tang tác phẩm khá lớn với nhiều tác phẩm tiêu biểu và  một trong số đó là bài thơ “ Cảm xúc mùa thu” một bài thơ hay và thể hiện rõ hồn thơ của Đỗ Phủ . 

Đề tài về chủ đề thiên nhiên là một rong những nguồn cảm hứng bất tận của các nhà thi sĩ, và cảm hứng về các mùa cũng là một rong số đó. Mỗi một mùa lại có một vẻ khuyến rũ của riêng mình khiến cho các thi sĩ không khỏi xao xuyến. Mùa xuân cỏ cây hoa lá đua nhau khoe sắc, muôn hình muôn vẻ, chim chóc líu lo chào đón sự sống tươi mới, một màu sắc tươi mới, ấm áp. Mùa hạ oi ả nhưng khiến mọi vật trở nên xanh mát, một mùa khiến tâm trạng còn người hoài niệm về những kỷ niệm. Mùa đông lạnh giá nhưng lại rất đỗi tĩnh lặng, mọi vật đều e ấp nghỉ ngơi để chào đón một mùa ấm áp hơn để trở mình. Mỗi mùa mang một vẻ riêng biệt, ấy vậy mà mùa thu lại lãng mạn, ngọt nào đến nỗi khiến cho nhiều thi sĩ thả hồn theo gió lả lơi nhưng cũng mang một chút man mác buồn nhưng thấm nhuần dư vị của đất trời thiên nhiên. Và nhà thơ Đỗ Phủ cũng vậy, cảm hứng mơi mùa thu đã khiến ông vẽ lên khung cảnh đậm chất thi văn nhưng toát lên dư vị buồn hiu hắt, mang tâm trạng đượm buồn của tác giả. Có lẽ ông đang cảm thương cho đất nước đang lâm vào loạn lạc, rối ren. Mỗi câu từ đều toát lên sự nghẹn ngào da diết nhớ về quê hương, nhất là khi ông đang ở nơi đất khách quê người.

Bản chữ hán: 

Ngọc lộ điêu thương phong thụ lâm,

Vu sơn, Vu giáp khí tiêu sâm.

Giang gian ba làng kiêm thiên dũng,

Tái thượng phong vân tiếp địa âm.

Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ

Cô chu nhất hệ cố viên tâm.

Hàn y xứ xứ thồi đao xích,

Bạch Đế thành cao cấp mộ châm.

Dịch thơ tiếng việt của Nguyễn Công Trứ:

Lác đác rừng phong hạt móc sa,    

Ngàn non hiu hắt, khí thu loà.        

Lưng trời sóng rợn lòng sông thẳm,

Mặt đất mây đùn cửa ải xa.             

Khóm cúc tuôn thêm dòng lệ cũ,      

Con thuyền buộc chặt mối tình nhà. 

Lạnh lùng giục kẻ tay dao thước,      

Thành Bạch, chày vang bóng ác tà

Nếu không có một tâm hồn nhạy cảm và đầy hàm súc thì làm sao Đỗ Phủ có thể viết lên những câu thơ đượm buồn đến như vậy. Qua lời dịch thơ của Nguyễn Công Trứ, bài thơ toát lên một khung cảnh hiu hắt nhưng rất đỗi chân thực đến như vậy, khiến từng câu từ dễ dàng đi sâu vào long người thưởng thức thơ ca của ông đến thế. 

Và qua hai câu thứ nhất của bài thơ, ta có thể dễ dàng nhận ra được tâm trạng của nhà thơ ra sao và cách phác họa tinh tế khung cảnh ngay trước mắt:

Ngọc lộ điêu thương phong thụ lâm,
Vu sơn, Vu giáp khí tiêu sâm,

(Lác đác rừng phong hạt móc sa,
Ngàn non hiu hắt, khi thu lòa)

