Đọc hiểu Một thức quà của lúa non: Cốm

Đọc văn bản sau: 

MỘT THỨC QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM

Thạch Lam

Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo trước mùa về của một thức quà thanh nhã và tinh khiết. Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không? Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. Dưới ánh nắng, giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời.

Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ riêng những người chuyên môn mới xác định được, người ta gặt mang về. Rồi đến một loạt cách chế biến, những cách thức làm truyền từ đời này sang đời khác, một sự bí mật trân trọng và khe khắt giữ gìn, cái cô gái Vòng làm ra thứ cốm dẻo và thơm ấy. Tất nhiên là nhiều nơi cũng biết cách thức làm cốm, nhưng không có đâu làm được hạt cốm dẻo, thơm và ngon được bằng ở làng Vòng, gần Hà Nội.

Tiếng cốm Vòng đã lan khắp tất cả ba kì, và đến mùa cốm, các người của

Hà Nội 36 phố phường vẫn thường ngóng trông cô hàng cốm xinh xinh, áo quần gọn ghẽ, với cái dấu hiệu đặc biệt là cái đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng...

Cốm là thức quả riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam. Ai đã nghĩ đầu tiên dùng cốm để làm quà sêu Tết. Không gì còn hợp hơn với sự vương vít của tơ hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi. Hồng cốm tốt đôi... Và không bao giờ có hai màu lại hoà hợp hơn được nữa: màu xanh tươi của cốm như ngọc thạch quý, màu đó thắm của hồng như ngọc lựu già. Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau để hạnh phúc được lâu bền. (Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần, và những thức quý của đất mình thay dần bằng những thức bóng bẩy hào nháng và thô kệch bắt chước người ngoài: những kẻ mới giàu vô học có biết đâu mà thưởng thức được những vẻ cao quy kín đáo và nhũn nhặn?)

Cốm không phải thức quà của người vội; ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ây, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non, và trong chất ngọt của cốm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc. Thêm vào cái mùi hơi ngát của lá sen già, ướp lấy từng hạt cốm một còn giữ lại cái ấm áp của những ngày mùa hạ trên hồ. Chúng ta có thể nói rằng trời sinh lá sen để bao bọc cốm, cũng như trời sinh cốm nằm ủ trong lá sen. Khi các cô gái làng Vòng đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, chúng ta thấy hiện ra từng lá cốm, sạch sẽ, và tinh khiết, không có mảy may một chút bụi nào. Hỡi các bà mua hàng! Chớ có thọc tay mân mê thức

quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chíu mà vuốt ve. Phải nên kính trọng cái lộc của Trời, cái khéo léo của người, và sự cố sức tiềm tàng và nhẫn nại của thần Lúa. Sự thưởng thức của các bà sẽ được trang nhã và đẹp đẽ hơn, và cái vui cũng sẽ tươi sáng hơn nhiều lắm.

(In trong Hà Nội băm sáu phố phường, NXB Đời nay, 1943)

Câu hỏi:

a. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết Một thức quà của lúa non: cốm là một văn bản tuỳ bút?

b. Tác giả thể hiện tình cảm, cảm xúc thể nào đối với cốm? Tìm một số từ ngữ, hình ảnh đã góp phần thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy của tác giả trong đoạn văn sau:

Khi các cô gái làng Vòng đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, chúng ta thấy hiện ra từng lá cốm, sạch sẽ, và tinh khiết, không có mảy may một chút bụi nào. Hỡi các bà mua hàng! Chớ có thọc tay mân mê thức quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve. Phải nên kính trọng cái lộc của Trời, cái khéo léo của người, và sự cố sức tiềm tàng và nhẫn nại của thân Lúa.

c. Trong tuỳ bút, chất trữ tình thường được tạo nên từ sự hoà quyện giữa vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ, và vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật nhằm mang lại những rung động và sự thích thú cho người đọc. Tìm một số chi tiết thể hiện đặc điểm này trong văn bản Một thức quà của lúa non: cốm.

d. Xác định chủ đề của văn bản. Dựa vào đâu em xác định như vậy?

đ. Gần cuối văn bản, tác giả viết: “Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần...”. Theo em, vì sao điều đó lại xảy ra trong cuộc sống của chúng ta? Làm thế nào để những nét đẹp văn hoá của dân tộc không bị mất đi?

>>> Xem đầy đủ: Soạn SBT Ngữ Văn 7 Bài 4: Quà tặng của thiên nhiên - CTST

Trả lời

Đề trả lời các ý hỏi trong câu 3. em hãy đọc lại các đặc điểm của tuỳ bút. Tán văn ở mục tri thức Ngữ văn trong SGK, sau đó, đọc kỹ văn bản Môi trức quà của lúa non: cốn và lần lượt xác định các đặc điểm của tùy bút được thể hiện trong văn bản này, với mỗi đặc điểm, các em có thể lấy một dẫn chứng từ văn bản đề chứng minh.

