Soạn bài: Đồng chí

Hướng dẫn soạn bài Đồng chí để hiểu hơn về hình tượng đẹp đẽ vượt lên mọi hoàn cảnh khó khăn gian khổ của các anh bộ đội cụ Hồ trong chiến tranh và tình cảm sâu sắc thiêng liêng giữa những con người cùng chung chí hướng.

Soạn bài: Đồng chí (chi tiết)

Câu 1. Phân tích dòng thơ thứ 7 và nhịp chuyển của mạch cảm xúc cả bài qua dòng thơ đó

- Dòng thơ thứ 7 là dòng đặc biệt nhất do cấu tạo ngữ pháp của nó, nó không bao gồm 1 câu thơ hoàn chỉnh có chủ vị đầy đủ mà chỉ sử dụng duy nhất 1 từ có 2 tiếng đứng độc lập với nhau kèm theo dấu chấm than. Xét về mặt ngữ pháp thì đây có thể vừa là một câu vừa là danh từ mang tính chất cảm thán.

- Tiếng đồng chí vừa mang tính chất thông báo vừa mang sắc thái xúc động, nghẹn ngào trước tính chất thiêng liêng của mối quan hệ. Từ đây, những con người xa lạ từ mọi nẻo phương trời bỗng gặp nhau, quen nhau, thậm chí sống chết có nhau. Từ đây, những chàng trai dù ở hoàn cảnh như thế nào nay bỗng sống cùng một hoàn cảnh: cần phải chiến đấu để chiến thắng quân thù. Và cũng từ đây, họ chỉ còn biết nhau dưới một cách xưng hô duy nhất: Đồng chí.

- Tác dụng của dòng thơ thứ 7 đến mạch cảm xúc của toàn bài:

Dòng thơ thứ 7 có tác dụng như một bản lề cảm xúc của cả bài thơ. Nó khép lại đoạn thơ giải thích nguồn gốc của tình đồng chí giữa những chàng trai xa lạ đến từ muôn nẻo phương trời để mở ra một thế giới ngập tràn sắc thái cảm xúc của tình đồng chí trong cuộc sống đời thường và trong chiến đấu. Vậy là từ sự xa lạ bỗng thành thân quen, từ khác biệt về quê hương, văn hóa, truyền thống nay bỗng đồng điệu về tâm hồn và cả lý tưởng sống. Họ - những chàng lính chân đất, thô mộc nay trở thành đồng đội sống chết có nhau, cùng nhau vượt qua bom đạn khốc liệt của chiến tranh. Chỉ bằng từ “đồng chí” đầy thiêng liêng ấy thôi mà bao nhiêu cảm xúc được dồn tụ và chuyển hóa khiến mạch thơ chuyển biến khá nhanh. Từ sau từ “đồng chí” ấy, những người lính có sự đồng điệu đặc biệt. Họ cùng nhau vượt qua thiếu thốn, bệnh tật, họ sẻ chia những nỗi niềm vẫn thường dấu kín. Bởi họ là “đồng chí”, là một phần của chiến tranh vệ quốc và cũng là một phần trong cuộc sống của nhau.

Câu 2. Cơ sở hình thành tính đồng chí

Tình đồng chí không phải thứ tình cảm ngẫu nhiên mà có, đây là tình cảm được bồi đắp bằng nhiều yếu tố:

- Những chàng trai trẻ trở thành đồng chí bởi họ có cùng chung hoàn cảnh xuất thân. Đó là những vùng đất “Nước mặn đồng chua”, “Đất cày lên sỏi đá” =>Tính chất nghèo khó, thiếu thốn tôi luyện trong họ tinh thần vượt khó vượt khổ, ý chí vươn lên mạnh mẽ và không bao giờ chịu khuất phục trước khó khăn nào

- Họ đến với nhau bởi yêu cầu tất yếu của lịch sử đất nước lúc đấy. Trước đây tôi với anh chỉ là “người xa lạ”, vậy mà lại “chẳng hẹn quen nhau”. Từ “xa lạ” đến “quen nhau” là chặng hành trình không dài không ngắn nhưng cũng đủ để họ hiểu nhau và coi nhau như những người có cùng chí hướng, mục tiêu.