Qua hai câu thơ đầu thôi có thể hiểu được cách nhà văn diễn tả khung cảnh và khí hậu thiên nhiên tinh tế đến mức nào. Qua mô tả của ông có thể biết được rằng ông đang quan sát khung cảnh này từ trên cao. Từng câu từ đều chân thật đến lạ, mọi thứ đều có chiều xa và chiều sâu theo tầm nhìn của tác giả. Ánh mắt quan sát tinh tế đến xa xăm khi cảnh vật hiện trùng trùng điệp ngay trước mắt ông. Nhờ tài dung câu từ phong phú, ông đã miêu tả rừng phong hiện lên cùng với những hạt sương móc còn phủ trên chúng qua nghê thuật dung từ “ ngọc lộ” chỉ những hạt sương sớm mai còn đọng trên “ phong thụ lâm” chỉ rừng phong đang chuyển sắc đỏ báo hiệu khí thu xâm lấn thay thế cho mùa hạ oi bức. “Vu sơn Vu giáp” là tên những địa điểm nổi tiếng ở vùng Quỳ Châu Trung Quốc, khí trời vào thu khiến cảnh vật đắm chìm vào ´khí tiêu sâm”. Mọi thứ cứ ẩn hiện trong sự đìu hiu, cô quạnh. Cảnh vật qua lời thơ chân thực đến nỗi khiến ta cảm nhận rõ sự xác xơ, lạnh lẽo. Ấy có phải chỉ là khung cảnh hay là cũng đang thay lời của ông bày tỏ sự cô dơn, buồn tủi của mình? Nguyễn Du cũng đã từng viết “ Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu/ Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Nếu con người vui vẻ thì cảnh nào cũng thấy rực rỡ, sáng lạn. nhưng tâm trạng đang u uất thì nào có tuyệt cảnh mỹ vị đến mấy cũng trở thành nhạt nhẽo, buồn thương. Có lẽ, qua từng câu chữ ở hai câu đề này, tác giả muốn qua cảnh vật để diễn đạt tâm trạng của bản thân. Có một chút tủi, một chút u uất, một chút cô quạnh và cả sự chia lìa trong đáy lòng thể hiện qua từ “khí tiêu sâm”.

Qua hai câu thơ đề ta đã được thưởng thức phong cảnh đìu hiu pha một chút heo hút của rừng phong và phong cảnh của Vu Sơn, Vu giáp thì hai câu thực lại mang chúng ta đến khung cảnh vừa hoành tráng, vừa kỳ vĩ và dữ dội:

Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng,
Tái thượng phong vân tiếp địa âm.

(Lưng trời sóng gợn lòng sông thẳm,
Mặt đất mây đùn cửa ải xa).

Với cảm xúc đượm buồn ở hai câu đề, tác giả viết tiếp hai câu thực cũng không kém cạnh cảm xúc buồn hiu hắt, khiến từng câu từng chữ như đang ngấm sâu vào lòng độc giả sự buồn tủi của chính tác giả. Nỗi buồn ấy chế ngự cả tâm trạng và cảm xúc của ông khi đặt bút ngâm thơ. Nếu ở trên khung cảnh Vu Giang, Vu Sơn vừa tráng lệ nhưng cũng ẩn chứa những sự kỳ bí và hiểm nguy thì hai câu này lại có những nét chấm phá nổi bật nhưng cũng toát lên toàn diện khung cảnh sinh động ngay trước khung hình của động giả khi hướng nhìn cảu tác giả di chuyển từ vùng núi non,  rừng sâu xuống lòng sông mang hướng rộng rãi theo chiều bao la. Nghẹ thuật dung từ của tác giả càng ngày càng trở lên thâm thúy và điêu luyện khi dung các hình ảnh đối lập để miêu tả phong cảnh thiên nhiên mang hơi hướng phóng đại khi miêu tả con sóng của dòng sông vụt lên đến nỗi có thể vọt lên tận trời xanh. Mây-sa sầm xuống mặt đất “phong âm” – “địa thiên”. Qua những câu từ như vậy có thể hiểu bức tranh thiên nhiên có không gian mỹ lệ. hoành tráng. Qua đó, không gian được mở rộng theo nhiều chiều. Có thể thấy tác giả đang có tâm trạng bất an, lo lắng trước hiện thực tiêu điều, âm u, sa sầm. Cảnh sắc non nước, trời mây bao la hiện ra vừa cụ thể, vừa chân thực của màu thu. Có lẽ, cảnh này khiến ông nhớ lại quê hương- nơi chôn nhau cắt rốn của ông đến nao lòng.

Ở bốn câu thơ sau, Đỗ Phủ bày tỏ lòng mình trước cảnh mùa thu nơi đất khách. Với nghệ thuật đối được sử dụng ở câu năm câu sáu, lại khiến tâm trạng của tác giả dâng lên:

"Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ,
Cô chu nhất hệ cố viên tâm.

(Khóm cúc tuôn thêm dòng lệ cũ,
Con thuyền buộc chặt mối tình nhà).

Hàn y xứ xứ thôi đao xích,
Bạch Đế thành cao cấp mộ châm.

