Bài giảng điện tử Powerpoint (PPT) Ngữ văn 11 Sách Chân trời sáng tạo

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Dự kiến sản phẩm

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về khái niệm và đặc điểm của thể tùy bút

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV mời đại diện nhóm dựa vào nội dung đã học ở nhà, trả lời câu hỏi:

+ Nêu những hiểu biết của em về khái niệm cũng như đặc điểm của thể loại tùy bút và tản văn?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1,2 nhóm lên trả lời câu hỏi.

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Đọc văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS thi tìm hiểu giữa các tổ về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường và văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông và đặt câu hỏi:

+ Trình bày những hiểu biết của em về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường?

+ Trình bày hoàn cảnh xuất xứ; bố cục và nội dung từng phần của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị trình bày trước lớp

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời các tổ phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Thể loại tuỳ bút

a.    Khái niệm

- Tùy bút: thuộc loại hình kí, thường tập trung thể hiện cái “tôi” của tác giả, luôn có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Ở tùy bút chi tiết sự kiện chỉ là cái có là tiền đề bộc lộ cảm xúc, suy tư, nhận thức đánh giá về con người và cuộc sống. Ngôn ngữ của tùy bút giàu chất thơ.

- Tản văn: dạng văn xuôi gần với tùy bút thường kết hợp tự sự, trữ tình, nghị luận, miêu tả thiên nhiên, khắc họa nhân vật. Tản văn chú trọng việc nêu lên được nét chính của các hiện tượng giàu ý nghĩa xã hội và bộc lộ tình cảm, ý nghĩ của tác giả.

2. Đọc văn bản

a. Tác giả

- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1939.

- Ông là một trí thức yêu nước, có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.

- Quê quán: Quê ở Quảng Trị sống, học tập, trưởng thành và gắn bó sâu sắc với Huế.

- Ông là người có hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực đặc biệt nhất là sử học và địa lý, văn hóa ở Huế.

- Phong cách nghệ thuật: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất  trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hoá, lịch sử, địa lý... Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

b. Tác phẩm

+ Xuất xứ: In trong tập sách cùng tên tại Huế năm 1981.

+ Vị trí: Tác phẩm gồm có 3 phần đây là đoạn trích đầu tiên.

c. Bố cục

Có thể chia bố cục như sau:

- Phần 1 (Từ đầu đến… dưới chân núi Kim Phụng): Thể hiện cái nhìn về sông Hương khi ở thượng nguồn.

- Phần 2 (Tiếp theo đến… quê hương xứ sở): Quan hệ mật thiết giữa Huế và sông Hương.

- Phần 3 (Phần còn lại): Nét đẹp của Sông Hương ở cuối nguồn.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Dự kiến sản phẩm

Nhiệm vụ 1: Vẻ đẹp dòng sông Hương với cảnh sắc thiên nhiên

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS đọc văn bản và trả lời các câu hỏi:

+ Hình tượng sông Hương được miêu tả dưới góc nhìn thiên nhiên hiện lên qua những góc độ nào?

- GV cho HS thảo luận theo nhóm đôi trả lời các câu hỏi: 

+ Hình tượng sông Hương được miêu tả dưới góc nhìn thiên nhiên hiện lên khúc thượng nguồn?

+ Hình tượng sông Hương được miêu tả dưới góc nhìn thiên nhiên hiện lên ở vùng đồng bằng ngoại vi thành phố?

+ Hình tượng sông Hương được miêu tả dưới góc nhìn thiên nhiên hiện lên trong lòng cố đo?

+ Hình tượng sông Hương được miêu tả dưới góc nhìn thiên nhiên hiện lên ở đoạn biệt li với Huế?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận và trả lời các câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm trả lời, yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Dòng sông của lịch sử và thi ca 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm đôi trả lời câu hỏi sau:

+ Trong lịch sử và trong đời thường, thi ca, sông Hương đã hiện lên với những vẻ đẹp đáng trân trọng và đáng mến. Nhà văn đã phát hiện và lí giải về những vẻ đẹp đó của Hương giang như thế nào?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận và trả lời các câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 2 nhóm trả lời, yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức. 

