Tác giả - tác phẩm: Trưa tha hương (Tóm tắt, nội dung, nghệ thuật, HCST, sơ đồ tư duy)

Khái quát Tác giả - tác phẩm: Trưa tha hương bao gồm Giới thiệu tác giả Trần Cư và hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục, tóm tắt, giá trị nội dung, đặc sắc nghệ thuật tác phẩm Trưa tha hương - SGK Cánh Diều Văn 7

Trưa tha hương

I. Giới thiệu tác giả Trần Cư

Trần Cư tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Huê Lăng - Thủy Nguyên - Hải Phòng, nhưng quê gốc lại là làng Bát Tràng (Gia Lâm- Hà Nội). Ông có cả thảy 7 anh chị em nhưng 3 người trong số đó mất sớm. Trần Cư là anh cả, và cũng là người được ăn học đến nơi đến chốn nhất.

Với bao nỗ lực của bản thân và gia đình, Trần Cư lấy được tấm bằng tú tài triết học phần một (năm 1938). Không muốn là gánh nặng thêm cho người thân, ông quyết định thi vào ngành bưu điện Đông Dương, đi làm lấy tiền phụ giúp gia đình, đồng thời học nốt phần hai.

Năm 1941, Trần Cư mới hoàn thành chương trình tú tài toàn phần tại Phnôm Pênh. Sống xa gia đình, bạn bè, cuộc đời của viên thư ký bưu điện ở Kom-phom-chan (Campuchia) thật tẻ nhạt. Ông quyết định xin thôi việc trở về nước, xin dạy môn văn cho trường tư thục Lê Lợi (Hải Phòng). Được bạn bè mách bảo, Trần Cư tìm đến với báo chí. Vào năm 1941, lần đầu tiên trong đời ông có bài đăng trên tờ Tin mới văn chương (do ông Nguyễn Văn Luyện làm Giám đốc, Nguyễn Tấn Gi Trọng làm chủ nhiệm, số 1 ra ngày 29-6-1940, số cuối là số 64 tháng 12-1941, tòa soạn đặt tại số 5-7 phố Giuyliêng Blăng, Hà Nội).

Trước Cách mạng tháng 8-1945, Tiểu thuyết thứ bảy là tờ báo Trần Cư cộng tác lâu dài nhất. Âm hưởng sáng tác của Trần Cư thời kỳ này có nhiều nét buồn, như tâm trạng chung của cả thế hệ nhà văn mất nước khi đó. Không chỉ sáng tác văn chương, trong năm đầu độc lập (1945-1946), Trần Cư còn viết phóng sự, xã luận, ghi chép, đưa tin về nhiều mảng của đời sống xã hội…

II. Khái quát tác phẩm Trưa tha hương

1. Hoàn cảnh sáng tác 

Ra đời 17/07/1943

Đoạn trích trong SGK trích từ Tổng hợp Văn học Việt Nam, tập 30A, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1995

 

2. Thể loại

Tuỳ bút là một thể thuộc loại hình kí, rất gần với bút kí, kí sự mà đôi khi trong tiếng Việt vẫn thường gọi là tạp văn.

3. Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến “màu xanh dịu trên rèm cửa”):

- Phần 2 (tiếp đến “câu hát ru em”):

- Phần 3 (còn lại)

4. Tóm tắt 

“Trưa tha hương” thuật lại nỗi nhớ quê hương da diết của một người con lâu ngày rời xa quê hương. Vào một buổi trưa ở Chúp, khi chứng kiến không gian quen thuộc, giản dị, gần gũi và đặc biệt khi được nghe tiếng hát ru của một người giọng Bắc. Nhân vật tôi bỗng nhớ lại những kỉ niệm ngày thơ ấu ở nơi quê nhà. Nhớ lại những dấu ấn thân thuộc mà dù đi tới đâu cũng không thể quên.