(Lạnh lùng giục kẻ tay dao thước,
Thành Bạch, chày vang bóng ác tà)

Bốn câu thơ cuối này, tác giả đã bộc lộ cảm xúc cụ thể khi từng câu, từng vần thơ của ông chứa đựng chan chứa tình cảm nhớ quê hương của mình, nỗi khát vọng được trở về quê nhà, sự buồn đau khi phải sống tha phương cầu thực của chính mình nhưng không có nghĩa là không ngừng yêu thương thiết tha quê cha đất mẹ. hình ảnh ước lệ khóm cúc hiện lên qua câu từ “ từng cúc” thể hiện cho khí sắc vào thu vì nó là hình ảnh đặc trưng của mùa này, “ lưỡng khai nhất lệ” câu từ phong phú, hàm xúc, cô đọng khai mở nỗi buồn lưu cữu dai dẳng từ quá khứ cho đến hiện tại cảu tác giả, có lẽ khóm cúc đã làm tác giả gợi nhớ những khoảng ký ức khi còn sống ở quê nhà khiến tác tác giả nhìn bông cúc đang nở rơi nước mắt. Có thể, mắt tác giả giờ đây đang đẫm lệ vì nhớ cố hương mà nhìn bông cúc cũng đang đẫm lệ. 

Hình ảnh con thuyền “cô chu” hiện lên cô đơn, nhưng có lẽ nó đang chở trên mình nỗi niềm lặng trĩu của lòng thương buồn của tác giả, mong muốn nó trở niềm hy vọng, tiếng lòng hướng về cội nguồn đến với quê hương cảu mình. “ Nhất hệ” là dây buộc on thuyền nhưng giờ đây nó lại trở tahfnh dây buộc tình yêu, thương nhớ quê của tác giả. “ Cố viên tâm” là lòng dạ hướng về cố hương, nỗi niềm đau xót của kẻ phải xa quê để kiếm kế sinh nhai nơi đất khách, thân phận li hương luôn khiến lòng tác giả thắt lại vì nỗi nhớ quê hương.

Hình ảnh “ hàn y” được nhắc đến với ý rằng tiết trời mang chút se lạnh, người người cùng nhau nhộn nhịp may áo rét được thể hiện rõ rệt qua từ “ thôi xích đạo”. Ở cuối bỗng đột ngột âm thanh dồn dập của tiếng chày đập vải trên bến sông, trong hoàng hôn. Âm thanh duy nhất ấy đã đến cho bức tranh sinh hoạt nơi biên ải xa xôi một thoáng vui nhưng nó chẳng thể đủ để xua đi những áng mây buồn đang bủa vây tâm hồn thi sĩ, với những nét chấm phá mạnh mẽ trong tác phẩm cùng với lấy trọng tâm chính là tả cảnh và bộc lộ cảm xúc, những vần thơ trở nên có hồn và làm rung lên sợi dây tình cảm của độc giả.

Ở trong bài thơ, các mối quan hệ giữa xa và gần, giữa không gian và thời gian, giữa thị giác và thính giác, giữa thu hứng có sự liên kết chặt chẽ. Sự vận hành của tứ thơ rất logic: từ xa đến gần, từ không gian mà cảm nhận thời gian, từ ngoại cảnh thể hiện nội tâm. Hàm ẩn trong mỗi câu, mỗi chữ là tâm hồn đau đáu nỗi thương đời, thương người của Đỗ Phủ.

Cảm xúc mùa thu là bài thơ mang đậm dấu ấn phong cách thơ trữ tình của Đỗ Phủ. Thu hứng dạt dào xuất phát từ rung động mãnh liệt của trái tim nhà thơ đã được thể hiện đầy đủ qua ngọn bút thần tình. Với Đỗ Phủ, mùa thu đồng nghĩa với nỗi buồn và niềm thương nhớ không nguôi, nhất là khi ông đang phải sống trong cảnh nghèo khổ, bệnh tật, cô đơn nơi xứ lạ. Cùng với một số bài thơ nổi tiếng khác như Đăng cao, Mao ốc thu phong vị sở phá ca... được lưu truyền rộng rãi qua hàng ngàn năm, Thu hứng góp phần khẳng định tài năng kiệt xuất của Đỗ Phủ. Ông xứng đáng được người đời tôn vinh lá bậc "Thi thánh" của thơ? Thịnh Đường mà tên tuổi lưu danh muôn thuở.

----------------------------------

Trên đây Toploigiai đã mang đến cho các bạn bài văn mẫu Phân tích bài thơ Cảm xúc mùa thu. Hi vọng với bài văn mẫu này sẽ giúp các bạn học tập tốt hơn. Mời các bạn đến với câu hỏi tiếp theo.