Phân tích Tràng giang học sinh giỏi

Tuyển chọn những bài văn hay, nâng cao Phân tích Tràng giang học sinh giỏi. Với những bài văn mẫu đặc sắc, chi tiết dưới đây, các em sẽ có thêm nhiều tài liệu hữu ích phục vụ cho việc học môn văn tại các lớp chuyên và thi học sinh giỏi. Cùng tham khảo nhé! 

Dàn ý Phân tích Tràng giang học sinh giỏi

1. Mở bài:

Tác giả: Huy Cận (1919 – 2005), tên thật là Cù Huy Cận, quê Hà Tĩnh.

Tác phẩm:

+ Tràng giang được viết vào mùa thu 1939 và in trong tập lửa thiêng. Đây là một trong những nhà thơ hay nhất, tiêu biểu nhất của Huy cận.

+ Bài thơ được gợi cảm hứng từ cảnh sống Hồng mênh mông sóng nước.

2. Thân bài:

Ý nghĩa nhan đề:

– Tràng giang và trường giang đều là từ Hán Việt

+ Trường giang nghĩa là sông dài.

+ Tràng giang nghĩa là sông dài và rộng, với vần “ang” đã tạo dư âm vang xa trầm buồn, gợi một nỗi buồn mênh mang.

Ý nghĩa lời đề từ:

– Lời đề từ đã thâu tóm khá chính xác và đầy đủ tâm trạng của nhà thơ trước cảnh trời rộng, sông dài.

Khổ 1: Nỗi buồn trước cảnh sông nước mênh mông.

* Câu 1,2:

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,

Con thuyền xuôi mái nước song song.”

– Sóng gợn, gợi tả những vòng xoáy đang lan ra đến vô tận như nỗi buồn âm thầm mà da diết của tác giả.

– Nghệ thuật điệp vần “ang” kết hợp với điệp từ “điệp điệp” tạo dư âm vang xa trầm buồn.

– Con thuyền lẻ loi, cô đơn, xuôi dòng phó mặc cho dòng nước làm cho bức tranh sông nước càng trở nên hiu quạnh, mênh mông.

*Câu 3, 4:

“Thuyển về nước lại sầu trăm ngả;

Củi một cành khô lạc mấy dòng.”

– Với bút pháp nghệ thuật đối lập: Thuyền về >< nước lại gợi cảm giác chia lìa tăng thêm tâm trạng buồn.

– “Sầu trăm ngã” là khối sầu thỏa  trăm ngã của đất trời.

– Nỗi buồn tăng cấp lên, ban đầu là buồn, rồi đến sầu.

– Củi một cành khô lạc mấy dòng: với nghệ thuật đảo ngữ cùng với hình ảnh nhỏ nhặt tầm thường nhưng lại có sức gợi rất lớn. Gợi thân phận kiếp người nhỏ bé trôi nổi lạc loài vô định.

Khổ 2: Nỗi buồn trống vắng đìu hiu.

– Bức tranh thiên nhiên ở khổ 2 điểm thêm vài chi tiết như cồn, gió, làng, chợ, bến.

– Với nghệ thuật từ láy “lơ thơ”, “đìu hiu” gợi sự hoang sơ, vắng vẻ, buồn bã.

– Có âm thanh của sinh hoạt cuộc sống đời thường “làng xa, chợ vãn” nhưng ở đâu nghe mơ hồ xa xôi quá.

– Với nghệ thuật đối ý, nắng xuống>< trời lên gợi sự chuyển động, không gian càng thêm mênh mông, rộng lớn.

– Cụm từ “sâu chót vót” gợi một độ sâu hun hút khôn cùng và độ cao vô tân. Đó cũng là cái nhìn tâm tưởng của nhà thơ, nhà thơ đứng trơ trọi giữa vũ trụ thăm thẳm và nhìn xuyên vào mặt đất ruột trời.

“Sông dài trời rộng bến cô liu”

– Gợi sự trơ trọi, nhỏ bé của bến kia và đó cũng chính là cái tôi mang nỗi sầu vạn kỉ của nhà thơ, ông như bến kia bơ vơ giữa cuộc đời bao la rộng lớn.

=> Không gian vô cùng, cảnh vật vắng lạng gợi cho con người cảm giác cô đơn, lẻ loi với nỗi buồn xa vắng.

Khổ 3: Nỗi buồn bơ vơ

– “Bèo dạt về đâu”: hình ảnh gợi một kiếp người trôi nổi lênh đênh vô định chẳng biết dạt về đâu, và câu thơ thứ nhất cũng chính là hình thức câu hỏi tu từ.

