Dạy học theo trạm là gì

1. Khái niệm dạy học theo trạm là gì

- Trạm, theo nghĩa tiếng Việt:

Là một địa điểm không gian cố định, tại đó con người giải quyết một vấn đề chuyên biệt nào đó, ví dụ: Các trạm xe buýt, các trạm không gian vũ trụ, trạm máy vi tính...

- Trong học tập, trạm được hiểu:

Là đơn vị kiến thức trong bài học mà học sinh có thể tổ chức các hoạt động học tập (làm thí nghiệm, giải bài tập, hay giải quyết một vấn đề nào đó trong học tập) dưới sự định hướng, hỗ trợ của giáo viên.

- Dạy học theo trạm là gì:

Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh hoạt động học tập tự lực tại các vị trí không gian lớp học để giải quyết các vấn đề trong học tập. Hệ thống các trạm thường được thiết kế, bố trí theo hình thức các vòng tròn khép kín trong không gian lớp học.

Hoạt động của học sinh tại các trạm là hoàn toàn tự do, dưới sự định hướng của giáo viên, học sinh phải tự xoay xở để vượt qua các trạm. Do đó, dạy học theo trạm tập trung vào "tự chủ và tự học", rèn luyện thói quen tự lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

Dạy học theo trạm là một phương pháp tổ chức dạy học dựa trên hình thức làm việc tại các trạm.

- Dạy học theo trạm có thể tổ chức ở đâu ?

Có thể tổ chức trong lớp học hay trong khu vực hành lang trước lớp, trên bàn, tại phòng máy, tại thư viện hay tại xưởng tùy thuộc vào yêu cầu của nhiệm vụ. Tại mỗi vị trí đó có các bài tập cung cấp cho học sinh, có các nguyên vật liệu cần thiết, có các tài liệu giáo khoa, các điều kiện để cho người học có thể giải quyết được vấn đề đặt ra tại vị trí đó.

- Đặc trưng:

Phải đảm bảo sự linh hoạt, các nhiệm vụ phải có tính độc lập

với nhau.

Trong trường hợp dạy học các bài học có các đơn vị kiến thức có liên hệ logic chặt chẽ ta có thể tổ chức bài học thành nhiều hệ thống trạm(vòng tròn học tập) khác nhau, sao cho các nhiệm vụ trong mỗi hệ thống trạm là độc lập.

2. Phân loại hệ thống trạm học tập.

*) Xét về mặt hình thức, người ta chia thành một số hình thức học tập vòng tròn như sau:

* Vòng tròn học tập đóng:

- Định trước chuỗi các trạm học tập.

- Thứ tự hoạt động tại các trạm đã được sắp xếp cố định.

- Luôn bắt đầu từ một trạm và kết thúc tại một trạm định trước.

* Vòng tròn học tập mở:

- Tự do lựa chọn thứ tự hoạt động tại các trạm.

- Có thể bắt đầu hay kết thúc tại một trạm bất kì nào đó.

* Vòng tròn học tập kép:

- Có hai vòng tròn học tập được bố trí song song với nhau.

- Các trạm bắt buộc được bố trí ở vòng ngoài.

- Các trạm bổ sung cho trạm bắt buộc, được bố trí ở vòng trong.

* Vòng tròn học tập với các trạm tùy chọn:

- Các chất liệu, thiết bị, tài liệu được lựa chọn để phát triển các khả năng khác nhau của người học.

- Có thể lựa chọn được các hình thức làm việc khác nhau: Cá nhân, nhóm.

- Có thể chọn tùy ý các chủ đề khác nhau trên vòng tròn học tập.

2.1. Phân loại theo vị trí các trạm.

 * Trạm đệm: Trạm đệm là trạm hỗ trợ làm việc cho một trạm chính nào đó. Trạm đệm thường được bố trí sát ngay trạm chính. Mỗi học sinh có thể thực hiện nhiệm vụ ở trạm đệm trước, sau đó thực hiện nhiệm vụ ở trạm chính.

 * Trạm giám sát - dịch vụ:

Trạm này được đặt tại một ví trí trung tâm của vòng tròn học tập nhằm cung cấp thông tin cho các trạm khác, cung cấp đáp án cho các trạm để so sánh kết quả sau khi học sinh hoàn thành nhiệm vụ.

