Cách phân tích giá trị biểu cảm của từ

Mỗi từ không đơn giản có nhiệm vụ hoàn thành câu, mà nó còn thể hiện một giá trị biểu cảm. Để phân tích được nó, học sinh cần dựa vào ngữ cảnh của câu và cấu tạo câu để thực hiện. Đây là mộ cách nói mơ hồ khá khó hiểu, để tìm hiểu rõ hơn mời các bạn cùng Toploigiai đến với bài viết Cách phân tích giá trị biểu cảm của từ dưới đây.

1. Khái niệm biểu cảm

Biểu cảm được hiểu là sự biểu lộ, bộc lộ cảm xúc. Biểu cảm thường đến từ các cảm nhận và thể hiện cảm xúc ra bên ngoài của con người. Do đó, các biểu cảm được thể hiện rất đa dạng, tùy theo mức độ và tính chất cảm xúc mang lại cho con người. Biểu cảm và cảm xúc được bộc lộ rất nhiều trong thơ, văn với tâm trạng, lỗi niềm của nhà văn. Văn biểu cảm là một thể loại lột tả được các đặc điểm trong tâm trạng, trong cảm xúc với nhu cầu bộc lộ tình cảm của tác giả ra bên ngoài.

– Thông thường nhắc đến khái niệm biểu cảm ta thường nghĩ đến văn biểu cảm. Đây là cách thức mà nhà văn có thể biểu cảm mang các giá trị nghệ thuật. Văn biểu cảm là hình thức thể hiện những cảm xúc của mình qua văn thơ. Văn biểu cảm được giảng dạy trong các chương trình trung học cơ sở, giúp các em có thể nhận thức được về biểu cảm. Cũng như mang đến các đa dạng cảm xúc, sự hồn nhiên đúng lứa tuổi.

– Văn biểu cảm là một dạng tác phẩm văn chương. Hoặc đơn giản hơn một bài viết mà nội dung chính là thể hiện cảm xúc, cảm giác, quan điểm của tác giả, của chính những nhân vật trong tác phẩm mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc. Qua đó, những ý nghĩa và giá trị của tác phẩm được bộc lộ.

>>> Tham khảo: Vai trò của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận

2. Cách phân tích giá trị biểu cảm của từ

a. Sơ đồ cơ bản: Tiếng - từ-ngữ-câu-

Tiếng có một lần phát âm .

- Từ do một hay nhiều tiếng có nhĩa tạo thành .

- Ngữ là nhiều từ tạo thành nhưng chưa diễn đạt ý trọn vẹn .

- Câu là do nhiều từ +ngữ tạo thành diện đạt một ý trọn vẹn .   

b. Phương pháp:

 Khi phân tích giá trị biểu cảm của từ chúng ta phải theo các bước sau :       

Đặt từ đó trong câu để xác định văn cảnh .       

Phần giải thích phải năm vững từ đó là đơn hay ghép hay từ láy bởi vì :

 Từ đơn từ ghép trong câu văn câu thơ thườ có nghĩa đen và nghĩa bóng .

 Từ láy có sắc thái tu từ âm và thanh .       

c. Giá trị biểu cảm: là khi đọc từ đó lên tạo hình ảnh gì trước mắt người đọc . ( Tạo hình} Gợi cảm là tình cảm của tác giả như thế nào , từ đó gây cảm xuc gì cho người đọc nói chung và bản thân em nói riêng.

>>> Tham khảo: Hướng dẫn các bước làm bài văn phát biểu cảm nghĩ hay nhất

3. Ví dụ

Ví dụ 1: Phân tích giá trị biểu cảm của từ “Chông chênh” trong câu thơ: “Võng mắc chông chênh đường xe chạy. Lại đi, lại đi trời xanh thêm”

- “Chông chênh” là một từ láy giàu giá trị gợi tả, gợi cảm. Từ “chông chênh” gợi tả tư thế không thăng bằng, không chắc chắn, không vững chãi, gợi sự nguy hiểm của người lính trên đường lái xe ra tiền tuyến. Đây là một nét vẽ hiện thực mà Phạm Tiến Duật tái hiện lại cuộc đời gian khổ của người lính lái xe Trường Sơn. Trong hoàn cảnh chiến đấu hết sức gian khổ, họ phải ăn, phải ngủ những giấc ngủ ngắn trên xe hoặc trên dọc đường đi, giữa làn mưa bom của kẻ thù nhằm huỷ diệt sự sống.

- Song từ “chông chênh” còn gợi tả phong thái hiên ngang của người lính. Bom đạn của kẻ thù tưởng như có thể dùng sức mạnh để huỷ diệt sự sống con người nhưng không! Hình ảnh những chiếc võng mắc “chông chênh” trên tuyến đường Trường Sơn khói lửa ấy đã chứng minh điều ngược lại: sự sống không chỉ tồn tại mà còn tồn tại trong một tư thế kiêu hãnh, hiên ngang, tư thế của người chiến thắng.

Ví dụ 2: Bài văn mẫu phân tích giá trị biểu cảm của những câu thơ sau: Mẹ đang tỉa bắp ... Em nằm trên lưng

Bài làm:

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, ông vừa là một trong số ít những người vừa là nhà thơ vừa là nhà chính trị lớn. Tác phẩm của ông thường viết về con người, về đất nước với những vẻ đẹp rất đỗi giản dị, mộc mạc. Đồng thời ca ngợi vẻ đẹp của con người trong lao động, kháng chiến bằng những lời thơ vừa suy tư vừa nồng nàn hơi thở yêu thương. Người ta biết thường đến Nguyễn Khoa Điềm trong bài thơ Đất nước, trích trường ca Mặt đường khát vọng. Ngoài ra, bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ cũng là một tác phẩm xuất sắc của ông với hình ảnh người mẹ Tà-ôi địu con đi, với âm hưởng của của những lời ru ngọt ngào, cùng những giá trị biểu cảm vô cùng sâu sắc.

