Đọc hiểu văn bản Nghe tiếng hành tinh thầm thì (Tất cả các thanh âm của một hệ sinh thái)

Ngữ liệu đọc hiểu

NGHE TIẾNG HÀNH TINH THẦM THÌ

Tất cả thanh âm của một hệ sinh thái, từ tiếng suối chảy róc rách đến tiếng ríu rít chim ca, hỏa phối với nhau tạo thành một "khung cảnh âm thanh" (soundscape) độc nhất, như một thứ “vân tay" của môi trường sống đó ở một trạng thái nhất định. Thế nhưng, loài người đã mang đến sự tuyệt chủng và biến đối khi hậu - những sự ồn ã làm thay đổi cách thiên nhiên thầm thì.

Các nhà khoa học đã chia thế giới âm thanh thành hai nhóm. "Giao lương địa lý" (geophony) gần với các hoạt động tự nhiên như thác nước đồ hay tiếng ẩm ẩm của động đất. Còn lại là "giao hương sinh học" (biophony) được tạo ra bởi các sinh vật sống. Và rồi tiếng ồn của con người vang lên khắp quả đất, đến nỗi chúng ta đã phải gọi tên nhóm âm thanh thứ ba: "ồn ào nhân gian" (anthropophony)

Sự tĩnh lặng đáng lo ngại của rừng già

Khi Eddie Game gắn một vài thiết bị ghi âm nhỏ bằng chiếc vít lên những thân cây ở Papua New Guinea, anh ấy đã ở sâu trong dây mìn Adelbert, cách con đường gần nhất khoảng ba ngày đi bộ băng rừng. Một loại máy sẽ ghi nhận siêu âm - âm thanh mà tại ta không thể nghe thấy, loại máy còn lại dành cho những âm thanh trong ngưỡng nghe của tai người. [...]

Mặc dù rừng mưa nhiệt đời chỉ che phủ khoảng 6% bề mặt Trái Đất, chúng là nơi sinh sống của hơn một nửa số loài động thực vật. Trong khung giờ sôi động nhất, những cánh rừng thật sự rung động bởi âm thanh: khỉ kêu, vượn hủ, chim hót líu lo, côn trùng và rịch, ếch kêu ồm ộp, mèo rừng gâm gử, và còn nhiều loài như dơi và các loài gầm nhăm, bỏ sát,... Sức sống của một hệ sinh thái rừng thường biểu hiện qua lượng tiếng ồn bên trong nó. Vì thế, âm thanh sinh học (bioacoustic) lâu nay đã được sử dụng trong nghiên cứu và bảo tồn. "Có một tín hiệu rất rõ ràng mỗi khi một môi trường bị suy thoái, đó là nó trở nên yên tĩnh hơn" - tác giả Livie Campbell dẫn lời Game trong một bài viết trên trang OneZero hồi tháng 2-2020. Game, nhà khoa học phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương thuộc Tổ chức The Nature Conservancy, cho biết đã đền 6 quốc gia và chứng kiến điều tương tự: sự biến mất của những điệp khúc lúc bình minh.

[...] Một dịp khác, khi so sánh mức độ đa dạng của khu rừng đã bị khai thác và chưa bị khai thác ở Borneo (Indonesia), nhóm của Game đã bố trí một mạng lưới các micro cách nhau khoảng 1 km trong cả hai loại rừng. Họ phát hiện một xu hướng đáng lo ngại: sự đồng hóa. "Trong những khu rừng không bị chặt phá, mỗi kilomet âm thanh nghe hoàn toàn khác nhau. Ở những nơi đã bị can thiệp, tất cả đều nghe có vẻ giống nhau" - Game giải thích. [...]

Sự ồn ào nguy hiểm của đại dương

Rõ ràng chúng ta có thể nghe thấy khí hậu đang thay đồi. Nhưng buồn thay, những gì nghe được ở các đại dương lại là những ồn ào hỗn loạn có hại cho sinh vật. Ở Bắc Cực, lớp băng trên mặt biển đã giảm đáng kể do nhiệt độ tăng, tạo ra những vùng nước "lộ thiên" rộng lớn và tồn tại trong thời gian dài. Khi gió thổi qua vùng nước này, nó tạo ra hàng triệu bong bóng khí nhỏ và những con sông, hợp thành tiếng ồn xa lạ. Và hệ sinh thái tại đây "không tiên hóa để đối phó với sự xảo trộn như vậy", theo nhà hải dương học Kate Stafford (Đại học Washington, Mỹ)
Các loài động vật như cá voi đầu cong (Balaena mysticetus) vốn sống ở những vùng nước tương đối yên tĩnh, nay lại phải đối mặt với nhiều tiếng ồn hơn do lượng băng biển - vốn là một lớp "cách âm" của thế giới dưới nước tránh khỏi những âm thanh ngoài môi trường - suy giảm, cũng như sự bùng nổ của tàu vận chuyển và thăm dò dầu mỏ,. "Tại một số thời điểm, khi tiếng ồn của máy khoan trở nên lớn hơn, tất cả chúng (cả voi) ngừng kêu, chúng chẳng buồn nói chuyện nữa" - Stafford kë trên Wired.