– Kết hợp với hình ảnh ấy là bờ xanh tiếp bãi vàng gợi sự mênh mông vô tận của đất trời.

– Trong bức tranh thiên nhiên, không có 1 chuyến đò, cái cầu nhằm khẳng định không có bóng dáng con người, của sinh hoạt đời người.

=> Nhằm tô đậm nỗi khát khao tình người, tình đời của tác giả.

– Với nghệ thuật từ láy “mênh mông”, “lặng lẽ” gợi nỗi buồn hiu quạnh và trống vắng, thể hiện sự cô đơn của con người.

=> Khổ thơ thể hiện nỗi buồn trước cảnh vật và song hành với nó là nỗi buồn cuộc đời tác giả.

Khổ 4: nỗi nhớ nhà.

“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc”

– Những lớp mây chồng xếp lên nhau tạo thành núi mây giống như nỗi buồn đang tích tụ trong lòng tác giả hết lớp này đến lớp khác.

– Hình ảnh cánh chim là tín hiệu là tín hiệu để báo hoàng hôn, với Huy Cận, nó là biểu tượng của cái tôi cô độc nhỏ nhoi trước cuộc đời.

– Với nghệ thuật đối lập giữa vụ trụ bao la rộng lớn với cánh chim nhỏ bé đơn độc nhằm tô đậm sự lạc loài, nhỏ bé của cuộc đời nhà thơ.

– Đến 2 câu thơ cuối, tác giả đã nhấn mạnh không cần “khối sóng trên sông” như hai câu thơ của Thôi Thiệu thì tác giả vẫn thấy nhớ quê hương của mình.

=> Điều đó chứng tỏ nỗi nhớ của tác giả luôn tha thiết thường trực và cháy bỏng. Đó là tấm lòng yêu quê hương, đất nước, kín đáo và thiết tha của nhà thơ.

3. Kết bài:

– Bài thơ thể hiện cái tôi cô đơn trước thiên nhiên rộng lớn, trong đó thấm đượm tình người, tình đời, lòng yêu nước thầm kín mà thiết tha.

– Màu sắc cổ điển, giọng điệu gần gũi, thân thuộc.

Phân tích Tràng giang học sinh giỏi - Bài mẫu 1

          Huy Cận là một trong những cây bút tiêu biểu của phong trào thơ mới trước cách mạng tháng Tám năm 1945. Hồn thơ Huy Cận luôn chất chứa một nỗi buồn nhân thế, một nỗi sầu vạn kỉ, nỗi buồn tủi về thân phận bơ vơ, nhỏ bé trước cuộc đời đầy bất trắc. Rồi từ đó Huy Cận thường tìm đến những không gian dài rộng choáng ngợp để làm nổi bật cảm giác cô đơn, rờn rợn của con người mà “Tràng giang” là một không gian lý tưởng để nhà thơ bộc bạch tâm sự của mình.

          Bài thơ chính là hình ảnh một con sông đẹp mà buồn, cổ điển mà hiện đại, được khúc xạ qua nỗi lòng Huy Cận. Một thi nhân mất nước đang sống bơ vơ giữa cuộc đời chưa tìm thấy hướng đi cho mình trong cảnh đời nô lệ.

          Huy Cận là một tác giả xuất sắc trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam, với một giọng thơ rất riêng ông đã khẳng định tên tuổi của mình trong phong trào thơ mới năm 1930 đến 1945. Ông vốn quê quán ở Hương Sơn Hà Tĩnh, trước cách mạng tháng tám thơ Ông mang nỗi sầu về kiếp người và ca ngợi cảnh đẹp của thiên nhiên, tạo vật. Với các tác phẩm tiêu biểu như “Lửa Thiêng”, “vũ trụ ca”, “kinh cầu tự”. Nhưng sau cách mạng tháng 8 tâm hồn thơ của ông đã trở nên lạc quan, được xây dựng từ cuộc sống chiến đấu và xây dựng đất nước của nhân dân lao động “trời mỗi ngày lại sáng”, “Đất nở hoa”, “bài thơ cuộc đời”… vẻ đẹp thiên nhiên nỗi sầu nhân thế một nét thơ tiêu biểu của Huy Cận được thể hiện khá rõ nét qua bài thơ Tràng Giang. Đây là một trong những bài thơ hay tiêu biểu và nổi tiếng của nhà thơ được viết vào mùa thu năm 1939 in trong tập Lửa Thiêng. Bài thơ được gợi cảm hứng khi Huy Cận đứng ở bờ Nam Bến chèm, Sông Hồng. Nhìn cảnh mênh mông sông nước lòng với vợ buồn cám cảnh cho kiếp người nhỏ nhoi, trôi nổi giữa dòng đời vô định. Mang nỗi u buồn, hoài nghi thế nên bài thơ vừa có nét đẹp cổ điển lại được nét hiện đại đã in dấu ấn toàn diện tạo nên vẻ đẹp độc đáo của một bài thơ mới.

