Phép thế là gì? Phân loại và ví dụ và phép thế

Nội dung trả lời câu hỏi Phép thế là gì? Phân loại và ví dụ và phép thế ngắn gọn, hay nhất, giúp các bạn học tốt môn Văn.

Phép thế là gì?

Phép thế là cách thay những từ ngữ nhất định bằng những từ ngữ có ý nghĩa tương đương (cùng chỉ sự vật ban đầu, còn gọi là có tính chất đồng chiếu) nhằm tạo tính liên kết giữa các phần văn bản chứa chúng. Hay nói một cách ngắn gọn thì phép thế là cách sử dụng ở câu đứng sau từ có tác dụng thay thế câu đứng trước.

Phép thế thay thế các từ ngữ đứng trước bằng đại từ hay từ ngữ có nghĩa tương đương. Ví dụ:

“ Nghe chuyện Phù Đổng Thiên Vương, tôi tưởng tượng đến một trang nam nhi, sức vóc vạm vỡ… Tráng sĩ ấy gặp lúc quốc gia lâm nguy đã xông pha ra trận… Tuy thế người trai làng Phù Đổng chẳng mong nhận bổng lộc gì…”

Trong đoạn văn trên sử dụng nhiều từ thay thế cho Phù Đổng Thiên Vương. Các từ thay thế Phù Đổng Thiên Vương là: Trang nam nhi, tráng sĩ, người trai làng Phù Đổng.

Phân loại các dạng phép thế

a. Phép thế từ đồng nghĩa

- Là phương thức liên kết bằng cách sử dụng các từ liên kết ở đầu câu thứ hai và các từ ngữ liên kết đó đồng nghĩa với các từ ở câu thứ nhất.

- Các từ ngữ dùng để liên kết là từ đồng nghĩa hoặc từ đồng sở chỉ.

- Phép thế từ đồng nghĩa có tác dụng giúp liên kết câu, tránh lặp lại từ nhiều lần, cung cấp thông tin phụ và tạo sự đa dạng, phong phú cho đoạn văn.

- Chúng ta có thể phân loại phép thế từ đồng nghĩa thành 3 dạng gồm: thế từ đồng nghĩa từ điển, từ đồng nghĩa phủ định và từ đồng nghĩa miêu tả.

+ Phép thế từ đồng nghĩa từ điển

Phép thế đồng nghĩa từ điển là phép thế mà cả hai yếu tố liên kết đều là những từ đồng nghĩa với nhau. Nó có tác dụng giúp tránh lặp từ đơn điệu, sử dụng diễn đạt những sắc thái, ý nghĩa khác nhau

+ Phép thế từ đồng nghĩa phủ định

Là kiểu phép thế ổn định mà một trong hai yếu tố liên kết là cụm từ được cấu tạo từ những từ trái nghĩa của yếu tố kia cộng với từ phủ định.

+ Phép thế từ đồng nghĩa miêu tả

Là kiểu phép thế không ổn định nhất, có ít nhất một trong hai yếu tố liên kết là cụm từ miêu tả một thuộc tính điển hình nào đó đủ để đại diện cho đối tượng mà nó biểu thị.

- Tác dụng phép thế 

+ Liên kết câu

+ Cung cấp thông tin phụ, làm cho  nội dung văn bản thêm phong phú

+ Tránh lặp từ đơn điệu, tránh việc lặp đi lặp lại một từ nhiều lần trong câu

+ Tạo sự đa dạng, phong phú cao độ

b. Phép thế đại từ

- Là phép thế dùng những đại từ để thay thế cho một từ ngữ, một câu hay một ý gồm nhiều câu… nhằm tạo ra tính liên kết giữa các phần trong văn bản. Các đại từ có thể là đại từ nhân xưng, đại từ phiếm chỉ hay đại từ chỉ định.

- Phép thế đại từ có tác dụng giúp liên kết các đoạn trong văn bản mạch lạc hơn, duy trì chủ đề như lặp từ ngữ.

 Ví dụ: “đời các vĩ nhân cho ta một lí tưởng, một kiểu mẫu để bắt chước. Nhờ gương sáng của họ mà ta trở nên sáng, có can đảm, kiên nhẫn để đi đến mục đích” Trích Hồi Kí Nguyễn Hiếu Lê

Ta thấy trong đoạn văn trên đã thay thế từ vĩ nhân bằng từ họ mà nghĩa của câu không bị ảnh hưởng

Tác dụng phép thế

Phép thế được sử dụng rộng rãi trong văn chương cũng như trong văn nói của chúng ta. Thông qua phép thế sẽ có tác dụng giúp:

- Cung cấp thông tin phụ, làm cho nội dung văn bản thêm phong phú.

- Tránh lặp từ đơn điệu, tránh việc lặp đi lặp lại một từ nhiều lần trong câu.

- Dùng phép thế không chỉ có tác dụng tránh lặp đơn điệu, mà còn có tác dụng tu từ nếu chọn được những từ ngữ thích hợp cho từng trường hợp dùng.

- Tạo sự đa dạng, phong phú cao độ.Có khả năng duy trì chủ đề như lặp từ ngữ và thế đại từ.

Ví dụ về phép thế

- Ví dụ 1: Tin chiến thắng của quân bạn làm cho anh em nức lòng phấn khởi. Cái hào hứng của những người đã góp cả sinh mạng mình vào chiến thắng.

Ta thấy từ phấn khởi được thay thế bằng từ hào hứng, cả 2 từ đều có nghĩa tương đồng nhau là thể hiện niềm vui của người thắng trận.

- Ví dụ 2: Nó phải đi hết chỗ này chỗ nọ, để kiếm cái nhét vào dạ dày. Để nó sống. Vì nó chưa chết.

Ta thấy từ chết trái nghĩa từ từ sống, nhưng trước từ chết là một từ phủ định là từ “chưa”, vì vậy hai từ sống và chưa chết có nghĩa tương đồng nhau.

- Ví dụ 3: Lan là cô hàng xóm nhà tôi. Nhà cô ấy có một vườn hoa rất đẹp.

Ta thấy đại từ cô ấy thay thế cho danh từ Lan.

- Ví dụ 4: “ Đời các vĩ nhân cho ta một lý tưởng, một kiểu mẫu để bắt chước. Nhờ gương sáng của họ mà ta trở nên khá, có can đảm, kiên nhẫn để đi đến mục đích” Trích Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê.

Ta thấy trong đoạn văn trên đã thay thế từ vĩ nhân bằng tự họ mà nghĩa trong câu không bị ảnh hưởng.

“ Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm.

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy tính nết lại ăn xổi ở thì (thật chỉ vì ốm đau luôn, không làm được), có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi.

Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo :

– Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng”.

Trong câu văn tác phẩm Bài học đường đời đầu tiên đã sử dụng phép thế “Choắt nọ; gã; cái chàng; chú mày” thay cho Dế Choắt.

“ Cái Cò, cái Vạc, cái Nông

Ba cái cùng béo vặt lông cái nào.”

Câu ca dao trên đã sử dụng phép thế Ba cái thay thế cho cái Cò, cái Vạc, cái Nông.