Lý thuyết Chiếc thuyền ngoài xa

Hướng dẫn tìm hiểu khái quát về bài Chiếc thuyền ngoài xa đầy đủ, chi tiết nhất. Tổng hợp kiến thức về tác giả, hoàn cảnh ra đời, nội dung, ý nghĩa của bài Chiếc thuyền ngoài xa

I. Đôi nét về tác giả Nguyễn Minh Châu

- Tiểu sử

+ Nguyễn Minh Châu (1930-1989), quê ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

+ Năm 1945 ông tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế.

+ Năm 1950 ông gia nhập Quân đội và học trường Sĩ quan lục quân Trần Quốc Tuấn.

+ Từ năm 1952 đến năm 1958 ông làm việc tại Sư đoàn 320.

+ Năm 1962 ông công tác tại tạp chí Văn nghệ Quân đội.

+ Năm 1972 ông là thành viên Hội nhà văn Việt Nam.

- Sự nghiệp văn học

+ Phong cách nghệ thuật

Phong cách của ông là phong cách tự sự - triết lí đậm nét.

+ Tác phẩm chính

Các tác phẩm chính của ông là: Sau một buổi tập (1960); Cửa sông (1966), Dấu chân người lính (1972), Miền cháy (1977), Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê ( 1985), Phiên chợ Giáp(1989), ….

- Vị trí, tầm ảnh hưởng

Cây bút văn xuôi tài năng của văn học Việt Nam hiện đại. Trước những năm tám mươi, ông sáng tác theo khuynh hướng sử thi thiên về trữ tình, lãng mạn. Sau đó, ông chuyển sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức, triết lý nhân sinh.

Là người mở đường tinh anh, cây bút tiên phong trong văn học thời kì đổi mới.

II. Đôi nét về tác phẩm

1. Tóm tắt tác phẩm

Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung – nơi anh đã từng chiến đấu để chụp một tấm ảnh thuyền biển, bổ sung cho cuốn lịch năm mới. Sau nhiều ngày “phục kích”, Phùng đã chụp được một bức ảnh tuyệt đẹp về chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào gần bờ, anh kinh ngạc chứng kiến cảnh gã đàn ông vũ phu đánh vợ một cách dã man mà người vợ không chống lại cũng không tìm cách chạy trốn. Đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh lại cha mình. Những ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn. Lần này, Phùng đã ra tay can thiệp.

Phùng đã nán lại mấy ngày theo lời mời của chánh án Đẩu - đồng đội cũ của anh, tình cờ Phùng được nghe câu chuyện cuộc đời của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện. Anh càng ngạc nhiên hơn khi người đàn bà ấy đã từ chối sự giúp đỡ của anh và Đẩu, một mực xin không phải li dị lão chồng vũ phu.

Tấm ảnh Phùng chụp, mãi sau này vẫn là một tác phẩm được yêu thích. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, Phùng đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy người đàn bà nghèo khổ, lam lũ ấy bước ta từ tấm ảnh rồi hòa lẫn trong đám đông.

2. Hoàn cảnh ra đời

- Tác phẩm được viết vào tháng 8 năm 1983, in trong tập truyện ngắn cùng tên

- Tác phẩm là một trong số những sáng tác tiêu biểu của văn học Việt Nam từ sau năm 1975 đên cuối thế kỉ XX

3. Bố cục

Có nhiều cách chia, ta có thể chia làm 2 đoạn lớn:

- Đoạn 1: (Từ đầu đến “chiếc thuyền lới vó đã biến mất"): Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng.

- Đoạn 2: (Còn lại): Câu chuyện của người đàn bà làng chài.

 4. Ý nghĩa nhan đề

Đây là 1 nhan đề mang ý nghĩa biểu tượng, hé mở tình huống và thể hiện được chủ đề của tác phẩm. Với 2 tầng nghĩa:

Tầng nghĩa thứ nhất “Cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh”: Hình ảnh 1 cánh buồm nhòa mờ trong màn sương huyền ảo của buổi sớm mai trên biển xa. Vẻ đẹp hài hòa, toàn bích như trong “một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ” khiến người nghệ sĩ xúc động như vừa “khám phá thấy chân lý của sự toàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”.

Dẫn đến tầng nghĩa thứ 2: Đằng sau vẻ đẹp tuyệt diệu ấy lại là cuộc sống của những người dân chài bị giam cầm bởi đói nghèo tăm tối và bạo lực gia đình. -> sự đối lập giữa ngoại cảnh và hiện thực cuộc sống.

Ý nghĩa về cách nhìn cuộc sống: Không phải bao giờ cái đẹp cũng tồn tại song song với cái thiện, không phải cái bên ngoài lúc nào cũng thể hiện bản chất bên trong và muốn hiểu đúng 1 con người, hiểu cuộc sống cần có cái nhìn thấu đáo, đa chiều, sâu sắc ở nhiều góc độ.

III. Đọc – hiểu văn bản

1. Hai phát hiện lớn của Phùng

* Phát hiện ra vẻ đẹp nghệ thuật có một không hai, “cảnh đắt trời cho”

- Đó là một vẻ đẹp lãng mạn, đậm chất hội họa, hài hòa và toàn bích: “Trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu... tôi tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lý của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”.