          Ngay từ đầu khi mới đọc nhan đề “Tràng Giang” ta đã bắt gặp một chất thơ cổ điển mà trang trọng. “Tràng Giang” cũng chính là “Trường Giang”, có nghĩa là sông dài. Nhưng nhà thơ không viết “Trường Giang” mà lại viết “Tràng Giang”, tạo nên phép điệp âm, một tâm mở và nhờ vậy gợi lên hình ảnh một con sông rộng, mà còn dài thăm thẳm. “Tràng Giang” lại là một từ Hán Việt cổ điển nên cũng kín đáo, gợi hình ảnh con sông cổ kính, lâu đời. Dòng tràng giang vì vậy không chỉ có chiều dài rộng địa lý, mà còn có chiều sâu của thời gian của lịch sử. Đó là con sông như đã chảy từ ngàn xưa đã trầm tích vào trong mình chiều sâu của hàng nghìn năm lịch sử, hàng nghìn năm văn hóa và dường như đã trải qua bao áng cổ thi bất hủ muôn đời.

“ Duy chiến trường giang thiên tế lựu”

(Lý Bạch).

Tiếp nối sự cổ kính trang trọng ở nhan đề, chất cổ điển càng được tô đậm hơn qua lời đề từ của tác phẩm.

“Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài”.

          Câu thơ đề từ qua đã ôm trọn chủ đề của bài thơ, các hình ảnh trời rộng sông dài gợi những phạm vi không gian khác nhau từ thấp đến cao, từ xa đến gần một không gian lớn lao mênh mông có tầm vũ trụ. Hình tượng này còn trở đi trở lại nhiều lần trong bài thơ.

“Sông Dài trời rộng bên cô liêu”.

          Nỗi bâng khuâng buồn nhớ, chứa đựng đầy khắp không gian cảnh nào cũng gợi buồn nên bâng khuâng là cảm giác xao xuyến, trống trải của con người khi đối diện trước không gian mênh mông, rộng lớn, thì “nhớ” lại là niềm hoài niệm của con người để điều gì đó đã khuất xa trong thời gian, không gian. Cả dòng thơ đã bộc bạch trực tiếp nỗi niềm, tâm trạng con người bộc lộ nỗi khắc khoải của hồn thơ Huy Cận. “Huy Cận dường như không ở trong thời gian mà chỉ ở trong không gian” (Xuân Diệu).

          Chất cổ điển được nhà thơ thể hiện xuyên suốt bài thơ thông qua việc sử dụng các thi liệu quen thuộc trong thơ ca cổ, như “con thuyền”, “dòng sông”, “Cánh bèo”, “mặt nước”. Kết hợp với những hình ảnh tượng trưng thường gặp trong thơ cổ, “Tràng Giang, bến cô liêu, mây cao, núi bạc, khói hoàng hôn”. Ẩn sau những hình ảnh rất đỗi bình dị ấy ta bắt gặp nỗi buồn thấp thoáng của một con người đang chìm vào hư không, mong mỏi một sự giải thoát cho tâm hồn.

          Cảnh sông nước mênh mông, đẹp mà buồn, khung cảnh thiên nhiên ấy gợi lên niềm khao khát của một con người không tìm thấy tâm hồn đồng điệu trong cuộc đời, trong một thế giới mà nỗi buồn thân phận cô đơn đã trở thành nỗi sầu vạn kỉ của kiếp người.

“Bèo dạt về đâu hàng nối hàng,

Mênh mông không một chuyến đò ngang,

Không cầu gọi chút niềm thân mật,

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng”.

          Đoạn thơ miêu tả hình ảnh dòng sông vắng lặng như tờ không một con thuyền, không cầu qua lại, chỉ có những cánh bèo nối hàng mà trôi vô hướng. Đây cũng là một hình ảnh mà ta thường bắt gặp trong thơ ca cổ điển, hình ảnh những cánh bèo trôi vô định, không phương hướng gợi ra sự trôi nổi, lênh đênh, thân phận bèo bọt của một kiếp người. Dòng sông mênh mông thì không một chuyến đò ngang, không một nhịp cầu nối bờ, gợi ra đôi bờ của dòng sông như hai thế giới hoàn toàn xa lạ cách biệt cứ song song, “lặng lẽ tiếp bãi vàng”, không một chút niềm thân mật, không giao cảm giao hòa.

