Giải GDQP 12 Bài 7 Kết nối tri thức: Tìm và giữ phương hướng

Mở đầu

Mở đầu trang 61 GDQP 12: Trong một lần đi dã ngoại cùng bạn bè, do mải mê ngắm cảnh, Hà đã lạc các bạn trong đoàn từ lâu mà không biết, lúc này trời cũng sắp tối. Theo em, Hà nên làm gì trong trường hợp này?

Trả lời:

Trong trường hợp này, Hà nên:

- Nếu có sóng điện thoại và mang theo điện thoại thì Hà sử dụng điện thoại di động để liên lạc (gọi điện hoặc nhắn tin) với các bạn trong đoàn hoặc người thân.

- Nếu không mang điện thoại, Hà sử dụng còi hay gọi to, đập vào cây hoặc dùng những vật dụng phát ra âm thanh để thu hút sự chú ý của đoàn.

- Nếu Hà buộc phải di chuyển để tìm đường, nên đánh dấu vị trí đã đi qua bằng cách buộc khăn hoặc cành cây vào những điểm dễ nhận biết, điều này giúp tránh đi lòng vòng và giúp nhóm cứu hộ dễ dàng tìm thấy hơn.

- Xác định phương hướng nhờ Mặt Trời, Mặt Trăng, hướng gió, đi theo các lối đường mòn để tìm đưỡng xuống núi.

Khám phá

I. Tìm phương hướng

Câu hỏi trang 63 GDQP 12: Quan sát hình 7.6, 7.7 và thực hành xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời.

Trả lời:

Cách xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời:

- Hướng Đông: là hướng Mặt Trời mọc

- Hướng Tây là hướng Mặt Trời lặn

- Hướng Nam, Bắc: Dang hai tay ra, tay phải chỉ về hướng Đông, tay Trái chỉ về hướng Tây thì xác định được hướng Nam và Bắc:

+ Phía trước mặt là hướng Bắc.

+ Phía sau lưng là hướng Nam.

Câu hỏi trang 64 GDQP 12: Dựa vào hình 7.9, em hãy sử dụng những viên sôi để xếp hình (hoặc vẽ ra giấy) chòm sao về Đại Hùng tinh và Tiểu Hùng tinh.

Trả lời:

HS tự thực hiện, tham khảo hình ảnh sau đây:

Câu hỏi trang 66 GDQP 12: Em hãy nêu một số cách xác định phương hướng dựa vào đặc điểm thực vật và tập tính của một số động vật.

Trả lời:

- Dựa vào đặc điểm thực vật

+ Dựa vào mật độ rêu mọc. Ở các tảng đá độc lập và các công trình xây dựng lâu năm, rêu thường mọc ở hướng bắc nhiều hơn các hướng khác

+ Dựa vào sự phát triển của cây độc lập: Ở cây độc lập, tán lá ở hướng nam thường xanh tốt và phát triển nhanh hơn các hướng khác. Vỏ cây ở hướng bắc thường xù xì và nhiều rêu hơn các hướng khác. Ở những gốc cây bị cưa, vòng tròn lõi cây (vòng tuổi của cây) ở hướng nam rộng hơn hướng bắc.

+ Măng tre, mầm chuối thường mọc ở hướng đông nhiều và to hơn các hướng khác. Hoa hướng dương thường quay về hướng đông.

- Dựa vào tập tính của một số động vật

+ Một số loài chim thường bay cao và thành từng đàn về hướng nam vào mùa lạnh, về hướng bắc vào mùa nóng.

+ Một số loài chim, kiến thường xây tổ có cửa quay về hướng nam, phần thành dày của tổ quay về hướng bắc.

II. Giữ phương hướng

Câu hỏi trang 67 GDQP 12: Làm sao để giữ phương hướng trong quá trình di chuyển? Em cần làm gì khi bị lạc hướng?

Trả lời:

* Giữ phương hướng trong quá trình di chuyển

- Thường xuyên xác định và nắm chắc phương hướng, địa hình, vật chuẩn, những nơi phát ra ánh sáng, tiếng động để xác định đường, hướng di chuyển chính xác.

- Dựa vào các vật chuẩn dễ nhìn thấy (đỉnh núi, cây độc lập...) và hướng chuẩn đề đi đúng hướng, ghi nhớ hoặc đánh dấu những vị trí, hướng đã đi qua, nhất là ở những nơi dễ bị lạc.

- Nếu có nhiều người cùng đi, cần phải bám sát người đi trước hoặc theo dõi đường đi, dấu vết, vật đánh dấu chỉ đường của người đi trước để đi theo.

- Nếu ở trong rừng, hãy xác định một đường thẳng tưởng tượng xuyên qua một số vật chuẩn dễ nhận thấy (gốc cây, tảng đá,...) để đi tới tùng điểm chuẩn. Trường hợp sương mù, ban đêm không nhìn thấy vật chuẩn cần dùng địa bàn (nếu có) chiếu hướng đi từng chặng nhỏ, cúi thấp người để dễ quan sát các vật chuẩn.

- Khi gặp vật cản (ao, hồ, đầm lầy, khu công nghiệp…) cần căn cứ vào tình hình để vòng vượt hoặc rẽ góc vuông, rẽ theo hình tam giác cân kết hợp tính cự li (đếm bước chân…) để vượt qua vật cản.