- Tâm trạng của người nghệ sĩ: Xúc động tột độ và tận hưởng niềm hạnh phúc “bối rối, trái tim như có cái gì bóp thắt vào”

* Phát hiện về hiện thực cuộc sống đầy nghịch lý

- Hiện thực cuộc sống đầy nghịch lý, đối lập với phát hiện thứ nhất của Phùng

  + Vẻ đẹp ngoại cảnh tuyệt đỉnh ban đầu >< cảnh nghèo khổ, nheo nhóc, rách rưới, xấu xí của gia đình hàng chài.

  + Phát hiện cái đẹp chính là đạo đức trong phát hiện một >< cảnh chồng đánh vợ, bố con xô xát ở phát hiện hai.

  + Người đàn ông thô lỗ, tàn bạo “trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà…”  >< người đàn bà cam chịu, nhẫn nhục “không kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”.

- Phản ứng, thái độ của nghệ sĩ Phùng

 + Kinh ngạc, trong mấy phút đầu "cứ đứng há mồm ra mà nhìn".

 + Vứt chiếc máy ảnh, chạy nhào tới định can thiệp giúp người đàn bà.

 + Ngơ ngác, bần thần khi chiếc thuyền cùng gia đình hàng chài đi mất.

2. Câu chuyện của người đàn bà hàng chài

- Câu chuyện của người đàn bà hàng chài

+ Bấp chấp bị chồng vũ phu đánh đập, hành hạ “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” và không bỏ chồng vì cần chồng gánh vác việc gia đình và vì thương con.

+ Kể lại cuộc đời thiệt thòi, đau khổ của mình: Xấu xí, không ai lấy. Chị có thai với anh hàng chài hiền lành, cục mịch. Cuộc sống gia đình khó khăn, thiếu thốn lại đông con, nghèo đói...

- Ý nghĩa câu chuyện của người đàn bà hàng chài:

+ Cuộc sống gia đình chị chính là hiện thực cuộc sống đầy khó khăn, khắc nghiệt chứ không đơn giản, thi vị, ngọt ngào như vẻ đẹp thuần túy mà phùng phát hiện.

+ Người đàn bà tưởng chừng cam chịu, yếu đuối và ngu dốt lại rất bản lĩnh, thấu hiểu lẽ đời và giàu đức hi sinh.

+ Không thể nhìn đời, nhìn người một cách đơn giản. Mà phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều, khám phá ra vẻ đẹp tiềm ẩn sau bề ngoài xù xì, thô nhám của cuộc sống.

3. Cảm nhận về các nhân vật trong truyện

* Nhân vật người đàn bà:

- Là đại diện vô danh cho những người phụ nữ lao động nghèo khổ.

- Cuộc đời nhiều thiệt thòi, bất hạnh, đau đớn cả về thể xác lẫn tinh thần.

- Vẻ đẹp khuất lấp sau bề ngoài xấu xí, nhẫn nhục: Tình yêu thương con, sự hi sinh cao cả, thấu hiểu người chồng, biết trân trọng hạnh phúc nhỏ nhoi,...

* Nhân vật người chồng vũ phu:

- Vừa là thủ phạm, vừa là nạn nhân của cuộc sống nghèo khổ.

- Là chỗ dựa về sức lực cho vợ con.

- Là minh chứng cho quy luật hoàn cảnh nảy sinh tính cách.

* Nhân vật chị em thằng Phác

- Là nạn nhân đáng thương của bi kịch gia đình: Nghèo đói và bạo lực.

- Yêu thương mẹ sâu sắc nhưng còn bồng bột: Đánh trả bố,...

* Nhân vật nghệ sĩ Phùng

- Là nghệ sĩ – chiến sĩ chân chính:

+ Có những phát hiện đắt giá, những rung động nhạy cảm của người nghệ sĩ trước cái đẹp.

+ Ghét bất công, ngang trái, can thiệp vào những chuyện bất bình.

- Vốn nhìn đời bằng con mắt đơn giản nhưng sau khi nói chuyện với người đàn bà đã rút ra bài học: phải có cái nhìn đa chiều đa diện để thấu hiểu đúng bản chất của cuộc sống, phải đặt nghệ thuật giữa cuộc đời.

4. Giá trị nội dung

- Khát vọng tìm kiếm, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp tiềm ẩn của con người.

- Đề cao vẻ đẹp của một cốt cách nghệ sĩ mẫn cảm, đầy chiêm nghiệm lẽ đời để rút ra những triết lý nhân sinh sâu sắc, đặt ra những vấn đề có ý nghĩa với mọi thời, mọi người.

5. Giá trị nghệ thuật

- Nghệ thuật xây dựng cốt truyện độc đáo.

- Điểm nhìn là nhân vật Phùng (sự hóa thân của tác giả) nên cách kể truyện tự nhiên, khách quan, sinh động, chân thực nhưng cũng vô cùng sắc sảo, đồng thời thể hiện được tư tưởng của tác giả.

- Ngôn ngữ tự nhiên, sống động và phù hợp với đặc điểm tính cách nhân vật.