          Dòng sông “Tràng Giang” ở dưới buồn và đẹp bao nhiêu thì ở trên lại có bầu trời sâu chót vót, mang một nét đẹp rất cổ điển.

“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,

Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiếu sa”.

Hai câu thơ đã gợi cho ta nhớ đến câu thơ nổi tiếng của nhà thơ Đỗ Phủ (Trung Quốc).

“Mặt đất mây đùn cửa ải xa”.

Trên cái nền mênh mông của không gian, mây trôi thành cồn “lớp lớp mây cao đùn núi bạc”, rồi lên một cánh chim. “Chim nghiêng cánh nhờ bóng chiếu xa”.

          Một con chim đã nhỏ lại nghiêng cánh Trăng làm cho nó nhỏ nhoi đến tội nghiệp. Đúng là cánh chim của thơ mới lãng mạn, vì cánh chim ấy không chỉ gợi ra sự nhỏ bé mà còn cô liu, lặng lẽ, cánh chim ấy sà xuống phía cuối chân trời như một tia nắng nhỏ buổi chiều rớt xuống. Đặc biệt là cánh chim ấy ta đã bắt gặp trong cổ thi khá nhiều.

“ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi”

(chiều hôm nhớ nhà của Bà Huyện Thanh Quan).

“Chim mới về rừng tìm chốn ngủ”.

(Chiều Tối của Hồ Chí Minh).

          Mặc dù là một bài thơ mới lãng mạn nhưng “Tràng Giang” lại hội tụ những nét nghệ thuật độc đáo mang đậm dấu ấn đường thi. Bài thơ được làm theo thể thất ngôn trường thiên, đậm chất cổ điển làm cho nỗi buồn như chủ đạo cả bài thơ dường như cũng được kéo dài ra vô tận. Cách tổ chức tạo ra hình ảnh song song “Thuyền về nước lại, nắng xuống trời lên, Sông dài trời rộng bờ sang bãi vàng”. Những hình ảnh này kết hợp với nhịp điệu thơ truyền thống 3/4 gợi ra một âm hưởng trôi chảy, xuôi chiều. Một âm điệu thơ mênh mang, xao xuyến giữa hồn thơ và núi sông đất nước. Hai sắc thái cổ điển còn được bộc lộ qua cách sử dụng nghệ thuật đối đường thi tạo ra vẻ cân xứng, trang trọng, mở ra các chiều của không gian bao la, bát ngát. Đâu chỉ dừng lại ở đó ý vị cổ điển còn được nhà thơ Huy Cận khai thác triệt để qua việc dùng các từ ngữ, từ láy, hình ảnh mang đậm âm điệu cổ kính. Rải rác khắp bài thơ là hệ thống một loạt từ láy “Tràng Giang, điệp điệp, song song, điều hưu, rờn rợn, lớp lớp”…. Tất cả đã tạo nên cho tui phẩm của Huy Cận một nét đẹp cổ điển rất riêng mang phong cách của riêng nhà thơ không thể pha lẫn vào đâu được.

          “Tràng giang” được sáng tác trong giai đoạn 1930 đến 1945 là một bài thơ mới lãng mạn nên màu sắc thơ ca bao trùm bài thơ phần lớn là màu sắc hiện đại.

          Trước hết nét hiện đại trong bài thơ thể hiện ở những hình ảnh, âm thanh rất chân thực đời thường mà ta dễ bắt gặp trong cuộc sống thường nhật. Đó là các hình ảnh không ước lệ không đẹp một cách hoa mỹ, mà mang một vẻ đẹp giản dị chân quê. Hình ảnh một cành củi khô trôi chông chênh, vô định trên dòng nước cánh bèo trôi dạt nối hàng lênh đênh, ánh nắng, hoàng hôn nhạt nhòa soi rọi thưa thớt, đâu đây còn có âm thanh vụn vặt của văn chợ chiều. Tất cả làm nên một bức tranh quê hương gần gũi, quen thuộc bởi nó như một bức tranh thu nhỏ của quê hương sông nước Việt Nam.