Hệ sinh thái đại dương vẫn đang đối mặt với ô nhiễm, hiện tượng axit hóa, và giới nghiên cứu lo ngại rằng tiếng ồn sẽ là “nhát dao cuối cùng” lên các loài có nguy cơ tuyệt chùng, theo tạp chí khoa học Nature.

Bức tranh có vẻ u ám, song tin tốt là chúng ta có thể cắt giảm "tiếng động nhân sinh" dễ dàng và nhanh chóng hơn so với việc giải quyết hiện tượng axit hóa đại dương hay ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch, theo Nature.

Chẳng hạn, năm 2017 cảng Vancouver (Canada) bắt đầu chính sách chiết khấu cho những con tàu chạy... êm, khiến Canada trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng sáng kiến khuyến khích tàu chậm lại để giảm tiếng ồn đại dương và khí thải. Tháng 11-2018, trong nghị quyết bảo tồn sức khỏe đại dương, Liên Hiệp Quốc cũng ghi nhận "nhu cầu cấp thiết” về nghiên cứu và hợp tác để giải quyết các tác động của anthropophony.

(Theo Lê My, Tuổi trẻ cuối tuần, ngày 5/12/2020)

Thực hiện các yêu cầu từ câu 1 đến câu 5:

1. Văn bản Nghe tiếng hành tinh thầm thì đề cập đến vấn đề gì?

Đề tài của văn bản: vấn đề biến đổi khí hậu.

2. Chỉ ra ba nhóm âm thanh được nói đến trong bài đọc.

Ba nhóm âm thanh được nói tới trong bài: âm thanh từ các hoạt động tự nhiên (“giao hưởng địa lý”); âm thanh được tạo ra bởi các sinh vật sống ("giao hưởng sinh học"); âm thanh của con người ("ồn ào nhân gian").

3. “Sự biến mất của những điệp khúc lúc bình minh” cho thấy điều gì đang diễn ra trong đời sống?

 Trong văn bản, tác giả đã chỉ ra: sức sống của một hệ sinh thái thường biểu hiện qua lượng tiếng ồn bên trong nó. Do vậy, “sự biến mất của những điệp khúc lúc bình minh" cho thấy một môi trường đang bị suy thoái, không còn sự sôi động, không còn những thanh âm đa dạng tạo nên bản hòa ca của núi rừng.

4. Nhận xét về vai trò của các dữ liệu trong việc thể hiện thông tin chính của văn bản.

Đưa ra được những nhận xét phù hợp về vai trò của dữ liệu sử dụng trong bài.

Tác giả đã đưa ra nhiều dữ liệu tin cậy trong việc thể hiện thông tin chính của văn bản. Đó là những công bố từ kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học - dữ liệu thứ cấp - từ các con số, các biểu hiện cụ thể đến những nhận xét, kết luận logic, khách quan: “Có một tín hiệu rất rõ ràng mỗi khi một môi trường bị suy thoái, đó là nó trở nên yên tĩnh hơn" - tác giả Livie Campbell dẫn lời Game trong một bài viết trên trang OneZero hồi tháng 2/2020; hệ sinh thái tại đây "không tiến hóa để đối phó với sự xáo trộn như vậy", theo nhà hải dương học Kate Stafford (Đại học Washington, Mỹ).... Đây chính là yếu tố tạo nên độ tin cậy và sức thuyết phục của văn bản.

5. Theo anh/ chị, việc nhận thức đầy đủ về vấn đề được đề cập có ý nghĩa thể nào đối với mỗi chúng ta?

(1) Việc nhận thức đầy đủ về vấn đề được đề cập giúp cho mỗi chúng ta có hiểu biết đầy đủ hơn về những biểu hiện đa dạng của biến đổi khí hậu và những hậu quả của nó. 

(2) Đồng thời, tác giả đã chỉ ra mối quan hệ giữa “tiếng động nhân sinh” với “sự tĩnh lặng đáng lo của rừng già”, “sự ồn ào nguy hiểm của đại dương”. Từ đó mỗi chúng ta có thể xác định những suy nghĩ và hành động thiết thực từ góc nhìn cá nhân để chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, cụ thể là giảm tiếng ồn và khí thải ở đại dương, giữ lại những thanh âm vang động của rừng già.....