Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy)

Khái quát Tác giả - Tác phẩm: Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê bao gồm hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục, tóm tắt, giá trị nội dung, đặc sắc nghệ thuật tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê - SGK Văn 10 Chân trời sáng tạo.

Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

I. Khái quát tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

1. Xuất xứ

- Văn bản được in trên Báo VOV5, ngày 23/12/2013, theo Lan Anh, Nhà truyền thống của người Ê-đê, Nhà dài như tiếng chuông ngân

2. Tóm tắt

Văn bản Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê đã giúp độc giả hình dung khá rõ ràng, chi tiết về những đặc điểm từ ngoài vào trong như nguyên liệu, đặc điểm bên trong của ngôi nhà và đặc biệt là hình ảnh chiếc cầu thang. Tất cả những đặc điểm đó đều mang đậm ý nghĩa văn hóa thiêng sâu sắc, đại diện cho chế độ mẫu quyền của người dân Ê-đê.

3. Bố cục

- Phần 1 (từ đầu … ông Ama Ha): Bên ngoài ngôi nhà của người Ê-đê

- Phần 2 (Trong ngôi nhà …lên xuống): Bên trong ngôi nhà của người Ê-đê

- Phần 3 (Còn lại): Ý nghĩa ngôi nhà của người Ê-đê

>>> Xem thêm: Soạn bài Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê SGK 10 trang 49 - Văn Chân trời sáng tạo

4. Giá trị nội dung 

Nói về ngôi nhà truyền thống của người Ê- Đê, một biểu tượng của văn hóa dân tộc, chưa đựng nhiều nét văn hóa đặc sắc và niềm tự hào của người Ê-đê.

5. Giá trị nghệ thuật 

- Miêu tả chi tiết, giúp người đọc hình dung chân thực và có những tri thức cụ thể về nhà dài Ê-đê

- Ngôn từ rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu

- Văn phong phù hợp với nội dung văn bản, kết hợp hài hòa giữa phương thức thuyết minh, miêu tả và tự sự

6. Ngôi nhà truyền thống của người Ê-Đê

(VOV5) - Nhà dài là ngôi nhà lớn của một đại gia đình và là nét đặc trưng của chế độ mẫu hệ của người Êđê. Là nơi ở chung có khi là của cả một dòng họ và thường xuyên được nối dài thêm mỗi khi một thành viên nữ trong gia đình xây dựng gia thất nên có huyền thoại rằng nhà dài như tiếng chiêng ngân (vì đứng ở đầu nhà dài đánh chiêng thì cuối nhà chỉ còn nghe rất nhỏ, ra khỏi nhà là không còn nghe thấy tiếng chiêng nữa).

Nhà dài của người Ê đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa và bằng gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp cỏ tranh. Nhà dài thường được lợp bằng cỏ tranh. Tranh lợp từng cụm, ngọn thả xuôi mái, gốc bẻ gập xuống vào bên trong. Người Ê đê thường làm nhà theo hướng Bắc- Nam. Nhìn từ xa ngôi nhà có hình dáng một cái thuyền.  Khi nói đến chiều dài thì nói đến số lượng dầm ngang (đê) tương ứng với một đôi cột. Nhà có bao nhiêu đê là có bấy nhiêu gian. Tiến sĩ Nguyễn Duy Thiệu, Phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, cho biết:Nhà dài, dài đến bao nhiêu thì tùy thuộc vào chủ nhà dài ấy có thịnh vượng hay không. Trước đây, có những nhà rất là dài. Đến thế hệ thứ 3, con của các cô con gái trong nhà, tức là cháu của bà chủ nhà ấy lấy chồng thì tiếp tục nối dài ra như thế, thậm chí chắt của bà chủ nhà lấy chồng thì cũng nối dài ra như thế. Theo như tài liệu của người Pháp mô tả lại mà tôi có thì người ta nói trong thời Pháp, có ngôi nhà như ngôi nhà của ông hơn Ama Ha dài hơn 200 m

Không gian nhà chạy theo chiều dọc gồm hai phần rõ rệt. Từ cửa chính đi vào là một phần rộng, chiếm 1/3 gọi là Gah, phần còn lại gọi là Ôk. Gah là nơi tiếp khách, có bếp cho khách và là nơi sinh hoạt chung của gia đình, là nơi cúng thần, là chỗ ngủ của con trai chưa vợ, là nơi đặt nhiều đồ vật quý. Gah và Ôk được ngăn bởi vi cột Kmeh Kpăng có khắc hình, trong đó cột phía đông là cột chủ, bên cạnh kê một bộ phản để người đứng đầu gia đình ngồi khi hội họp, trong khi đó cột phía Tây là cột trống nơi có đặt chiếc trống cái trên ghế Kpan cao 0,50m, dài từ 10 - 20m để nhạc công ngồi đánh chiêng, trống, cồng. Gầm ghế thường là nơi để cồng chiêng. Sát vách phía sau hàng cột phía đông là nơi để hàng ché. Bên cạnh bếp khách còn có bếp nấu ăn khi có lễ nghi. Chị Đàm Thị Hợp, cán bộ Phòng Bảo tàng ngoài trời, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam giới thiệu về ngôi nhà dài điển hình của người Ê đê tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam: Đây là một ngôi nhà giàu có, giàu có ngay ở trong những hiện vật để trong phòng khách, nơi người ta gọi là Gah. Đây là phòng khách, nơi tổ chức những lễ hội tuy ở trong phạm vi gia đình nhưng nó vẫn có tính chất cộng đồng nên khi tổ chức những lễ hội do gia đình thôi nhưng người ta mời rất đông mọi người ở xung quanh. Ví dụ dân làng đến để tham gia cùng do vậy phòng khách này là nơi thường mang tính chất cộng đồng của người Ê đê. Người ta bày rất nhiều đồ dùng ở đây, ví dụ như ché rượu cần, cồng chiêng, nồi đồng… là những tài sản rất có giá trị với người Ê đê. Nếu số lượng những đồ vật này càng nhiều thì có thể hiểu rằng đây là một gia đình rất giàu có.

