Bài giảng điện tử Powerpoint (PPT) Ngữ văn 11 Sách Cánh Diều

Hoạt động của giáo viên và học sinh

                     Dự kiến sản phẩm

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về tác giả và tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS dựa vào SGK, thảo luận theo nhóm đôi và trả lời câu hỏi:

+ Trình bày những hiểu biết của em tác giả Xuân Quỳnh?

+ Trình bày hoàn cảnh ra đời và bố cục của tác phẩm?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận vấn đề

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Giáo viên gọi một số nhóm chia sẻ nội dung đã tìm hiểu về câu hỏi.

- Các học sinh còn lại tiến hành hoạt động nhận xét và góp ý.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- Giáo viên nhận xét câu trả lời của học sinh đã được yêu cầu trình bày và nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức. 

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Xuân Quỳnh tên đầy đủ là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh (1942 – 1988)

- Quê quán: Làng La Khê xã Văn Khê tỉnh Hà Tây. Nay thuộc quận Hà Đông, Hà Nội.

- Xuân Quỳnh là nhà thơ tiêu biểu của lớp nhà thơ trẻ thời chống Mỹ, cũng là gương mặt nhà thơ nữ đáng chú ý của nền thơ ca Việt Nam hiện đại.

- Cuộc đời bà rất bất hạnh; luôn khao khát tình yêu, mái ấm gia đình và tình mẫu tử.

- Đặc điểm sáng tác: Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hỗn nhiên, tươi tắn vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh phúc đời thường.

- Năm 2001 bà được Nhà nước truy tặng giải thưởng về Văn học nghệ thuật.

- Một số tác phẩm tiêu biểu gồm:

+ Tơ tằm – chồi biếc (thơ, in chung, nhà xuất bản văn học 1963)

+ Hoa dọc chiến hào (thơ, in chung 1968)

+ Gió Lào, cát trắng (thơ, 1974)

+ Lời ru trên mặt đất (thơ, 1978)

+ Sân ga chiều em đi (thơ, 1984)

+ Tự hát (thơ, 1984)

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh ra đời

- Bài thơ được sáng tác năm 1967 và in trong tập Hoa dọc chiến hào (1968)

b. Bố cục tác phẩm

- Bố cục: 3 phần

+ Phần 1: Khổ 1+2 : Sóng đối tượng cảm nhận của tình yêu

+ Phần 2: 5 khổ tiếp theo: Sóng tâm hồn em và những trăn trở về tình yêu

+ Phần 3: 2 khổ còn lại: Khát vọng tình yêu mãnh liệt của nhân vật em.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

                    Dự kiến sản phẩm

Nhiệm vụ 1: Sóng – đối tượng cảm nhận tình yêu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS đọc bài thơ và trả lời các câu hỏi sau:

+ Trong 2 khổ thơ đầu hình tượng sóng xuất hiện như thế nào?

+ Em có nhận xét gì về nhịp điệu, âm điệu của bài thơ? Nhịp điệu, âm điệu đó được gợi lên từ những yếu tố nào?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

Nhiệm vụ 2: Sóng tâm hồn em và những trăn trở về tình yêu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

+ Hình tượng sóng gợi lên những suy nghĩ gì về tình yêu?

+ Nỗi nhớ, lòng chung thuỷ trong tình yêu được thể hiện như thế nào qua hình tượng sóng?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

Nhiệm vụ 3: Khát vọng tình yêu mãnh liệt của nhân vật em

- GV chuyển giao nhiệm vụ học tập cho HS:

+ Hai khổ cuối tác giả đã thể hiện khát vọng của người phụ nữ trong tình yêu như thế nào?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

 Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS suy nghĩ để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức è Viết lên bảng.

Nhiệm vụ 4: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS tổng kết nội dung và ý nghĩa của văn bản Sóng

+ Trình bày những đặc sắc nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Sóng

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS suy nghĩ để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức 

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Sóng – đối tượng cảm nhận tình yêu:

Trong 2 khổ thơ đầu hình tượng sóng được miêu tả: 

+ Dữ dội – dịu êm/ ồn ào – lặng lẽ => 2 trạng thái đối cực của sóng thể hiện sự phức tạp của đời sống và tình yêu.

+ Sông, bể, sóng là những chi tiết bổ sung cho nhau: Sông và bể làm nên cuộc đời của sóng. Và sóng chỉ thực sự có đời riêng khi đến với biển cả mênh mông. Sóng bứt phá vượt qua không gian trật hẹp của sông bể để vươn tới các lớn lao như nỗi khát khao tình yêu cháy bỏng mãnh liệt của nhân vật em.

+ Quy luật của sóng: xưa – nay => vẫn thế

+ Quy luật của tình cảm: tình yêu luôn là khát vọng muôn đời của tuổi trẻ.

- Trong bài thơ: Âm điệu, nhịp điệu bài thơ xao xuyến, rộn ràng. Nhịp điệu, âm điệu đó được gợi lên từ các yếu tố sau:

+ Thể thơ 5 chữ, câu thơ ngắn.

+ Về vần thơ: vần chân, vần cách, gợi lên hình ảnh các lớp sóng đuổi nhau.

