Soạn bài: Thao tác lập luận phân tích (chi tiết)

Soạn văn 11: Thao tác lập luận phân tích

I. Mục đích, yêu cầu của thao tác lập luận phân tích

1. Tác giả đánh giá nhân vật Sở Khanh là một kẻ bẩn thỉu và bàn tiện nhất trong xã hội thời đó, một kẻ sống bám thanh lâu, làm chồng hề của gái điếm. Là một kẻ tàn nhẫn và vô liêm sỉ hắn lừa gạt người con gái hiếu thảo, hiền lành chiếm lòng tin người ta rồi lừa người ta vào chốn làu xanh bị đanh đập, ức hiếp. Hắn được xếp vào thành phần những kẻ đồi bại nhất của xã hội.

2. Tác giả phân tích ý kiến của mình về nhân vật Sở Khanh là kẻ sống bằng nghề đồi bại, có thể nói là phạm luật - “sống bám thanh lâu, nghề làm chồng hờ của gái điếm”. Hắn là kẻ đồi bại nhất trong số những kẻ làm nghề bát chính này, hắn giả làm kẻ đoan chính lừa con gái hiền lành, hiếu thảo vào chốn lầu xanh, chiếm lòng tin sau đó mặc kệ người ta bị đánh đập, ức hiếp.

3. Trong đoạn trích, có sự kết hợp giữa phân tích và tổng hợp, nếu như câu mở đầu nêu ra đánh giá về về mức độ bẩn thỉu, đê tiện của Sở Khanh sau đó là những hành động, những biểu hiện nhằm phân tich cho lời đánh giá đó. Thì câu kết chặn lại mọi sự phô diễn trước đó để chấm lại cái mức độ đã diễn tả: "Nó là cái mức cao nhất của tình hình đồi bại trong xã hội này" là tổng hợp lại tất cả tính cách của hắn.

4. Một số đối tượng phương pháp trong văn nghị luận phân tích: Nghị luận xã hội thì đặc tả thiên về các thói hư tật xấu, các đức tính tốt đẹp,…Nghị luận văn học lại đi vào phân tích hình tượng nhân vật trong tác phẩm, phân tích quan điểm của tác giả,…

5.  Phân tích trong nghị luận xã hội là chia nhỏ đối tượng thành các yếu tố, bộ phận để xem xét một cách kĩ càng nội dung, hình thức và mối quan hệ bên trong, bên ngoài của đối tượng, nêu lên bản chất của đối tượng.

Yêu cầu khi phân tích bao gồm: Xác định vấn đề, chia tách vấn đề thành những khía cạnh nhỏ, khái quát tổng hợp. 

II. Cách phân tích

Luyện tập

Bài tâp 1 (trang 28 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

Trong các đoạn trích, người viết phân tích đối tượng từ các mối quan hệ: 

- Đoạn a: quan hệ nội bộ đối tượng (diễn biến nội tại của nhân vật): bản thân đối tượng tự nhận thức về cảm nhận của mình - đau xót, rối bời, tuyệt vọng

- Đoạn b: quan hệ giữa đối tượng với các đối tượng khác có liên quan: Lời kĩ nữ của Xuân Diệu có liên quan với Tì bà hành của Bạch Cư Dị ở đối tượng thơ là người phụ nữ 

Bài tâp 2 (trang 28 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

Tự tình là bài thơ xuất sắc của Hồ Xuân Hương rất nổi bật ở vẻ đẹp ngôn ngữ nghệ thuật. Ta có thể điểm qua 5 nghệ thuật ngôn ngữ chủ đạo: 

- Thứ nhất, Hồ Xuân Hương tạo được những cảm xúc nơi người đọc bởi những từ ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc, biểu cảm. Có thể liệt kê một vài từ ngữ tiêu biểu: văng vẳng(từ láy), trơ(thẳng, thật và xót xa), cái hồng nhan (một nỗi xót cho cái sự nhẹ tênh của phận người con gái đẹp), xiên ngang, đâm toạc (bứt phá), tí, con con (tủn mủn)...

- Bài thơ kết hợp những động từ mạnh (xiên, đâm) với các bổ ngữ độc đáo (ngang, toạc) để làm nổi bật sự bướng bỉnh, ý thức muốn bứt phá, muốn phá bỏ rào cản.

- Hai câu luận có sử dụng nghệ thuật đảo trật tự cú pháp kết hợp đối:

         Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,

         Đàm toạc chân mây, đá mấy hòn

- Bài thơ khá độc đáo khi sử dụng nghệ thuật sóng đôi các cặp từ trái nghĩa, làm rõ hơn trạng thái bế tắc: say – tỉnh (vòng luẩn quẩn), khuyết – tròn(sự chưa trọn vẹn), đi – lại.- Nghệ thuật điệp từ (lại, xuân) cùng với phép tăng tiến (san sẻ - tí – con con).