2.2. Phân loại theo mức độ yêu cầu nhiệm vụ.

* Các trạm tự chọn:

- Các trạm tự chọn để học sinh tuỳ ý lựa chọn theo các trình độ khác nhau, các phong cách học tập khác nhau, học cá nhân hay theo nhóm. Các trạm này vẫn có tính chất bắt buộc đối với học sinh, vẫn yêu cầu học sinh thực hiện nhưng có thể theo các cấp độ, hình thức khác nhau.

- Trạm tự chọn cũng có thể hiểu là các trạm có nội dung mở rộng, nội dung vui để tạo hứng thú cho người học. Các trạm này học sinh có thể thực hiện hay bỏ qua cũng được, tuy nhiên cần phải quy định cho người học nhất thiết phải thực hiện đủ một số lượng trạm có nội dung tự chọn nào đó, tùy theo từng chủ đề bài học.

* Trạm bắt buộc:

- Trên trạm bắt buộc có các nội dung kiến thức, bắt buộc, trọng tâm của bài học. Trạm bắt buộc sẽ hình thành cho người học các kiến thức và kĩ năng tối thiểu của bài.

2.3. Phân loại các trạm theo phương tiện dạy học.

* Trạm có sử dụng máy tính: Các trạm này cần đến máy vi tính để hỗ trợ quá trình học tập, xem tranh, ảnh, video, tạo các thí nghiệm ảo, máy vi tính kết nối với các thí nghiệm,…

* Trạm thí nghiệm truyền thống: Đó là các trạm có sử dụng thí nghiệm thật, thường là các trạm kiểm tra các giả thuyết.

2.4. Phân loại theo vai trò của các trạm.

 * Trạm luyện tập, củng cố:

Trên các trạm này có các nhiệm vụ dạng các bài tập trắc nghiệm, học sinh chỉ cần dùng các kiến thức đã được học ở bài trước hoặc kiến thức thu được ở ngay các trạm khác để thực hiện.

* Trạm xây dựng kiến thức mới:

Xây dựng kiến thức mới là việc rất khó thực hiện trong dạy học theo trạm. Đây là một điểm hạn chế của hình thức dạy học này.

2.5. Phân loại theo hình thức làm việc.

* Trạm làm việc cá nhân: Trong trạm này, học sinh thực hiện nhiệm vụ trong trạm một cách độc lập.

* Trạm làm việc theo nhóm: Hình thức làm việc trên mỗi trạm thường là theo nhóm nhỏ, tuy nhiên có thể xây dựng các trạm dành riêng cho cá nhân nhằm kiểm tra, phát triển các kĩ năng cho từng cá nhân riêng biệt.

3. Các bước xây dựng một vòng tròn học tập.

1 - Lựa chọn các chủ đề 2 - Xác định chủ đề

3 - Cấu trúc nội dung 

4 - Vẽ trạm

5-  Tìm kiếm nguồn tài liệu.

6 - Dự kiến sản phẩm hoạt động của trạm.

7 - Hình dạng, cấu trúc của vòng tròn học tập 

8 - Tạo hình ảnh của các vòng tròn học tập

9 - Xây dựng nội quy và quy tắc học tập. 

10 - Xây dựng vòng tròn học tập

4. Xây dựng nội dung các trạm.

- Tiến hành thí nghiệm và xử lí kết quả thí nghiệm Giải thích hiện tượng

- Làm việc mới máy tính: chạy phần mềm mô phỏng,

- xem clips, sử dụng phần mềm Giải bài tập

- Quan sát một thiết bị kĩ thuật và mô tả lại nguyên tắc cấu tạo của nó

- Đọc các nguồn thông tin và tóm tắt thông tin quan trọng

5. Các  quy tắc  trong xây dựng nội dung các trạm học tập

- Các nhiệm vụ học tập phải độc lập tương đối sao cho học sinh có thể bắt đầu từ bất kì nhiệm vụ nào. Nếu một bài học có nhiều nội dung ta có thể chia thành nhiều nhóm trạm học tập sao cho trong mỗi nhóm trạm đó, các nhiệm vụ học tập là độc lập với nhau.