+ Nhịp thơ nhẹ nhàng, gợi lên âm thanh, sự dư âm sóng biển:

"Dữ dội / và êm dịu (2/3)

Ồn ào / và lặng lẽ (2/3)

Sông / không hiểu nổi mình (1/4)

Sóng / tìm ra tận bể (1/4)"

2. Sóng tâm hồn em và những trăn trở về tình yêu

a. Khổ 3+4+5

- Hình tượng sóng gợi lên những suy nghĩ về tình yêu qua việc đặt ra câu hỏi:  “Sóng bắt đầu từ gió/ Gió bắt đầu từ đâu?”. Đây là một hiện tượng tâm lí rất thông thường trong tình yêu. Người đang yêu rất hiểu về tình yêu nhưng đồng thời vẫn luôn luôn băn khoăn không biết thế nào mớilà tình yêu thực sự.

- Đến khổ thơ thứ 5 tác giả thể hiện nỗi nhớ mãnh liệt trong tình yêu: Bao trùm lên cả không gian “dưới lòng sâu…. Trên mặt nước…”.

+ Thao thức trong mọi khoảnh khắc thời gian: “Ngày đêm không ngủ được” => phép đối thể hiện nỗi nhớ da diết và sâu đậm

+ Tồn tại trong ý thức và đi vào cả tiềm thức “ Lòng em nhớ đến anh cả trong mơ còn thức” Tuy vô cùng cường điệu nhưng lại rất  hợp lý nhằm tô đậm nỗi nhớ mãnh liệt trong lòng em.

+ Vừa hóa thân vừa trực tiếp xưng ‘em’ để bộc lộ nỗi nhớ => tình yêu mãnh liệt, phép điệp tạo âm điệu nồng nàn tha thiết cho lời thơ

b. Khổ 6+7

+ Trong 2 khổ thơ này tác giả thể hiện lòng chung thủy của người con gái trong tình yêu. “Dẫu xuôi”, “dẫu ngược”, “phương bắc”, “phương nam”… Đây là một nỗi nhớ thường trực trong thâm tâm người con gái đang yêu: nhớ cả ngày đêm, nhớ khi cả trong giấc ngủ, trong mơ, nỗi nhớ da diết mãnh liệt. 

+ Cụm từ “ở ngoài kia” gợi tả ánh mắt hướng về khi xa trăm ngàn con sóng ngày đêm không biết mệt mỏi vượt qua giới hạn không gian thăm thẳm muộn vời cách trở để hướng vào bờ ôm ấp nỗi yêu thương. Cũng như “em” muốn được gần bên anh được hòa nhịp vào tình yêu với anh. Người phụ nữ hồn nhiên tha thiết yêu đời vẫn còn ấp ủ bao hi vọng, vẫn phơi phới một niềm tin vào hạnh phúc tương lai, vẫn tìm vào cái đích cuối cùng của một tình yêu lớn như con sóng nhất đinh sẽ “tới bờ” dù có nhiều thử thách chông gai. 

3. Khát vọng tình yêu mãnh liệt của nhân vật em

+ Những cụm từ “tuy dài thế”, “vẫn đi qua”, “dẫu rộng” như chứa đựng những lo âu. Song nhà thơ vẫn luôn tin tưởng ở tấm lòng nhân hậu và tình yêu chân thành của mình sẽ vượt qua tất cả như áng mây kia như năm tháng kia.

+ Yêu thương mãnh liệt nhưng cao thượng, vị tha, nhân vật trữ tình khao khát hòa tình yêu con sóng nhỏ của mình vào biển lớn tình yêu bao la rộng lớn để sống hết mình trong tình yêu để hóa thân vĩnh viễn vào tình yêu muôn thuở.

+ Ở khổ thơ cuối cùng, “sóng” và “em” hòa nhập “tan ra” với nhau cùng nhiều cung bậc cảm cúc:

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ

“Làm sao” gợi lên sự băn khoăn, khắc khoải, ước ao được hóa thân thành “trăm con sóng nhỏ” để muôn đời vỗ mãi vào bờ. Đồng thòi đó là khát khao của người phụ nữ được sống trong “biển lớn tình yêu” sống trong tình yêu, nhập tình yêu riêng tư trong tình yêu chung rộng lớn.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Tác giả Xuân Quỳnh đã phát hiện ra những cung bậc đa dạng, phức tạp của cảm xúc trong tâm hồn của người phụ nữ đang yêu. Niềm khao khát về tình yêu, hạnh phúc của một người phụ nữ vừa truyền thống, vừa hiện đại trong tình yêu.

2. Nghệ thuật

- Thể thơ năm chữ tạo âm điệu sâu lắng, dạt dào, như âm điệu của những con sóng biển và cũng là sóng lòng của người phụ nữ khi yêu.

- Cách ngắt nhịp linh hoạt, phóng khoáng và cách gieo vần, phối âm độc đáo, giàu sức liên tưởng

- Giọng thơ vừa thiết tha, đằm thắm, vừa mãnh liệt sôi nổi, vừa hồn nhiên, nữ tính

- Xây dựng hình ảnh ẩn dụ - với hình tượng sóng, vừa mang nghĩa thực, vừa mang nghĩa ẩn dụ

- Bài thơ sử dụng các biện pháp nhân hóa, ẩn dụ, đối lập - tương phản,...