 Gợi ý trả lời:

 a. Một thức quà của lúa non: cốm là một tùy bút vì:

 - Ghi lại những hình ánh. sự việc mà người viết quan sát. chứng kiến về hương sắc, mùi vị của cm làng Vòng. cách thưởng thức cốm một cách văn hoá.

- Thể hiện tình cảm trân trọng yêu quý của tác giả đối với cốm.

 - Chất trữ tình: thấm đẫm trong từng đoạn văn, ví dụ trong đoạn đầu tiên tác giá vừa tả vẻ đẹp của đầm sen, của cánh đồng lúa, bông lúa non (màu sắc, mùi hương). vừa thể hiện sự tinh tế trong cảm nhận của tác giả về vẻ đẹp đó. ví dụ như đoạn sau:

 Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo trước mùa về của một thức quà thanh nhã và tỉnh khiết. Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm tru thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không? Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa có. [Dưới ánh nắng, giọt sữa dân dân đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời.

 - Cái tôi của Thạch Lam thể hiện trong văn bản là cái tôi tỉnh tế, trân trọng món quà của thiên nhiên và văn hoá ẩm thực của dân tộc, cách nhìn, cách nghĩ, cách xưng gọi mang nét riêng của tác giá. chẳng hạn như: “Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trâu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không?”:

Hỡi các bà mua hàng!”: “Chúng ta có thể nói rằng trời sinh lá sen đê bao bọc cốm, cũng như trời sinh cốm nằm tỉ trong lá sen.”

 Văn bản giúp HS cảm nhận được tâm hồn phong phú, sâu sắc, tỉnh tế của tác giả.

 - Ngôn ngữ trong tùy bút này thể hiện đặc điểm thể loại: cách dùng từ ngữ giản dị nhưng sống động, giàu hình ánh, đồng thời thấm đẫm cảm xúc của tác giả.

 b. Văn bản thể hiện sự yêu quý. trân trọng của tác giá đối với cốm. Các từ ngữ, hình ảnh được gạch chân trong đoạn văn sau thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy của tác giả:

 Khi các cô gái làng Long đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, chúng ta thấy hiện ra từng lá cốm, sạch sẽ, và tỉnh khiết, không có mảy may một chút bui nào. Hỡi các bà mua hàng! Chó có thò tay mân mê thức quà thần tiên vv, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chíu mà vuốt ve. Phải nên kính trọng cái lộc của Trời, cái khéo léo của người, và sự cô sức tiềm tùng và nhẫn nại của thân Lúa.

 c. Một trong những đoạn miêu tả đậm chất trữ tình của văn bản là đoạn tác giả miêu tả quá trình hình thành bông lúa non: “Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm tĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không? Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phát lương vị ngàn hoa có. Dưới ánh nắng, giọt sữa dẫn dân đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời”. Đoạn này sử dụng phương thức biểu đạt chủ yếu là miêu tả và biểu cảm. thể hiện cảm xúc chân thực của tác giá trước vẻ đẹp của tự nhiên. Cảm xúc của tác g1ả về cách thưởng thức cốm còn được bộc lộ trong đoạn sau: “/⁄c bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lta mới, của hoa có đại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non, và trong chất ngọt của cóm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc. Thêm vào cái mùi hơi ngái của lá sen già, ướp lấy từng hạt cốm một còn giữ lại cái ấm áp của những ngày mùa hạ trên hồ”. Cảm xúc, suy nghĩ của tác giá như đã hòa quyện với sự thanh khiết của tự nhiên. với nét đẹp mộc mạc mà nên thơ của đất trời, tạo cho người đọc ấn tượng khó quên.

 d. Đề xác định chủ đề, trước tiên, em cần đọc kỹ từng phần của văn bản và tóm tắt nội dung chính của từng phần.

 Văn bản có thể chia làm 3 phần, nội dung chính của từng phần là:

 - Phần 1 (từ đầu đến “hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng... ) Hương thơm lúa non gợi nhớ đến cốm và nguồn gốc của cốm.

 - Phần 2 (tiếp theo đến “vẻ cao quý kín đáo và nhũn nhặn?”): Ngợi ca giá trị văn hoá của cốm.

 — Phần 3 (còn lại): Bàn về cách thưởng thức cốm. Chủ đề của văn bản: Ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên và văn hoá dân tộc qua hình ảnh cốm.

 đ. HS có thể tìm câu trả lời trong văn bán: do con người dần trở nên sính ngoại. xa rời truyền thống (“những thức quý của đất mình thay dần bằng những thức bóng bẩy hào nhoáng và thô kệch bắt chước người ngoài”): hoặc tự suy luận do tốc độ phát triển ngày càng nhanh, con người ngày càng sống vội nên những phong tục tinh tế, tốt đẹp bị mắt đần v.v.