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS tổng kết nội dung và ý nghĩa của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?

+ Trình bày những đặc sắc nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS suy nghĩ để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Vẻ đẹp dòng sông Hương với cảnh sắc thiên nhiên

- Hình tượng sông Hương được miêu tả qua những góc độ: Khúc thượng nguồn, vùng đồng bằng ngoại vi thành phố, trong lòng cố đô và ở đoạn biệt li với Huế

a. Sông Hương ở khúc thượng nguồn

+ Sông Hương “Là bản trường ca của rừng già”: vẻ đẹp oai hùng, hung bạo, trữ tình.

+ “Như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”: Vẻ đẹp hoang dại, cuồng say, phóng khoáng và tự do, trong sáng.

+ Sông Hương “trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở - đẹp dịu dàng, sâu lắng”

b. Sông Hương ở vùng đồng bằng và ngoại vi thành phố trước khi đến với Huế.

+ Hình ảnh sông Hương với vóc dáng mới một sức sống mới đầy khao khát lãng mạn “ sông Hương chuyển dòng một cách liên tục”

+ Từ ngã ba Tuần chảy theo hướng nam bắc, qua hòn chén

+ Chuyển qua Tây bắc vòng qua Nguyệt Biểu, Lương Quân.

+ Đột ngột vẽ một hình cung thật  tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế.

c. Hình ảnh sông Hương trong lòng cố đô.

+ Tìm về đúng hướng: Vui tươi hẳn lên giống như người con gái khi đã trải qua biết bao nhiêu chặng đường qua bao sự đổi thay, trưởng thành đã tìm đến với tình yêu, sánh đôi và quấn quýt bên người tình của mình.

+ Dòng sông uống mình chào thành phố: Uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến => một cách bộc lộ tình tứ, kín đáo, dạt dào yêu thương mãnh liệt.

d. Sông Hương ở khúc biệt li với Huế

Cảnh biệt li của dòng sông Hương với Huế:

+ “Như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở gốc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”

+ “Sông Hương trôi đi chậm, thực chậm => an ủi người ta đừng quá sầu muộn về sự biến đổi vô thường của cuộc đời, về sự biến đổi chóng mặt của thời gian.

2. Dòng sông của lịch sử và thi ca:

- Theo góc nhìn lịch sử: 

+ Sông Hương chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử, là nơi có nhiệm vụ bảo vệ biên giới Tổ quốc trong thời kì trung đại.

+ Thời chống Pháp: Sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ 19 với máu của các cuộc khởi nghĩa. Đi vào thơ ca Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển. 

+ Thời chống Mỹ: Là dòng sông góp phần vào chiến dịch Mậu Thân. Là dòng sông chịu nhiều đau thương, mất mát

- Trong đời thường, sông Hương mang vẻ đẹp giản dị của “một người con gái dịu dàng của đất nước”.

- Sông Hương còn là dòng sông thi ca, là nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sĩ. 

+ Là vẻ đẹp mơ màng “dòng sông trắng lá cây xanh” trong thơ Tản Đà

+ Là vẻ đẹp hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh” của Cao Bá Quát

+ Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà huyện Thanh Quan.

III.  Tổng kết

1. Nội dung

- Hoàng Phủ Ngọc Tường xứng đáng là “một thi sĩ của thiên nhiên” (Lê Thị Hướng). Với những trang viết mê đắm, tài hoa, súc tích, tác giả đã thực sự làm giàu thêm cho linh hồn bức tranh thiên nhiên xứ sở.

- Sông Hương thực sự trở thành “gấm vóc” của giang sơn tổ quốc.Bài kí góp phần bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào đối với dòng sông và cũng là với quê hương, đất nước

2. Nghệ thuật

- Thể loại bút kí

- Văn phong hướng nội, súc tích, tinh tế và tài hoa

- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú trên nhiều lĩnh vực

- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa…)

- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan.