Đêm năm Canh ngày sáu Khắc là gì?

Đêm năm Canh, Ngày sáu Khắc là một câu nói được truyền tai nhau của cha ông ta từ thời xưa. Câu tục ngữ này được dùng rất phổ biến nhưng không phải ai cũng hiểu được ý nghĩa của nó! 

Đêm năm Canh, Ngày sáu khắc là gì?

Theo lịch của người Á Đông xưa, Khắc có nghĩa là 1 phần 100 của ngày, tức là tức là 14 phút 24 giây. Gốc của danh từ này là cái thẻ mang nét khắc trỏ giờ và khắc được đặt nổi trên mặt nước của thùng nước dưới của đồng hồ”.

Ở một góc độ khác thì khái niệm này được GS Hoàng Xuân Hãn khẳng định rằng đây không thể là một đơn vị tính thời gian, vì 6 khắc chưa đầy 80 phút! Vậy Khắc ở đây là…bao nhiêu?

Theo từ điển Hán Việt của tác giả Đào Duy Anh được giải nghĩa:

- Khắc là thời gian

Việt Nam tân từ điển của Thanh Nghị thì ghi rõ hơn:

“Khắc: 

Một phần tư giờ, mười lăm phút.

Theo xưa thì một phần sáu trong một ngày. Nghĩa rộng: Khoảng thì giờ ngắn”

Như vậy, nghĩa của từ Khắc được tác giả Thanh Nghị định nghĩa trong cuốn từ điển của mình rằng: Khắc có nghĩa là 1 phần 6 của ngày. 

Đêm năm Canh, Ngày sáu khắc tính như thế nào?

Nếu để ý, chúng ta sẽ thấy, ngày tính Khắc, đêm tính Canh. 

Ví dụ: Nửa đêm giờ Tý canh Ba

Ở ví dụ trên, ta có thể hiểu : Nửa thêm tức là khoảng 12h đêm hoặc 0 giờ. Còn giờ Tý canh Ba là trong khoảng thời gian từ 11 giờ đêm đến 1 giờ sáng. 

Để phân biệt giờ trong 1 ngày, các bậc tiên nhân đã dùng 12 con vật cầm tinh (12 con giáp) để phân chia bảng giờ . Cách hiểu này được tính như sau :

Căn cứ sự phân chia giờ ở trên, ta có thể thấy:

Ngày dài 14 giờ, đêm kéo dài 10 giờ, từ đó chúng ta tính được bảng 5 Canh như sau:

Nếu đêm được chia thành 5 Canh thì ngày cũng được chia thành 6 Khắc:

Như vậy, nếu chúng ta đem so sánh Khắc với Giờ, sẽ thấy được: Cứ 2 giờ 20 phút = 1 khắc. (Vì ban ngày dài 14 giờ, chia cho 6 Khắc, thì được 140 phút, tức là 2 giờ 20 phút.) Thế nên, chúng ta thường thấy câu: Đêm Năm Canh, Ngày Sáu Khắc là như vậy.