- Họ cùng nhau chiến đấu vì lý tưởng, vì độc lập dân tộc “Súng bên súng, đầu sát bên đầu”. Họ sát cánh sức mạnh, cùng chung ý chí. Vậy đó chẳng phải là tình cảm của những người đồng chí hay sao? Bên cạnh đó, hoàn cảnh gian khổ và khốc liệt của cuộc chiến đã đẩy họ đến gần nhau hơn bao giờ hết. “Đêm rét” là ẩn dụ cho những vất vả mà họ phải chịu đựng. Kháng chiến diễn ra trong rừng, nơi nhưng cơn sương muối bao giờ cũng là nỗi ám ảnh về sự lạnh lẽo và ốm đâu. Trong đêm rét của đất trời ấy, lòng người lại trở nên ấm hơn bao giờ hết bởi hành động “chung chăn”, san sẻ tất cả những gì mình có để đồng đội có thể tiếp tục chiến đấu chính là biểu hiện cao cả nhất của tình đồng chí. Và rồi họ gọi nhau là “tri kỷ”, là những người hiểu họ hơn cả chính bản thân họ.

- Nghệ thuật:

+ Cách xưng hộ “anh – tôi” => gần gũi nhưng vẫn thể hiện sự tôn trọng

+ Lời thơ chân thật, tự nhiên và gần gũi đậm chất lính. Ta thấy được trong câu thơ hơi thở của đời thường, mộc mạc như ruộng vườn quê mẹ kết hợp với những thành ngữ dân gian đầy sức gợi theo kết câu đối xứng. Dường như đây không còn là bài thơ do Chính Hữu từng viết ra nữa mà là những lời tự sự chân thành mà các anh dành cho nhau. Không phô diễn, không màu mè, chỉ còn lại là sự chân thật và sẻ chia giữa những trái tim tri kỉ.

Câu 3. Phân tích những hình ảnh, chi tiết biểu tượng cho tình đồng chí

- Hình ảnh cùng nhau vượt qua khó khăn của cuộc chiến:

+ Áo anh rách vai, quần tôi có vài mảnh vá, chân không giày => chỉ là những chi tiết thường nhật thôi nhưng cho thấy được người lính quan tâm, chia sẻ với nhau từng chi tiết trong cuộc sống đời thường. Họ giống như những người bạn, những người anh em kề vai sát cánh với nhau vượt lên cái gian khổ của đời sống vật chất.

+ Miệng cười buốt giá => hoàn cảnh phải chiến đấu trong rừng sâu khiến họ phải đối mặt với cái lạnh “buốt giá”, cắt da cắt thịt. Tư trang chẳng đủ mà thiên nhiên quá nghiệt ngã. Vậy mà họ vẫn nở những nụ cười vừa như xua đi cái giá lạnh khắc nghiệt, vừa để động viên, an ủi nhau vượt qua gian khổ mà tiếp tục chiến đấu và chiến thắng. Nụ cười ấy thể hiện sâu sắc tinh thần lạc quan và sự gắn bó giữa những người đồng đội với nhau.

+ Thương nhau tay nắm lấy bàn tay => tay nắm tay nguyện đồng lòng vượt qua bão tố chiến tranh là cách họ sống, chiến đấu cùng nhau.

- Nghệ thuật:

+ Hình ảnh thơ chân thực, toát lên hương vị cuộc sống thường nhật, từ ngữ gản dị, lời thơ nhẹ nhàng mang tính chất tâm tình, thủ thỉ.

+ Nghệ thuật đối liên tiếp thể hiện mối quan hệ gắn bó khăng khít giữa những người đồng chí với nhau.