5. Giá trị nội dung

Thuật lại nỗi nhớ quê hương da diết của một người con lâu ngày rời xa quê hương. Chỉ với những âm thanh quen thuộc, đơn sơ, mộc mạc, đã gợi lại trong trái tim những kỉ niệm xưa cũ không thể nào quên.

6. Giá trị nghệ thuật

- Nghệ thuật tả cảnh đặc sắc, bức tranh nông thôn buổi trưa hiện ra chân thực, sinh động.

- Ngôn ngữ giàu chất thơ, thể hiện cảm xúc nhớ thương, da diết.

7. Tác phẩm Trưa tha hương

Có một buổi trưa lung linh năng làm cho tôi nhớ quê hương vô hạn. Một buổi trưa ở Chúp

Nguyên hôm đó là một ngày nghĩ. Tôi đạp xe sang thăm Chúp ở bên kia bờ Cửu Long Giang. Tôi nghĩ chân ở một gia đỉnh người bạn Nam Kỷ. Sau bữa cơm trưa, ai nấy đều sửa soạn đi nghỉ. Bạn tôi ném cho một cái gối lớn để tôi nằm trên một cái ghẻ tràng ky trong phòng khách và sau khi đã khép bớt cửa sổ cho đỡ chói, anh mỉm cười nhìn tôi cỏ ý chúc ngủ ngon, rỏi sang phòng bên cạnh.

Trong phỏng bảy giờ tôi mát. Tôi nằm luồn hai tay đuổi gảy, miệng côn ngậm

tăm, vân vơ đợi giấc ngủ đến. Giờ phút ấy là giờ phút mở người ta thấy tâm hồn thành thơi, trồng rồng, không biết nghĩ cái gì. [... ]

Một cảnh cửa sổ bếp còn mở. Ngoài vườn, nẵng đẹp võ ngân. Khung cửa sổ đen xanh cắt lên vườn chuối một bức tranh mùa hạ nên thơ. Nẵng sưởi trên tàu chuỗi xanh non, chế xanh trong, chỗ lắng bỏng như mạ bạc, phản chiếu lên trần bếp một thứ ánh sáng rất dịu, xanh mướt và thái bình. Một con chim nào hót lảnh lót trong rừng cao su xa xa.. . tôi lại im lặng. Mọi vật, dưới nẵng, thỉu thu sắp chim trong một giác ngủ nặng nẻ. Thỉnh thoảng có hơi gió nhẹ lay động tàu chuối ngoài cửa sổ làm biến đối, chập chờn cải màu xanh dịu trên rèm cửa.

Bỗng nhiên, ở bên trải, ngoài hiên rộng, nổi lên tiếng võng đưa. Tiếng dây thừng căng thẳng cọ vào guốc võng kéo tụt, nghe buồn nản lạ. Bên ngoài, nẵng lung linh. Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hôn. Tôi năm không yên, phải nghiêng mình áp má lên gồi vì xúc động. Một cảm giác gì rất quen thuộc, rât xưa, xâm chiếm tâm hôn tôi, hình như bao lâu chưa GặP. Rồi một giọng ru em nói lên - một giọng người Bắc:

Cái cò lặn lội bờ ao

Ăn sung thì chát, ăn đào thì chua.

À ơi ơi... À ời ời

Tiếng hát ngừng ru. Trong im lặng, nắng như rung rinh vì vang tiếng võng đưa kéo kẹt.

Tự nhiên tối nhớ nhà. Phải chẳng tôi đã gặp lịnh hồn của đất nước. Hình như xa lắm, đã lâu rồi, ở mãi tít phương Bắc, trong gia định tối cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đêu đều... Khi cha tôi cảm tờ bão vào buông đề nghỉ trưa, mẹ tôi bảo vú em():

- Ru em ngủ, đừng đẻ nó khỏe cho ông nghỉ trưa.

Thẻ rồi vú em âm em tôi lên võng.