Xin được dẫn chứng vài câu thơ trong bài để làm sáng tỏ giá trị biểu cảm ấy.

"Mẹ đang trỉa bắp trên núi Ka-lưi

Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ,

Em ngủ ngoan em, đừng làm mẹ mỏi.

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,

Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng."

Người mẹ Tà-ôi giờ đã buông chày giã gạo, địu theo em Cu-tai lên tận núi Ka-lưi tỉa bắp. Như vậy, người mẹ không chỉ mang một vẻ đẹp của sự mạnh mẽ trong từng cái vung chày, mà còn mang cả vẻ đẹp của sự khéo léo, tỉ mẩn trong việc tăng gia sản xuất. Công việc tỉa bắp nói nặng thì không nặng, nhưng đòi hỏi con người ta phải dẻo dai, phải liên tục cúi gập người, phơi tấm lưng dưới mặt trời gay gắt. Câu thơ "Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ", có một sự đối lập rất hay, có lẽ đây là hình ảnh trong mắt, hay trong suy nghĩ của em Cu tai chăng? Hay là của riêng Nguyễn Khoa Điềm ta cũng không biết nữa. Nhưng có một điều rất rõ ràng mà nổi bật hơn cả đó là hình ảnh "lưng núi" và "lưng mẹ" có sự tương phản rất rõ rệt, một bên thì to lớn, rộng rãi, một bên thì gầy guộc, nhỏ bé. Thế nhưng dường như lưng núi lại chỉ làm nền cho lưng mẹ, sự to lớn vững chãi của "lưng núi" đã làm cho hình ảnh "lưng mẹ" thêm đậm nét, tựa như vẻ đẹp của Thúy Vân làm nền cho Thúy Kiều vậy. Lưng mẹ nhỏ thôi, nhưng mang tầm vóc lớn, trên tấm lưng ấy là gánh nặng trách nhiệm với đất nước, là gánh nặng nuôi con lớn khôn, và thực tế ngay lúc này là mẹ đang phải cõng em Cu Tai đi tỉa bắp trên lưng đồi. Trong nỗi vất vả với gánh nặng trên lưng, với công việc chán ngán, lặp đi lặp lại, người mẹ vẫn rất đỗi dịu dàng, ân cần. Câu thơ "Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi", hệt như lời ru, lời dỗ dành đứa con thơ, trong đó đong đầy tình cảm, lòng yêu thương của người mẹ hiền đối với đứa con. Mẹ mệt, mẹ mỏi nhưng hơn hết mẹ thương con phải theo mẹ nắng mưa dãi dầu, mẹ chẳng cho con được một giấc ngủ yên bình trong nôi, trong ngôi nhà êm ấm như bao đứa trẻ khác.

Cặp câu thơ "Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng", cũng lại tựa như hai vế đối, có lẽ đây là cặp câu có giá trị biểu cảm cao nhất. Một bên là hình ảnh tả thực, mặt trời của trên cao kia là mặt trời của bắp, ngày ngày cho ánh sáng, cho cây sự sống để phát triển. Còn một bên, người mẹ xem em Cu Tai như là mặt trời của bản thân, điều đó có nhiều tầng nghĩa ẩn dụ, thứ nhất em là niềm tin, cung cấp cho mẹ sức mạnh, để mẹ phấn đấu trong lao động sản xuất, vì tương lai của gia đình và của đất nước. Thứ hai, mặt trời của mẹ là em Cu Tai cũng đồng thời thể hiện tình cảm trân quý, yêu thương vô cùng của người mẹ đối với đứa con của mình, em Cu Tai quý giá, cao cả như mặt trời trong tim mẹ và của riêng mẹ, em soi sáng con đường mẹ đi. Em là nguồn sống vô cùng quan trọng của mẹ, nếu một ngày thiếu em có lẽ mẹ cũng như cây bắp ngoài kia, chìm trong bóng tối và héo tàn mất thôi.

Như vậy chỉ qua vài câu thơ ngắn ngủi, chúng ta cũng có thể nhận ra những giá trị biểu cảm rất đỗi sâu sắc và nồng nàn tình cảm trong thơ của Nguyễn Khoa Điềm, đặc biệt là trong bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Tình mẫu tử thiêng liêng và gắn bó giữa người mẹ Tà-ôi và đứa con thơ của mình hiện diện trong hầu hết những câu thơ, chỗ như lời ru, chỗ lại như lời kể, thật ấm áp biết bao. Từ đó cũng phần nào cảm nhận được vẻ đẹp của những người phụ nữ Tà-ôi trong kháng chiến, họ đã mạnh mẽ và bền bỉ đến mức nào. Tất cả đều nhờ vào tình yêu gia đình, yêu quê hương, yêu đất nước và lòng tin vào cách mạng một mai sẽ chiến thắng sâu sắc.

---------------------------------------

Vậy là trên đây, Toploigiai đã gửi đến bạn Cách phân tích giá trị biểu cảm của từ và một số ví dụ dễ hiểu. Chúc các bạn học tốt!