=> Tình đồng chí là tình cảm gắn bó, thông cảm, sẻ chia mọi thứ trong cuộc sống. Nó cũng là cội nguồn, gốc rễ của sức mạnh và điểm tựa tinh thần giúp người lính vượt mọi gian khổ để chiến thắng hoàn cảnh, chiến thắng kẻ thù.

Câu 4. Phân tích 3 câu thơ cuối

- Nội dung:

3 câu thơ cuối là bức tranh thi vị nhất toàn bài về tình cảm cao đẹp giữa những người lính.

+ Câu thơ đầu tiên khắc họa được cái khó khăn mà họ cùng phải trải qua. Thời gian là buổi đêm u tối, lạnh lẽo. Không gian là rừng hoang với sương muối dày đặc => Trong hoàn cảnh đó họ vẫn có nhau, cùng nhau kề vai sát cánh.

+ Câu thơ thứ hai khiến người đọc có cái nhìn sâu hơn về tình đồng chí. Họ “đứng cạnh bên nhau”, vai kề vai, tâm hồn cùng hướng về tổ quốc. Họ có tâm thế vô cùng dũng cảm và chủ động “chờ giặc tới” bởi họ biết rằng sẽ luôn có những người đồng đội sát cánh đến hơi thở cuối cùng.

+ Câu thơ cuối là câu thơ mang ý nghĩa biểu tượng nhiều nhất. “Súng” là biểu tượng cho khói lửa chiến tranh, cho chết chóc. Ngược lại “trăng” là biểu tượng cho nét đẹp nên thơ của thiên nhiên, cho hòa bình của dân tộc. Kết hợp hai hình ảnh mang hai sắc thái nghĩa đấy đã khắc họa được vẻ đẹp hài hòa trong tâm hồn, trong cốt cách của người lính: chiến sĩ – thi sĩ, mạnh mẽ - hào hoa, hiện thực nhưng rất giàu chất lãng mạn

- Nghệ thuật

+ Nhịp thơ chậm, ngắt nhịp linh hoạt

+ Hình ảnh giàu tính biểu tượng

Câu 5. Phân tích nhan đề

- Nhan đề Đồng chí thể hiện tình đồng đội gắn bó keo sơn giữa những con người đồng cảnh ngộ, cùng chúng chí hướng chiến đấu bảo vệ non sông, tổ quốc. Chính Hữu từng chia sẻ về tình đồng đội, đồng chí trong kháng chiến “Những năm đầu cách mạng từ “đồng chí” mang ý nghĩa thiêng liêng và máu thịt vô cùng. Nơi khó khăn, cuộc sống của người này trở nên cần thiết với người kia. Một người có thể thay thế cho gia đình, cho cha mẹ, vợ con đối với một người khác. Hơn nữa, họ còn bảo vệ nhau trước mũi súng của kẻ thù, cùng nhau đi qua cái chết, chống lại cái chết, …”

- Nhan đề chỉ 2 từ thôi mà bao trọn được chủ đề của bài thơ, làm nổi bật được nội dung xuyên suốt tác phẩm.

 Câu 6. Hình ảnh anh bộ đội thời kì kháng chiến chống Pháp

Hình ảnh anh bộ đội thời kì kháng chiến chống Pháp có rất nhiều điểm riêng. Không giống với những người lính trí thức thời kì kháng chiến chống Mỹ như trong thơ Phạm Tiến Duật, … những anh lính thời kì chống Pháp chủ yếu xuất phát từ ruộng đồng. Họ không có chất trẻ tinh nghịch của sinh viên mà mang hơi thở mộc mạc, chân chất nhưng sức mạnh thì chẳng ai có thể địch được. Họ có những đặc điểm sau:

- Xuất thân từ những vùng quê nghèo khó, tự nguyện bỏ lại tất cả sau lưng chỉ nguyện một lòng vì độc lập của non sông.