Thẻ rỏi tiếng kẽo kẹt nói lên cùng với tiếng ru êm não nẻ, trong kỈu mẹ tôi ra sản phơi nết mẫu cai quản ảo của người nhà Mới giặt. Màu trắng của vải tưới ra ngoài năng cũng sáng chói lên và hắt vào buồng học của tôi như cải dòng ảnh sảng gờn gợn, rung rinh chảy trên mảnh tường xa xôi là bên Chúp nảy. 

Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rủ này. Thi ra tôi đã phải đi mắt hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đỉnh người cãi hạnh phúc hàng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi. [... ]

Tiếng ru đều đều hoả với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam - nhất là một buổi trưa ở chốn xa xôi, nghe một câu hát ru của quê hương minh, thâm thía và buồn mang mang quái

Qua bao thẻ kỉ, tâm hồn người nhà quê Việt Nam vẫn còn nguyên vẹn trong câu hát ru em. [... |

Trưa hôm nay, ôm con người, chắc lòng quê xúc động. người ấy cất tiếng ru: 

Cò về nuôi cái cùng con

Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng

Cao Bằng xa lắm... anh ơi!

Rồi một lúc lâu. lại tiếp giọng thiết tha, man mác một niềm nhớ tiếc:

Khi đi trúc mới mọc măng

Khi về trúc đã cao bằng ngọn tre

Tôi bỗng thấy tâm hồn bớt cô đơn hơn một chút. Bởi vi ở chốn xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cö đơn hơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thâm, tắm tôi hơn, cho nên tha hương hơn nữa...

Có tiếng đứa nhỏ cựa mình khóc. Tức thi tiếng võng kẽo kẹt đưa nhanh hơn, và tiếng ru lại nồi lên vồn vã:

À ơi ơi... À ời ời...

Đầu năm ăn quả thanh yên

Cuối năm ăn bưởi cho nên đèo bòng"...

Vì cam cho quýt đèo bòng

Vì em nhan sắc cho lòng anh mê...

Lạ chưa!

Thi ra cô thôn nữ vui vẻ, nhí nhảnh, tra hát ví vân còn sống trong lòng người đánh võng.

Rồi xử Bắc, với những làng tre xanh trên ruộng lửa, với các cổ thôn nữ khăn mö qua, những đêm trắng trai gái hát trông quân, Những đêm chèo vào ngày đám tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đây thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tắt cả những cải gì rất đẹp của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi vi câu hát...

Thi ra, cho củ cỏ đi quanh thế giới này đi nữa, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang trong lòng cả một thế giới.

Dù qua không gian, qua thời gian. ta vẫn còn một chút gì riêng biệt của ta. Tiếng nói có trọ trẹ, giọng có pha, nhưng tâm hồn vẫn vậy. [... ]

17-7-1843

(Tổng tập Văn học Việt Nam, tập 30A. NXB Khoa học xã hội, Hà Nội. 1995)

8. Sơ đồ tư duy

III. Câu hỏi vận dụng kiến thức tùy bút Trưa tha hương

Câu hỏi 1: Bài tuỳ bút Trưa tha hương viết về chuyện gì? Đề tài và bối cảnh của câu chuyện có gì đặc biệt?

Lời giải:

Bài tùy bút Trưa tha hương viết về cảm xúc, tâm trạng nhớ nhà của nhân vật “tôi” khi nghe thấy âm thanh tiếng ru của người xứ Bắc. Qua dòng hồi tưởng, nhân vật nhận ra những hạnh phúc giản dị nơi quê nhà mà bấy lâu nay đã quên mất.

Đề tài của vản bản là sự thân thuộc của quê hương và bối cảnh xảy ra câu chuyện rất đặc biệt vì khi đang ở căn nhà của người khác, trên quê hương của người khác, nhân vật tôi lại bắt gặp được âm thanh quen thuộc và nhớ về biết bao kỉ niệm xưa cũ.

