Nhân vật trữ tình là gì? Các xác định và vai trò

Ở bài viết trước chúng ta đã hiểu được sự khác nhau giữa chủ thể trữ tình và nhân vật trữ tình. Bài viết này sẽ giúp các bạn hiểu sâu hơn về nhân vật trữ tình 

1. Nhân vật trữ tình là gì?

Nhân vật trữ tình (tiếng Nga : liricheskyi geroi) là hình tượng nhà thơ trong thơ trữ tình, phương thức bộc lộ ý thức tác giả. Nhân vật trữ tình là con người “đồng dạng” của tác giả – nhà thơ hiện ra từ văn bản của kết cấu trữ tình (một chùm thơ, toàn bộ trường ca hay toàn bộ sáng tác thơ) như một con người có đường nét hay một vai sống động có số phận cá nhân xác định hay có thế giới nội tâm cụ thể, đôi khi có cả nét vẽ chân dung (mặc dù không bao giờ đạt tới đặc điểm của một nhân vật như trong tác phẩm tự sự hay kịch).

Hiện có những tranh cãi về khái niệm nhân vật trữ tình. Thông thường, người ta xem nhân vật trữ tình là hình tượng khái quát như một tính cách văn học được xây dựng trên cơ sở lấy các sự thật của tiểu sử tác giả làm nguyên mẫu. Đó là một “cái tôi” đã được sáng tạo ra. Ý kiến khác nhấn mạnh rằng cùng với hình tượng ấy, nhà thơ cũng thổ lộ tình cảm thật chân thành của mình trong những tình huống trữ tình, và người đọc không lầm khi tin những tình cảm ấy là thật. Tuy vậy, không được đồng nhất giản đơn nhân vật trữ tĩnh với tác giả, bởi trong thơ trữ tình nhà thơ xuất hiện như “người đại diện cho xã hội, thời đại và nhân loại” (Bê-lin-xki), nhà thơ đã tự nâng mình lên trên đời thường cá biệt.

==> Nhân vật trữ tình là hình ảnh của chủ thể trữ tình trong tác phẩm. Nhân vật trữ tình có thể được miêu tả trực tiếp, hoặc thể hiện gián tiếp qua những suy nghĩ, cảm xúc, hành động của họ

2. Ví dụ về nhân vật trữ tình

Ví dụ 1: Nhân vật trữ tình trong bài "Mời trầu" (Hồ Xuân Hương) rất dễ xác định. Đó chính là tác giả.

Ví dụ 2: Nhân vật trữ tình của câu ca dao:
"Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ
Nhớ ai ai nhớ, bây giờ nhớ ai?"
Có thể là một cô gái hay một chàng trai. Nói chung là một người đang yêu, đang tương tư. Nhân vật trữ tình trong câu ca dao này không là ai cụ thể, và cũng nhờ vậy mà nhiều người tìm thấy mình, đúng hơn là tâm trạng của mình trong câu ca dao đó.

Ví dụ 3: Nhân vật trữ tình trong bài "Tiềng hát con tàu" (Chế Lan Viên) vừa là tác giả vừa là thế hệ trẻ Việt Nam trong thời điểm kiến thiết đất nước sau cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi.

Ví dụ 4: Bài thơ "Bóng cây khơ nia" (Anh Ngọc) thì nhân vật trữ tình là một cô gái miên sơn cước chứ không phải tác giả.

Ví dụ 5: Bài thơ "Tông biệt hành" (Thâm Tâm) có nhiều nhân vật trữ tình (người đi, kẻ ở). Bài "Việt Bắc" (Tố Hữu) cũng vậy... Nhân vật trữ tình suy cho cùng là một sản phẩm của thời đại, hoan cảnh lịch sử. Do vậy, việc phân tích, đi tìm tâm trạng nhân vật trữ tình đôi lúc cần thiết gắn với tâm lý thời đại, hoàn cảnh ra đời của bài thơ.

3. Cách xác định nhân vật trữ tình trong thơ

Nhân vật trữ tình là con người đang cảm xúc, rung động trong thơ. Nội dung trữ tình trong thơ luôn được thể hiện thông qua nhân vật trữ tình. Sâu xa hơn, tác giả cũng chỉ có thể bộc lộ xúc cảm của mình thông qua nhân vật trữ tình. Độc giả cần phân biệt nhân vật trữ tình và nhân vật tự sự. Sự phân biết ấy dựa vào việc đối lập những nét đặc trưng của loại tác phẩm trữ tình và tự sự. Nhân vật trữ tình là con người, nhưng đó là con người của tâm trạng, của cảm xúc... chứ không phải con người đi đứng, nói năng,... như nhân vật tự sự. 
Do đó, khi phân tích nhân vật trữ tình ta cần phải tập trung khai thác thế giới tâm trạng của nhân vật. Phân tích thơ mà không nói được tâm trạng của nhân vật trữ tình thì coi như không phân tích được gì cả!

4. Vai trò của nhân vật trữ tình trong thơ

Nhân vật trữ tình đóng vai trò quan trọng trong văn học (đặc biệt là văn học trữ tình) 

- Thể hiện tình cảm và suy nghĩ sâu sắc: Nhân vật trữ tình cũng chính là người biểu đạt những cảm xúc, tình cảm hoặc là những suy nghĩ sâu sắc của tác giả hay chính bản thân nhân vật. Họ giúp cho người đọc có thể tiếp cận được với những giá trị nhân văn; suy ngẫm về tình yêu, hy vọng hoặc là sự đau khổ của cuộc sống.

- Tạo động lực cho người đọc: Nhân vật trữ tình có sức ảnh hưởng lớn đối với người đọc; đặc biệt là với những người có cùng suy nghĩ và tình cảm. Họ có thể giúp cho người đọc cảm nhận được những cảm xúc và tình cảm đầy chân thành của mình; tình yêu cuồng nhiệt hoặc là động viên tinh thần của người đọc.

- Tạo nên giá trị văn học: Nhân vật trữ tình giúp cho các tác phẩm trở nên phong phú, đầy cảm hứng và gợi cảm hơn. Họ giúp cho tác giả thể hiện được một cách trọn vẹn và sâu sắc những tình cảm, tâm trạng cũng như suy nghĩ của mình.
- Tạo ra sự đa dạng cho văn học: Nhân vật trữ tình góp phần làm cho văn học trở nên phong phú và đa dạng hơn.