- Gác lại những tình cảm riêng tư vì nghĩa lớn “ruộng nương anh gửi lại”, “gian nhà không mặc kệ”,… Họ sẵn sàng hi sinh bản thân để đất nước được tự do.

- Dũng cảm, mạnh mẽ bước qua những khó khăn, gian lao trong cuộc sống, gắn kết với đồng đội

- Mang vẻ đep thi sĩ- chiến sĩ, vừa lãng mạn vừa mạnh mẽ, táo bạo.

• Soạn bài: Đồng chí (ngắn nhất)

Soạn bài thơ Đồng chí (hay nhất)

Câu 1. Dòng thứ bảy của bài thơ có gì đặc biệt? Mạch cảm xúc và suy nghĩ trong bài thơ được triển khai như thế nào trước và sau dòng thơ đó?

- Câu thơ thứ 7 chỉ kết cấu bằng 2 từ “Đồng chí” và dấu chấm than, như một sự phát hiện, một sự khẳng định về tình cảm giữa người lính: tình đồng chí và sức mạnh của nó.

- 6 câu thơ trước như một sự lý giải của tình đồng chí. Mười dòng tiếp theo mạch cảm xúc sau khi dồn tụ ở dòng thơ thứ bảy lại tiếp tục triển khai những hình ảnh, chi tiết biểu hiện cụ thể, thấm đậm tình đồng chí và sức mạnh của nó. Ba dòng thơ cuối là hình ảnh đắt giá của bài “đầu súng trăng treo” là biểu tượng đậm chất thơ trữ tình mang chất riêng của người lính.

Câu 2. Sáu dòng đầu bài thơ đã nói về cơ sở hình thành tình đồng chí của những người lính cách mạng. Cơ sở ấy là gì?

- Những người lính đều là những người nông dân nghèo khổ: “Quê hương anh nước mặn đồng chua/ Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”. Các thành ngữ được sử dụng cho biết các anh đều là những người nông dân khổ cực từ nhiều làng quê tập hợp lại thành đội quân cách mạng đầy ý chí.

- Họ cùng nhau chia sẻ niềm vui, sự thiếu thốn, khổ cực của nhau trong những buổi đầu kháng chiến khổ cực. Từ những người xa lạ cùng ý chí, quyết tâm, mang trong mình nhiệm vụ cao cả trở thành những người đồng chí của nhau.

Câu 3. Hãy tìm trong bài thơ những chi tiết, hình ảnh biểu hiện tình đồng chí, đồng đội làm nên sức mạnh tinh thần của những người lính cách mạng. Phân tích ý nghĩa, giá trị của những chi tiết, hình ảnh đó.

- “Ruộng nương anh gửi bạn thân cày… nhớ người ra linh” đây là nỗi nhớ nhà được hát lên trong lúc hành quân đi đánh giặc. Họ vừa đi, vừa kể cho nhau nghe những câu chuyện về quê nhà. Họ là những người gắn bó máu thịt với ruộng nương, ngôi nhà tranh xơ xác, nơi quê hương chứa đầy tình cảm nồng hậu. Nhưng họ đã mặc kệ tất cả, dứt áo ra đi, cùng nhau đến phương trời xa lạ, nơi toàn đạn bom, khói lửa. Họ luôn mang trong mình quyết tâm mãnh liệt đó là cùng nhau đi đánh giặc, cứu nước. Họ không vô tâm, không thờ ơ, không sống thiếu trách nhiệm với gia đình, quê hương mà họ ở đây đang hi sinh tình nhà cho việc nước, vì mục đích cao cả hơn.