          Nét hiện đại trong bài thơ “Tràng Giang” còn được thể hiện ở một cái tôi mạnh dạn, táo bạo, giám trực tiếp bộc lộ nỗi buồn của riêng mình, mà đó cũng là nỗi buồn của cả một thế hệ thanh niên yêu nước thời bấy giờ chưa tìm thấy lối đi đúng đắn. Nỗi buồn man mác, bâng khuâng của cái tôi trữ tình ấy ẩn chứa sâu mỗi câu chữ của cả bài thơ.

          Mở đầu bài thơ ta đã bắt gặp một nỗi buồn khó tả quang cảnh sông nước mênh mông, tất bật, bất tận.

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp

Con thuyền xuôi nước máy song song

Thuyền về nước lại sầu trăm ngả

Củi một cành khô lạc mấy dòng”

          Ngay câu đầu bài thơ không chờ nói sông mà nói buồn nói về một nỗi buồn bất tận bằng một hình ảnh ẩn dụ “Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp”, như một nỗi buồn trùng trùng, điệp điệp khó dứt con thuyền thường là hình ảnh tượng trưng cho cuộc đời lênh đênh cô đơn vô định. Ở đây con thuyền xuôi mái theo dòng nước, hai vật vốn gắn bó xuôi chiều theo nhau ấy vậy mà ở đây thuyền và nước chỉ song song với nhau chứ không thân thiết. Bởi nước xuôi trăm ngả, thuyền theo ngả nào thuyền đi với dòng để rồi chia ly với dòng. Câu thơ thứ ba đã nói tới sự chia lìa tan tác “Thuyền về nước lại sầu trăm ngả”, thuyền buồn vì phải sẽ dòng, nước buồn vì không biết đi về đâu. Câu cuối đoạn này càng thể hiện tập trung cho kiếp người nhỏ nhoi lạc lõng vô định “củi một cành khô lạc mấy dòng”. Ca khổ thơ đầu đã vẽ nên một không gian sông nước bao la rời rạc hờ hững qua các đường nét con thuyền gánh củi gợn sóng. Theo đó là nỗi “buồn điểm Điệp”, “sâu trăm ngả”, không chỉ làm cho thuyền buồn cành củi buồn vợ xuống dòng sông buồn mà cả cái tôi trữ tình càng thêm được buồn khôn nguôi.

          Khổ thơ thứ hai tiếp tục mạch cảm xúc của đoạn dạo đầu.

“Lơ thơ còn nhỏ gió đìu hiu

Đầu Tiếng Làng xã Vạn chợ chiều,

Nắng xuống trồi lên sau chót vót

Sông dài trời rộng bên cô liêu”.

          Một cái còn nhỏ nơi thơ vắng vẻ lại thêm ngọn gió đìu hiu càng vắng vẻ buồn hơn như bị cuộc sống bỏ quên. Đến đây đã xuất hiện tín hiệu sống của con người, nhưng đó chỉ là âm thanh vật vẫn mông lung của một chợ chiều, làng xa đã vãn càng tăng thêm cảm giác bị bỏ quên ở đây. Hai dòng cuối cùng càng tô đậm thêm cảm giác lạc lõng, chơ chọi, không gian được mở ra ba chiều hết kích cỡ, “năng xuống, trời lên, sông dài, trời rộng”, nhưng lại không ăn nhập với nhau. Trong hai dòng thơ này nhà thơ đã đem đặt bên nhau những yếu tố không có gì là buồn để tạo nên một cảnh buồn, bởi lẽ giữa cái không gian bao la choáng ngợp ấy nhà thơ càng thấy mình như nhỏ nhoi biết bao. Cái mênh mông và im lặng đến đáng sợ như muốn nuốt chửng con người, nên đã buồn lại càng buồn hơn.

          Tiếp nối sự dự nhập bởi nỗi cô đơn, do chiều cao vô cùng của bầu trời đem lại, thì những câu thơ tiếp theo sau đây nhẹ tựa như một tiếng thở dài đầy bâng khuâng và sầu muộn, của cái tôi trước tạo vật hững hờ. Nỗi sầu muộn đó sẽ còn tiếp tục gây ám ảnh, khi cái tôi trữ tình đối diện với một thiên nhiên gần như ngoảnh mặt làm ngơ với bao nỗi niềm cần sẻ chia của con người.

“Bèo dạt về đâu hàng nối hàng,

Mênh mông không một chuyến đò ngang,

Không cầu gợi chút niềm thân mật,

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng”.

          Giờ đây trên dòng sông chỉ có bèo duy nhất, bèo hàng nối hàng, không có đò ngang, không cầu bắc không một công trình mang dấu người, chỉ lặng lẽ thiên nhiên với thiên nhiên. Buồn lan theo cảnh trải dài ra bờ xanh, Bãi sậy, buồn tràn ngập cái tâm hồn thi sĩ mà không sao tả xiết.

