[Sách mới] Soạn Sử 7 Bài 16 Cánh diều: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226 - 1400)

Hướng dẫn [Sách mới] Soạn Sử 7 Bài 16 Cánh diều: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226 - 1400) ngắn gọn nhất bám sát nội dung SGK Lịch sử 7 trang 57, 58, 59, 60, 61, 62 bộ Cánh Diều theo chương trình sách mới. Mời bạn đọc tham khảo!

Bài 16: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226 - 1400) trang 57, 58, 59, 60, 61, 62 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều

1. Sự thành lập của nhà Trần

Trả lời câu hỏi trang 57 SGK Lịch sử 7

Đọc thông tin và quan sát hình 16.1, hãy mô tả sự hình thành của nhà Trần và nêu vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập của nhà Trần.

Lời giải:

Sự hình thành của nhà Trần:

- Cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu, tình hình đất nước rối ren. Năm 1224, công chúa Chiêu Thánh làm Hoàng thái tử, hiệu là Lý Chiêu Hoàng.

- Năm 1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. 

- Nhà Trần thành lập. 

Vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần:

- Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần có vai trò chủ chốt. Ông là người dàn xếp để vua Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh. 

- Sách Đại Việt sử kí toàn thư có chép: “Thái Tông (nhà Trần) lấy được thiên hạ đều nhờ mưu sức của ông cả”.

2. Tình hình chính trị

Trả lời câu hỏi trang 58 SGK Lịch sử 7

Đọc thông tin và tư liệu hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần. 

Lời giải:

Những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần:

- Chế độ: quân chủ trung ương tập quyền.

- Ba cấp: triều đình (vua đứng đầu), đơn vị hành chính trung gian (lộ, phủ, huyện, châu) và cấp hành chính cơ sở (hương, xã)

- Có chế độ Thái thượng hoàng. Hầu hết chức vụ trong bộ máy nhà nước do họ Trần nắm giữ. 

- Quân đội:

+ Được phiên chế thành 3 bộ phận, gồm: cấm quân (quân bảo vệ kinh thành), biên quân (quân giữ biên ải), lộ quân (quân sĩ đóng ở các lộ).

+ Lực lượng quân đội bao gồm: bộ quân, thủy quân, thực hiện theo chính sách “ngụ binh ư nông”.

+ Xây dựng quân đội theo chủ trương “quân quý hồ tinh, bất quý hồ đa” (quân đội cốt tinh nhuệ, không cốt đông) và đề cao tinh thần đoàn kết.

- Luật pháp: ban hành Quốc triều Thông chế (năm 1230) và Quốc triều hình luật (Hình thư, năm 1341)

3. Tình hình kinh tế

Trả lời câu hỏi trang 59 SGK Lịch sử 7

Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.1, hình 16.2 hãy:

- Trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Trần.

- Cho biết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần.

Lời giải:

Nét chính về tình hình kinh tế thời Trần:

- Nông nghiệp: nhà Trần ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy kinh tế nông nghiệp phát triển, như kêu gọi dân phiêu tán trở về quê cũ sản xuất, khuyến khích khai khẩn đất hoang, đẩy mạnh việc làm thuỷ lợi, cấm giết mô và trộm cắp trâu bò để bảo vệ sức kéo... nhà nước quan tâm, nông dân tích cực sản xuất, đẩy mạnh khai hoang, lập làng xóm mới... nên nông nghiệp phát triển hơn, đời sống nhân dân được nó đã.

- Thủ công nghiệp: Nhà Trần tiếp tục duy trì các xưởng thủ công nhà nước, chuyên đúc tiền, sản xuất vũ khí, đóng thuyền... Thủ công nghiệp dân gian có nhiều nghề phổ biến, như làm đồ gốm, rèn sắt, đúc đồng, dệt vải lụa... Trong đó đồ gốm đặc biệt phát triển với nhiều loại hình sản phẩm, có nhiều loại men khác nhau như men xanh lục, men trắng vẽ hoa nâu,...