- Họ cùng nhau chia sẻ những gian lao trong, khó khăn trong cuộc kháng chiến: biết từng cơn ớn lạnh, sốt run người, áo anh rách vai, quần tôi vài mảnh vá,…. Sử dụng các câu thơ đối xứng nhau mang đầy dụng ý. Nhưng ở đó, nụ cười sáng bừng lên “miệng cười buốt giá” trong gió rét, sương muối. Mọi sự tê tái, giá lạnh, mọi đau thương, khổ cực tất cả đều được chia sẻ với nhau bằng những cái nắm tay ấm áp. Bài thơ khắc họa thật sâu sắc tình đồng chí trong chiến đấu thật cụ thể, thật gần gũi, mang đầy cảm xúc cho người đọc.

 Câu 4.

         "Đêm nay rừng hoang sương muối

         Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới

         Đầu súng trăng treo"

 Những câu thơ trên gợi cho em suy nghĩ gì về người lính và cuộc chiến đấu? Hãy phân tích vẻ đẹp và ý nghĩa của hình ảnh trong những câu thơ ấy.

 Ba câu thơ kết thúc dựng lên bức tranh đẹp về tình đồng chí trong chiến đấu. Chính tình đồng chí thắm thiết sâu sắc đã gắn bó hai người và sức mạnh đã giúp họ đứng vững bên nhau, vượt lên tất cả khó khăn, thử thách, vượt qua mọi khắc nghiệt của cuộc sống. Tình cảm của họ đã sưởi ấm mọi băng giá, mọi khó khăn nơi chiến trường.

 “Đầu súng trăng treo” là hình ảnh thực, đó là mối liên hệ bất ngờ của nhà thơ với người lính. Mảnh trăng như treo lơ lửng trên đầu ngọn súng. Súng và trăng tưởng xa mà như gần, thực tại đã tạo nên lãng mạn. Đó là sự hài hòa trong đời sống thời chiến của những người lính thân thương của chúng ta. Trong đêm trăng tại nơi rừng hoang sương muối thì người lính với trăng như là những người bạn đồng hành cùng nhau.

Câu 5. Theo em, vì sao tác giả lại đặt tên cho bài thơ về tình đồng đội của những người lính là Đồng chí?

 Trong bài thơ có thể cảm nhận câu thơ đặc sắc và quan trọng nhất là “Đồng chí”, được tác giả lấy làm nhan đề tác phẩm với mục đích thể hiện chủ đề tác phẩm, cảm hứng và linh hồn của cả bài. Là cầu nối giữa hai đoạn thơ, vừa khép vừa mở ra các ý thơ tiêu biểu cho tình đồng chí. Câu thơ vang lên  giản dị, thiêng liêng, nó bắt nguồn từ tình bạn, tình đồng đội trong kháng chiến.

Câu 6. Qua bài thơ này, em có cảm nhận gì về hình ảnh anh bộ đội thời kháng chiến chống Pháp?

 Những người nông dân nghèo của chúng ta họ sẵn sàng bỏ lại mọi sự quý giá nhất của bản thân, bỏ đi những ham muốn cá nhân, vì mục đích cao cả hơn, họ vì mục đích của toàn dân, toàn dân tộc, cùng nhau đánh đuổi giặc ngoại xâm.

 Những người lính cùng nhau trải qua những khó khăn, thiếu thốn, bệnh tật khi tham gia kháng chiến, nhưng vẫn luôn yêu đời, luôn lạc quan cùng nhau vượt qua mọi khó khăn thử thách. Đó là bức tranh đẹp về người lính và tình đồng chí sâu sắc.

*) Tổng kết:

Bài thơ là biểu hiện của tình đồng chí trong cách mạng, là sự gắn bó mật thiết, sâu sắc.Nhưng chi tiết, hình ảnh cùng với ngôn ngữ giản dị đã tạo nên vẻ đẹp sức mạnh tuyệt vời thông qua cảm nhận từ hình ảnh người lính. 

Tổng kết bài thơ Đồng chí

Các bài viết liên quan bài thơ Đồng chí:

• Tác giả, tác phẩm bài Đồng chí
• Dàn ý phân tích bài Đồng chí