          Kết thúc bài thơ cũng là đỉnh điểm của nỗi buồn, nỗi buồn khó tả kết tụ thành một nỗi nhớ da diết thường trực. Đó cũng là một nét tâm trạng hiện đại, mới mẻ.

“Lòng quê rờn rợn vờn con nước,

Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà”.

          “Lòng quê rờn rợn” là lòng thương nhớ quê nhà bắt nguồn từ sông nước “Tràng Giang”, thiên nhiên không chỉ là nơi gửi gắm nỗi buồn mà còn là nơi gửi gắm lòng thương quê nhà. Yêu thiên nhiên cũng là lĩnh vực biểu hiện lòng yêu đất nước, câu thơ cuối vừa phủ định “không khói hoàng hôn”, vừa khẳng định “cũng nhớ nhà”. Thể hiện trong bài “Hoàng Hạc lâu” cũng kết thúc bằng hai câu.

“Quê hương khuất bóng hoàng hôn

Trên sông khỏi sống cho buồn lòng ai”.

          Thơ xưa cần đến cái gợi nhớ để nhớ, nhưng Huy Cận không cần cái gợi nhớ cũng òa lên nức nở. Điều đó chứng tỏ nỗi nhớ thương quê nhà luôn thường trực, gia giết trong tâm khảm nhà thơ.

          “Tràng Giang”, thật đúng là một thi phẩm tuyệt tác của phong trào thơ mới, cả bài thơ vừa mang màu sắc cổ điển, lại hòa lẫn với phong vị hiện đại đã mang đến cho người đọc một cảm xúc rất mới mẻ và khó quên. Bài thơ đúng như lời của Huy Cận “Tràng Giang” là bài thơ tình, tình gặp cảnh một bài thơ về tâm hồn./.

Phân tích Tràng giang học sinh giỏi - Bài mẫu 2

          Huy Cận là một trong những nhà thơ xuất sắc nhất của phong trào Thơ Mới, thơ ông có một bản sắc và giọng điệu riêng, có chiều sâu xã hội cũng như triết lí. Thơ Huy Cận mang một nỗi buồn sâu lắng, miên man, ảo não và thảm hại; nỗi buồn của “đêm mưa”, của “người lữ thứ”, nỗi buồn của “quán chật đèo cao”, của “trời rộng sông dài”. Tràng giang là một trong số đó,bài thơ mang phong vị Đường thi khá rõ. Đây là bài thơ được cảnh sông nước mênh mông của công Hồng gợi tứ. Huy Cận đã có lần tâm sự: “Tôi có thú vui thường vào chiều chủ nhật hàng tuần đi lên vùng Chèm để ngoạn cảnh sông Hồng và Hồ Tây. Phong cảnh sông nước đẹp, gợi cho tôi nhiều cảm xúc. Tuy nhên bài thơ không chỉ do sông Hồng gợi cảm mà còn mang cảm xúc chung về những dòng sông khác của quê hương”.

          Huy Cận, đây là một bài thơ tình, tình gặp cảnh tình sầu nên cảnh cũng sầu. Nhan đề của bài thơ có tên Tràng giang đã vẽ lên trước mắt ta một bức tranh thiên nhiên cổ kính, cổ điển với hai âm Hán – Việt vừa có ý nghĩa gợi mở, vừa tạo nên sự u buồn dai dẳng và nặng nề, cứ triền miên trong tâm thức tác giả. Tràng giang hay còn gọi là trường giang là một từ Hán Việt ý chỉ con sông dài. Nhưng tác giả lại lấy tên Tràng Giang chứ không phải trường giang. Bởi vốn dĩ Trường giang chỉ có ý nghĩa chỉ con sông dài đơn thuần như thế, nhưng ngược lại Tràng giang vừa nói con sông dài mênh mông, vừa nói lên tâm trạng, nỗi niềm của chính tác giả.

          Nỗi sầu buồn mênh mang bao trùm cả không gian, thời gian thấm tỏa vào cả linh hồn tạo vật. Vào những buổi chiều tà, trên những bãi sông, nhà thơ thường đứng trầm tư để cho lòng mình bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài. Lời đề từ còn thể hiện rõ âm điệu, xúc cảm của bài thơ. Tràng giang là bài thơ có âm điệu buồn, có sự hài hòa giữa cảnh và tình. Đồng thời lời đề từ còn thể hiện tình yêu quê hương dất nước thầm kín trong tâm hồn Huy Cận nói riêng, của một thời đại trong thi ca nói chung.

