- Axit nitric kém bền: ở điều kiện thường khi có ánh sáng, dung dịch axit nitric đặc bị phân hủy một phần giải phóng khí nitơ đioxit. Khí này tan trong dung dịch axit, làm cho dung dịch có màu vàng.

- Axit nitric tan trong nước theo bất kì tỉ lệ nào. Trong phòng thí nghiệm thường có loại HNO₃ đặc nồng độ 68%, D = 1,40 g/cm³.

III. Tính chất hóa học

1. Tính axit

Axit nitric là một trong các axit mạnh nhất, trong dung dịch loãng nó phân li hoàn toàn thành ion H⁺ và ion

Dung dịch HNO₃ làm đỏ quỳ tím; tác dụng với oxit bazơ, bazơ và muối của axit yếu hơn tạo ra muối nitrat.

2. Tính oxi hóa

Axit nitric có tính oxi hóa mạnh. Tùy vào nồng độ của axit và độ mạnh yếu của chất khử mà HNO₃ có thể bị khử đến các sản phẩm khác nhau của nitơ.

a, Tác dụng với kim loại

Axit nitric oxi hóa được hầu hết các kim loại trừ Pt và Au. Khi đó, kim loại bị oxi hóa đến mức oxi hóa cao nhất và tạo ra muối nitrat. Nếu dùng dung dịch HNO₃đặc thì sản phẩm là

, còn dung dịch loãng thì tạo thành

Với các kim loại có tính khử mạnh như Mg, Al, Zn, ..

loãng có thể bị khử đến

hoặc

Trong dung dịch HNO₃ đặc, nguội, Al và Fe bị thụ động hóa do tạo ra một lớp màng oxit bền, bảo vệ cho kim loại khỏi tác dụng của các axit nên dùng bình làm bằng nhôm hoặc sắt để đựng HNO₃ đặc.

b, Tác dụng với phi kim

Khi đun nóng, HNO₃ đặc có thể oxi hóa được các phi kim như C, S, P, ...

c, Tác dụng với hợp chất

HNO₃ đặc còn oxi hóa được nhiều hợp chất vô cơ và hữu cơ: vải, giấy, mùn cưa, dầu thông, ... bị phá hủy hoặc bốc cháy khi tiếp xúc với HNO₃ đặc.

IV. Ứng dụng

Axit nitric được dùng để:

- Điều chế phân đạm NH₄NO₃,Ca(NO₃)₂ , ...

- Sản xuất thuốc nổ: trinitrotoluen (TNT); thuốc nhuộm; dược phẩm; ...

V. Điều chế

1. Trong phòng thí nghiệm

Đun hỗn hợp natri nitrat hoặc kali nitrat rắn với axit sunfuric đặc:

NaNO₃+ H₂SO₄→ HNO₃+ NaHSO₄

2. Trong công nghiệp

Sản xuất axit nitric từ amoniac gồm ba giai đoạn:

a, Oxi hóa khí amoniac bằng oxi không khí thành nitơ monooxit (NO):

b, Oxi hóa nitơ monooxit thành nitơ đioxit bằng oxi không khí ở điều kiện thường:

2NO + O₂→ 2NO₂

c, Nitơ đioxit tác dụng với nước và oxi thành axit nitric:

4NO₂ + O₂ + 2H₂O → 4HNO₃

Để có axit nitric với nồng độ cao hơn 68%, người ta chưng cất axit này với H₂SO₄ đậm đặc.

B. Muối nitrat

Muối của axit nitric được gọi là nitrat: natri nitrat NaNO₃, bạc nitrat AgNO₃, đồng(II) nitrat Cu(NO₃)₂, ...

I. Tính chất của muối nitrat

1. Muối nitrat dễ tan trong nước và là chất điện li mạnh.

Trong dung dịch loãng, chúng phân li hoàn toàn thành các ion.

2. Phản ứng nhiệt phân

Muối nitrat dễ bị nhiệt phân hủy, giải phóng oxi nên ở nhiệt độ cao chúng có tính oxi hóa mạnh.

Muối nitrat của kim loại hoạt động mạnh (K, Na, …) bị phân hủy tạo ra muối nitrit và O₂.

Muối nitrat của magie, kẽm, sắt, chì, đồng, … bị phân hủy tạo ra oxit của kim loại tương ứng, NO₂ và O₂.

Muối nitrat của bạc, vàng, thủy ngân,... bị phân hủy tạo thành kim loại tương ứng, NO2 và O2.

3. Nhận biết ion nitrat

- Trong môi trường trung tính, ion

không có tính oxi hóa.

- Trong môi trường axit, ion

thể hiện tính oxi hóa giống như HNO₃.

Để nhận biết ion

trong dung dịch, người ta thêm một ít vụn đồng và dung dịch H₂SO₄ loãng vào rồi đun nóng nhẹ hỗn hợp. Phản ứng tạo thành dung dịch màu xanh, khí NO không màu thoát ra bị oxi của không khí oxi hóa thành khí NO₂ màu nâu đỏ.