- Với các trạm có thí nghiệm, các nguyên vật liệu phải đơn giản, dễ thao tác, phù hợp với thí nghiệm học sinh.

- Thời gian dành cho mỗi trạm tối đa không quá 15 phút.

- Số trạm trong một đơn vị kiến thức không quá 7 trạm.

- Ngoài các trạm với các nhiệm vụ bắt buộc, ta cần xây dựng các trạm với các nhiệm vụ tự chọn, với độ khó dễ khác nhau để cá biệt hóa năng lực học sinh.

- Giáo viên nên cung cấp đáp án hoặc hệ thống trợ giúp tương ứng với các nhiệm vụ học tập để học sinh tự kiểm tra và đánh giá kết quả bản thân.

- Học sinh được phát phiếu học tập tương ứng với các trạm để tối ưu hóa thời gian làm việc.

- Giáo viên cần xây dựng và thống nhất với học sinh nội quy làm việc tại các trạm.

6. Các bước tổ chức dạy học dưới hình thức học tập theo trạm.

 - Bước 1: Chia nhóm, chuẩn bị dụng cụ.

 - Bước 2: Thống nhất nội quy học tập theo trạm.

 - Bước 3: Thực hiện nhiệm vụ

 - Bước 4: Tổng kết kết quả học tập.

7. Những ưu điểm và hạn chế

* Dạy học theo trạm có những ưu điểm nổi trội sau:

- Học sinh được tự chủ, tích cực hoạt động tham gia giải quyết các nhiệm vụ học tập.

- Học sinh tự kiểm tra, đánh giá kết quả của cá nhân và của nhóm mình qua đó nâng cao năng lực đánh giá của bản thân.

- Học sinh có cơ hội nâng cao kĩ năng làm việc theo nhóm, các kĩ năng tranh luận, các phương pháp giải quyết vấn đề, năng lực thực nghiệm.

- Giúp giáo viên cá biệt hóa được trình độ của từng học sinh, qua đó bồi dưỡng học sinh giỏi và rèn luyện học sinh yếu.

- Nâng cao hứng thú của học sinh nhờ các nhiệm vụ học tập tích cực đặc biệt là những nhiệm vụ thiết kế, chế tạo và thực hiện các thí nghiệm đơn giản.

-  Khắc phục được khó khăn thiếu thốn về trang thiết bị nếu cho học sinh tiến hành đồng loạt.

* Bên cạnh đó, hình thức dạy học theo trạm có những điểm hạn chế sau:

- Giáo viên phải có thời gian chuẩn bị nội dung và nguyên vật liệu công phu, chịu khó hơn, phải nỗ lực hơn trong việc soạn giảng bằng đồ dùng dạy học. Đơn cử giáo viên cần chuẩn bị sẵn các bảng biểu của từng trạm, các hộp để đựng các gói câu hỏi, các bảng đáp án và các “ phiếu thông hành” để khi học sinh đã hoàn thành từng trạm thì nhanh chóng tiến đến các trạm tiếp theo.

- Thời gian cần để tiến hành dạy học một đơn vị kiến thức theo hình thức này thường dài hơn thời gian khi dạy dưới hình thức truyền thống.

- Phương pháp học theo trạm phù hợp cho các dạng bài ôn tập, luyện tập kiến thức đã học chứ không thích hợp cho dạng truyền đạt kiến thức mới.

8. Kết luận

- Dạy học theo trạm là một trong những hình thức dạy học mở. Nó không chỉ phù hợp với các giờ học nội khóa mà còn rất phù hợp với giờ học ngoại khóa

- Nội dung các nhiệm vụ sẽ không còn giới hạn trong nội dung sách giáo khoa và không gian học tập không chỉ giới hạn trong phạm vi lớp học mà có thể mở rông ra ở sân trường, trong thư viện, tại phòng máy tính và tại xưởng trường.

- Với những ưu điểm và tiềm năng lớn của hình thức dạy học này, việc nghiên cứu, phát triển và vận dụng hình thức dạy học này trong dạy học vật lí nói riêng và trong dạy học phổ thông nói chung là cần thiết và có ý nghĩa, cần được nghiên cứu, vận dụng nhiều hơn nữa trong thực tiễn dạy học ở phổ thông.