          Trong không gian sông nước mênh mông hiện lên trong nỗi buồn liên tưởng của tác giả

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,

Con thuyền xuôi mái nước song song.”

          Tràng giang dài rộng đang trải ra từng đợt sóng điệp điệp không dứt. Động từ gợn diễn tả làn sóng nhẹ nhàng có vẻ mong manh, mơ màng nhưng lại lan mãi không thôi. Nó gợi được nỗi buồn da diết khôn tả của thi nhân. Nghệ thuật điệp vần “ang” kết hợp với điệp từ “điệp điệp” tạo dư âm vang xa trầm buồn. Con thuyền lẻ loi, cô đơn, xuôi dòng phó mặc cho dòng nước làm cho bức tranh sông nước càng trở nên hiu quạnh, mênh mông.

          Nhà thơ thường ẩn đằng sau cái mênh mông sóng nước, không như các nhà thơ mới thường thể hiện cái tôi của mình. Nhưng nếu các thi nhân xưa tìm đến thiên nhiên để mong hòa nhập, giao cảm, Huy Cận lại tìm về thiên nhiên để thể hiện nổi ưu tư, buồn bã về kiếp người cô đơn, nhỏ bé trước vũ trụ bao la.

“Thuyển về nước lại sầu trăm ngả;

Củi một cành khô lạc mấy dòng.”

          Hình ảnh sông nước mênh mang cùng con thuyền nhỏ nhoi giữa dòng tạo nên sự đối lập gợi cho ta cảm giác cô đơn da diết. Từ xưa đến na, thuyền và nước là hai hình ảnh luôn luôn gần gũi, gắn bó. Vậy mà ở đây. con thuyền lênh đênh mà dòng nước mênh mông như có một nỗi buồn chia lìa xa cách đương đón đợi

          Những con thuyền đã về hết, chủ còn dòng sông mênh mông sóng nước. Vì thế, cảnh dễ gợi nỗi sầu trăm ngã – mối sầu thỏa trăm ngã của đất trời. Giữa con sông mênh mông nặng dòng nước sầu buồn chia li, trăm ngả gợi lên sự chia lìa cách biệt ấy hiện lên một cành củi khô củi một cành khô lạc mấy dòng trôi dạt lạc lõng bơ vơ, không biết rồi sẽ đi đâu về đâu trong dòng sông mông lung vô định.

          Đến khổ thơ thứ hai, tác giả đi sâu vào việc miêu tả chi tiết nỗi buồn, cái buồn giờ không còn lang thang vô định trên sông nữa mà đã tấp vào một còn đất nhỏ.

          Hai từ láy lơ thơ, đìu hiu được tác giả khéo sắp xếp trên cùng một dòng thơ đã vẽ nên một quang cảnh vắng lặng. Lơ thơ diễn tả những dáng cây nhỏ nhoi, mỏng, thưa thớt trên cồn bãi, đồng thời gợi lên sự xuất hiện đơn độc lẻ loi, đượm chút ngơ ngác của những bài cồn giữa dòng Tràng giang bát ngát. Đìu hiu nói về hơi gió nhẹ đưa nỗi buồn lan tỏa khắp đất trời. Đâu đó có âm thanh xa xôi, không rõ rệt, có thể là câu hỏi đâu như một nỗi niềm khao khát, mong mỏi của nhà thơ về một chút sự hoạt động, âm thanh sự sống của con người. Đó cũng có thể là đâu có, một sự phủ định hoàn toàn, chung quanh đây chẳng hề có chút gì sống động để xua bớt cái tịch liêu của thiên nhiên. Bức tranh Tràng giang tuy có cồn đất, có nắng, có bến, có làng, có chợ nghĩa là có hơi tiếng con người đấy nhưng vẫn không át được cảm giác tàn tạ, hiu hắt, quạnh vắng, buồn bã mênh mang. Bởi không gì buồn bằng cái chợ chiều tan tác.

“Nắng xuống trời lên cao chót vót

Sông dài trời rộng bến cô liêu”

          Không chỉ là vòm trời phản chiếu vào lòng sông mà còn gợi lên nỗi buồn cô đơn không đáy của hồn người trước cái vũ trụ vô cùng. Con người càng nhỏ bé cô đơn, bơ vơ hơn giữa vũ trụ bao la. Đây là tâm lí tự nhiên của con người khi đứng trước vũ trụ vô thủy, vô chung:

“Ai người trước đã qua

Ai người sau chưa tới

Nghĩ trời đất vô cùng

Một mình tuôn giọt lệ”

          Ám ảnh về sự lênh đênh, phiêu bạt và khát khao giao cảm

“Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng;

Lênh đênh không một chuyến đò ngang

Không cầu gợi chút niềm thân mật

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.”