Trong mỗi ngôi nhà dài, người Ê đê chạm khắc rất nhiều hình con vật như voi, cua, cá... Sự giàu có của chủ nhà được thể hiện trên những hoa văn đó. Chị Đàm Thị Hợp cho biết thêm:Ví dụ hoa văn hình con voi phải những gia đình nào sở hữu những con voi thật thì mới có quyền chạm khắc hoa văn hình con voi ở trên đấy. Một số hoa văn khác như là hoa văn con kỳ đà, con rồng, cua, rùa… là những con vật xuất hiện trong tín ngưỡng của người Ê đê. Người ta khắc những con kỳ đà trên xà ngang với mong muốn sẽ mang đến cho gia đình nhà mình những điều may mắn và ngăn chặn, mang đi những rủi ro. Đặc biệt là con rồng có vây hình con cá, râu, sừng nhô lên. Theo các chuyên gia, đây là hoa văn nguyên thủy của người Êđê  không trộn lẫn với các dân tộc khác.

Cầu thang là một điểm nhấn của nhà dài người Ê-đê gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Chị Đàm Thị Hợp khẳng định: Thường nhà người Ê đê có 2 cầu thang, cầu thang phía trước và cầu thang phía sau. Cầu thang phía trước thường hướng về phía Bắc và được gọi là cầu thang chính. Đối với những gia đình giàu có ngày xưa, cầu thang chính bao giờ cũng có 2  cầu thang để lên xuống, cầu thang đực và cầu thang cái. Trên cầu thang cái bao giờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết, còn cầu thang đực không có hoa văn chạm khắc nhiều, thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống.

Nhà dài không chỉ là không gian sống mà còn là nơi gắn kết bao thế hệ dòng tộc của người Ê đê. Khi người con gái lấy chồng, căn nhà được nối dài để làm nơi ở cho đôi vợ chồng mới. Rồi đến đời cháu gái, ngôi nhà lại tiếp tục nối. Cứ như thế, nhà cứ dài ra, mãi che chở cho cuộc sống của nhiều thế hệ... Trong không gian ấy, đêm đêm cả đại gia đình quây quần sum họp bên bếp lửa. Ðàn bà con gái dệt vải, thêu thùa; đàn ông sửa lại cái cày, cái cuốc; người già thì kể sử thi, đọc truyện thơ cho con trẻ. Cũng trong không gian ấy, các lễ nghi, tập tục của người Ê đê được thể hiện trọn vẹn như hồn cốt đại ngàn của dân tộc này.

(Theo Lan Anh, Nhà truyền thống của người Ê-đê:
Nhà dài như tiếng chiêng ngân, Báo VOV5, ngày 23-12-2013)

7. Sơ đồ tư duy

II. Câu hỏi vận dụng kiến thức tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

Câu 1: Từ hình minh họa, bạn hãy chỉ ra những chi tiết mà văn bản đề cập (nhà dài, cầu thang, hoa văn chạm khắc...).

Lời giải:

- Nhà dài của người Ê-đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp có tranh. Tranh lợp từng cụm, ngọn thả xuống mái, gốc bẻ gập xuống vào bên trong.

- Trong nhà chạm khắc nhiều hình con vật như voi, cua, cá… lên xà nhà. Những hoa văn khác như hoa văn con kì đà, con rồng, cua, rùa… thường là những con vật xuất hiện trong tín ngưỡng của người Ê-đê.

- Cầu thang gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cừa phía sau dành cho phụ nữ. Trên cầu thang cái có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết, còn cầu thang đực thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống.

Câu 2: Vì sao ngôi nhà nói đến trong văn bản được gọi là “ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê”?

Lời giải:

Ngôi nhà được nói đến trong văn bản là “ngôi nhà truyền thống” vì có từ rất lâu đời, chứa đựng những giá trị văn hóa, tín ngưỡng của người dân Ê-đê.

Câu 3: Ngôi nhà và sinh hoạt của người Ê-đê được miêu tả trong văn bản trên gợi nhớ những chi tiết nào trong văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây?

Lời giải:

Những chi tiết nào trong văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây được gợi nhớ đến là:

Nhà Mtao Mxây đầu sàn hiên đẽo hình mặt trăng, đầu cầu thang đẽo hình chim ngói. Ngôi nhà của lão tù trưởng nhà giàu này trông quả thật là đẹp. Cầu thang rộng một lá chiếu, người nối đuôi nhau lên xuống mà khiêng một ché đuê vẫn không sợ chật.

"Hãy đánh lên tất cả cho ở dưới vỡ toác các cây đòn ngạch, cho ở trên gãy nát các cây xà ngang, ..''

>>> Xem trọn bộ: Tác giả - Tác phẩm Văn 10 Chân trời sáng tạo

-----------------------------

Trên đây Top lời giải đã cùng các bạn Khái quát về Tác giả - Tác phẩm: Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê trong bộ SGK Văn 10 Chân trời sáng tạo theo chương trình sách mới. Chúng tôi hi vọng các bạn đã có kiến thức hữu ích khi đọc bài viết này. Top lời giải đã có đầy đủ các bài giới thiệu về tác giả tác phẩm các bộ sách mới Cánh Diều, Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức. Mời các bạn hãy click ngay vào trang chủ Top lời giải để tham khảo và chuẩn bị bài cho năm học mới nhé. Chúc các bạn học tốt!