Câu hỏi 2: Tiếng hát ru đã làm nhân vật "tôi' nhớ đến những gì?

Lời giải:

Tiếng hát ru đã làm nhân vật "tôi' nhớ:

+ Nhà và những kỉ niệm lúc ở nhà.

+ "Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương".

Câu hỏi 3: Dẫn ra một số câu văn, đoạn văn thể hiện rõ tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

Lời giải:

+ "Tự nhiên tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp linh hồn của đất nước. Hình như xa lắm, đã lâu rồi, ở mãi tít phương Bắc, trong gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều..."

+ "Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi đã phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đình người cái hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi. [...]"

+ "Tiếng ru đều đều hòa với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam - nhất là một buổi trưa ở chốn xa xôi, nghe một câu hát ru của quê hương mình, thấm thía và buồn mang mang quá!"

+ "Tôi bỗng thấy tâm hồn bớt cô đơn hơn một chút. Bởi vì ở chốn xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thầm, tăm tối hơn, cho nên tha hương hơn nữa..."

+ "Thì ra, cho dù có đi quanh thế giới này đi nữa, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang trong lòng cả một thế giới."

+ "Dù qua không gian, qua thời gian, ta vẫn còn một chút gì riêng biệt của ta. Tiếng nói có trọ trẹ, giọng có pha, nhưng tâm hồn vẫn vậy. [...]"

Câu hỏi 4: Bài tùy bút cho em hiểu thêm được gì về điệu hát ru miền Bắc?

Lời giải:

Bài tùy bút cho em hiểu điệu hát ru miền Bắc thường là những bài ca dao. Đó là nơi giữ nguyên vẹn tâm hồn người nhà quê Việt Nam.

Câu hỏi 5: Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Lời giải:

Hình ảnh quê hương mà nhân vật “tôi” thấy qua tiếng hát ru là: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi vì câu hát”.

Câu hỏi 6: Qua một số câu văn cụ thể trong văn bản, phân tích đặc điểm của tùy bút: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc.

Lời giải:

- Trong đoạn: "Thế rồi tiếng kẽo kẹt nổi lên cùng với tiếng ru em não nề, trong khi mẹ tôi ra sân phơi nốt mấy cái quần áo của người nhà mới giặt. Màu trắng của vải ướt ra ngoài nắng cũng sáng chói lên và hắt vào buồng học của tôi như cái dòng ánh sáng gờn gợn, rung rinh chảy trên mảnh tường xa xôi là bến Chúp này.", ta thấy được đặc điểm của tùy bút. Đặc điểm đó được thể hiện ở đây là ngôn ngữ giàu hình ảnh. Người đọc có thể cảm nhận được vẻ đẹp của ánh nắng. Đó là một thứ ánh sáng động, lấp lánh: "rung rinh".

- Trong đoạn: "Tiếng ru đều đều hòa với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam - nhất là một buổi trưa ở chốn xa xôi, nghe một câu hát ru của quê hương mình, thấm thía và buồn mang mang quá!", người đọc có thể thấy được đặc điểm của tùy bút. Đặc điểm đó được thể hiện ở đây là ngôn ngữ giàu cảm xúc.

>>> Xem trọn bộ: Tác giả - Tác phẩm Văn 7 Cánh diều

-----------------------------

Trên đây Top lời giải đã cùng các bạn Khái quát về Tác giả - Tác phẩm: Trưa tha hương trong bộ SGK Cánh diều theo chương trình sách mới. Chúng tôi hi vọng các bạn đã có kiến thức hữu ích khi đọc bài viết này. Top lời giải đã có đầy đủ các bài giới thiệu về tác giả tác phẩm các bộ sách mới Cánh Diều, Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức. Mời các bạn hãy click ngay vào trang chủ Top lời giải để tham khảo và chuẩn bị bài cho năm học mới nhé. Chúc các bạn học tốt!