          Hình ảnh cánh bèo trôi bồng bềnh trên sông là hình ảnh thường dùng trong thơ cổ điển, nó gợi lên một cái gì bấp bênh, nổi trôi của kiếp người vô định giữa dòng đời. Nhưng trong thơ Huy Cận không chỉ có một hay hai cánh bèo, mà là hàng nối hàng. Bèo trôi hàng hàng càng khiến lòng người rợn ngợp trước thiên nhiên, để từ đó cõi lòng càng đau đớn, cô đơn. Bên cạnh hàng nối hàng cánh bèo là bờ xanh tiếp bãi vàng như mở ra một không gian bao la vô cùng, vô tận, thiên nhiên, dường không có con người, không có chút sinh hoạt của con người, không có sự giao hòa, nối kết.

          Tác giả đưa ra cấu trúc phủ định… không …không để phủ định hoàn toàn những kết nối của con người. Trước mắt nhà thơ giờ đây không có chút gì gợi niềm thân mật để kéo mình ra khỏi nỗi cô đơn đang bao trùm, vây kín, chỉ có một thiên nhiên mênh mông, mênh mông. Cầu hay chuyến đò ngang, phương tiện giao kết của con người, dường như đã bị cõi thiên nhiên nhấn chìm, trôi đi nơi nào. Khổ thơ thể hiện nỗi buồn trước cảnh vật và song hành với nó là nỗi buồn cuộc đời tác giả.

          Nỗi buồn của Huy Cận dần lan tỏa trong không gian thiên nhiên đến không gian tâm trạng. Đằng sau bức tranh thiên nhiên hùng vĩ của lớp lớp mây cao đùn đùn núi bạc lại là nỗi lòng thi nhân. Từ buồn điệp điệp, sầu trăm ngả ở những khổ thơ trên, đến đây nỗi sầu thi sĩ đã dâng đến trùng trùng, lớp lớp tràn ngập cả bầu trời. Từ lớp lớp diễn tả nhiều lớp kế tiếp nhau, lớp nọ liền lớp kia đều đặn không dứt. Đùn diễn tả những đám mây và cũng là nỗi sầu tự mở ra, liên tiếp như có một sức đẩy từ bên trong. Đúng là: Sầu đong càng lắc càng đầy. Câu thơ Huy Cận làm ta liên tưởng đến câu thơ đến câu thơ dịch trong bài Thu hứng nổi tiếng của Đỗ Phủ: Mặt đất mây đùn cửa ải xa. Cánh chim nhỏ biểu hiện của sự sống, khát vọng ước mơ bay liệng tuy có gợi lên một chút ấm cúng cho cảnh vật những vẫn không với được nỗi buồn của thi nhân. Bởi cánh chim chiều trong thơ Huy Cận có nét đặc sắc riêng của nó. Đến đây, nỗi sầu dâng kín Tràng giang và từ trời cao đổ xuống cánh chim yếu ớt rồi thấm sâu vào cõi lòng nhân thế:

Lòng quê dợn dợn vời con nước

Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

          Dợn dợn vời con nước vừa là hình ảnh vừa là tâm trạng. Nó vừa diễn tả sóng lan ra vừa gợi cảm giác nỗi buồn lạnh lẽo u uẩn trải ra vời vợi không nơi bám víu. Sông vốn dài rộng càng thêm rông mênh mông lại gặp lúc hoàng hôn đang xuống gợi nỗi buồn cô đơn da diết. Nỗi buồn của nhà thơ trong chiều sâu thẳm của nó cũng có nguyên nhân rất cụ thể. Đó là nỗi buồn của người xa quê chạnh lòng nhớ tới quê hương xứ sở. Câu thơ cuối càng khẳng định điều đó: Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà. Điều đó chứng tỏ nỗi nhớ của tác giả luôn tha thiết thường trực và cháy bỏng. Đó là tấm lòng yêu quê hương, đất nước, kín đáo và thiết tha của nhà thơ.

          Với màu sắc cổ điển, giọng điệu gần gũi, thân thuộc, bài thơ đã thể hiện cái tôi cô đơn trước thiên nhiên rộng lớn, trong đó thấm đượm tình người, tình đời, lòng yêu nước thầm kín mà thiết tha.