* Cách xử lí khi bị lạc hướng

- Bình tĩnh và xác định lại chính xác vị trí bắt đầu lạc hướng, nhớ lại đặc điểm địa hình, địa vật nơi đã đi qua.

- Có thể quay lại vị trí bắt đầu bị lạc rồi xác định lại hướng đi hoặc xác định hướng đi tại điểm bị lạc để đi tắt đến đường cũ hay đi thẳng đến nơi cần đến.

- Nếu lạc ở trong rừng, cần xác định phương hướng bằng Mặt Trời, hướng gió, sự phát triển của cây độc lập,... và có thể đi theo đường mòn, dòng suối,... để ra khỏi khu vực bị lạc. Ban đêm có thể dựa vào Mặt Trăng và sao hoặc nơi phát ra ánh sáng, tiếng động để xác định phương hướng.

Luyện tập

Luyện tập 1 trang 67 GDQP 12: Có những cách xác định phương hướng nào dựa vào Mặt Trời? Em hãy hướng dẫn mọi người thực hiện một trong những cách xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời đó.

Trả lời:

* Xác định phương hướng nhờ vào bóng cây

- Cắm một cây gậy hoặc một vật thẳng đứng xuống đất, rồi đánh dấu vị trí đầu bóng của nó. Lúc này, đầu bóng là hường Tây

- Đợi khoảng 15-30 phút, rồi đánh dấu vị trí đầu bóng mới. Lúc này, đầu bóng mới là hướng Đông

- Kẻ một đường thẳng nối hai dấu này. Đường thẳng này chỉ hướng Tây (dấu đầu tiên) và Đông (dấu thứ hai).

- Xác định hướng Bắc và Nam bằng cách đứng trên đường này, mặt hướng về phía Đông (dấu thứ hai), khi đó Bắc sẽ ở bên tay trái và Nam ở bên tay phải.

* Dựa vào Mặt Trời mọc và lặn

- Mặt Trời mọc ở phía Đông và lặn ở phía Tây. Vào buổi sáng, nếu bạn đứng quay mặt về phía Mặt Trời mọc, phía trước bạn là Đông, sau lưng là Tây, bên trái là Bắc và bên phải là Nam.

- Vào buổi chiều, nếu bạn đứng quay mặt về phía Mặt Trời lặn, phía trước bạn là Tây, sau lưng là Đông, bên trái là Nam và bên phải là Bắc.

* Phương pháp bóng của vật thể vào buổi trưa

- Khi Mặt Trời lên cao nhất vào buổi trưa (khoảng 12 giờ trưa giờ địa phương), bóng của vật thể thẳng đứng sẽ chỉ hướng Bắc (ở bán cầu Bắc) hoặc hướng Nam (ở bán cầu Nam).

* Phương pháp đồng hồ và Mặt Trời

• Dùng một chiếc đồng hồ kim (đồng hồ cơ hoặc đồng hồ chạy bằng pin).
• Đặt đồng hồ nằm ngang và xoay cho kim giờ chỉ về hướng Mặt Trời.
• Chia đôi góc giữa kim giờ và số 12 trên đồng hồ. Đường thẳng chia đôi góc này sẽ chỉ hướng Nam (ở bán cầu Bắc) hoặc hướng Bắc (ở bán cầu Nam).
• Lưu ý: Phương pháp này chính xác hơn vào buổi sáng và chiều, và kém chính xác hơn vào giữa trưa.

* Phương pháp vòng tròn

• Vẽ một vòng tròn trên mặt đất, cắm một cây gậy thẳng đứng ở giữa vòng tròn.
• Đánh dấu vị trí đầu bóng gậy vào buổi sáng (điểm A) và buổi chiều (điểm B).
• Kẻ đường nối điểm A và B, bạn sẽ có đường Đông-Tây, hướng Đông là từ A đến B.

Luyện tập 2 trang 67 GDQP 12: Buổi tối (khi có sao), em hãy quan sát lên bầu trời và xác định sao Bắc Cực.
Trả lời:
Xác định sao Bắc Cực thông qua chòm sao Gấu Lớn (Đại Hùng tinh) và chòm sao Gấu Nhỏ (tiểu hùng tinh): Lấy đoạn có độ dài bằng 5 lần khoảng cách giữa hai ngôi sao α và β trong chòm sao Gấu Lớn thì gặp sao Bắc Cực.

Luyện tập 3 trang 67 GDQP 12: Em hãy thực hành xác định phương hướng dựa vào các yếu tố tự nhiên (đặc điểm thực vật, tập tính của một số động vật,…) có ở xung quanh mình.

Trả lời:

HS tự quan sát xung quanh để lựa chọn các yếu tố tự nhiên cho phù hợp.

Vận dụng

Vận dụng trang 67 GDQP 12: Em hãy xác định phương hướng từng chặng và các vật chuẩn trên quãng đường từ nhà đến trường.

Trả lời:

- Khoảng cách từ nhà đến trường khoảng 1 km về hướng Đông

- Từ nhà, đi về hướng Tây khoảng 100 m tới đướng bê tông, rẽ phải sang hướng Bắc 200m tới đường nhựa, gặp một ngã ba

- Từ ngã ba, rẽ phải sang hướng Đông, đi thẳng khoảng 700 m theo đường nhựa, Trường học ở bên trái đường.