- Thương mại: thăng Long là trung tâm kinh tế, buôn bán sầm uất của cả nước, được chia làm 61 phường. Tại các miền quê, chợ lớn được hình thành và hoạt động theo phiên. Hoạt động ngoại thương diễn ra nhộn nhịp ở nhiều nơi, đặc biệt là cảng Vân Đồn (Quảng Ninh), các cửa biển Hội Thống (Nghệ An – Hà Tĩnh), Hội Triều (Thanh Hoá),....

- Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần có tác động hỗ trợ lẫn nhau. 

- Nền thủ công nghiệp phát triển, các sản phẩm được thương nhân nước ngoài ưa chuộng, thúc đẩy thương mại phát triển. 

- Đồng thời trao đổi, giao lưu diễn ra giữa các quốc gia tiếp thu và biến đổi các kĩ thuật, hoa văn,… thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển.

4. Tình hình xã hội

Trả lời câu hỏi trang 60 SGK Lịch sử 7

Đọc thông tin và tư liệu, hãy trình bày tình hình xã hội thời Trần và rút ra nhận xét.

Lời giải:

Tình hình xã hội thời Trần: 

- Tầng lớp thống trị: vương hầu, quý tộc, quan lại và địa chủ. 

- Tầng lớp bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân.

- Cuối thời Trần, mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, tá điền, nô tì với địa chủ, quý tộc ngày càng tăng.

5. Tình hình văn hóa

Trả lời câu hỏi trang 62 SGK Lịch sử 7

Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.2, hình 16.3, hãy trình bày, những nét chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần.

Lời giải:

Nét chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần:

- Về tư tưởng, tôn giáo, tín ngưỡng:

+ Những tín ngưỡng cổ truyền vẫn phổ biến trong nhân dân và có phần phát triển hơn như tục thờ cúng tổ tiên, thờ các anh hùng dân tộc,…

+ Đạo Phật phát triển, tuy nhiên không bằng thời Lý.

+ Nho giáo phát triển, các nhà nho được bổ nhiệm giữ những chức vụ quan trọng.

- Về giáo dục:

+ Giáo dục thời Trần có bước phát triển mới. Bên cạnh Quốc Tử Giám ở kinh thành Thăng Long, ở các lộ, phủ từng bước hình thành trưởng công.

- Về văn học:

+ Chữ Hán, chữ Nôm phát triển với nhiều thể loại phong phú (thơ, hịch…). 

+ Các tác phẩm tiêu biểu là: Hịch tướng sĩ (của Trần Quốc Tuấn); Phì giá hoàn kinh (của Trần Quang Khải); Cư trần lạc đạo phú (của Trần Nhân Tông)…

- Về khoa học: Các ngành khoa học lịch sử, quân sự, y học và thiên văn học đều đạt được những thành tựu đáng kể. Ví dụ:

+ Về sử học, có bộ Đại Việt sử kí do Lê Văn Hưu biên soạn – được coi là bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt.

+ Về y học, danh y Tuệ Tĩnh nổi tiếng với việc nghiên cứu các cây thuốc nam, tổng kết việc chữa bệnh bằng thuốc Nam.

+ Về Thiên văn học: Đặng Lộ đã chế rạo ra “lung linh nghi” để đo đạc, tính toán thiên văn.

+ Về khoa học quân sự có 2 tác phẩm: Vạn Kiếp tông bí truyền thư và Binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn.

- Về nghệ thuật:

+ Kiến trúc phát triển cả về kiến trúc cung đình và kiến trúc tôn giáo. Nổi bật là các công trình, như tháp Phổ Minh (Nam Định, cao 14 tầng), tháp Bình Sơn (Vĩnh Phúc, cao 11 tầng), thành Tây Đô (Thanh Hoá), Khu Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) cũng được tu sửa, xây mới và mở rộng với quy mô lớn hơn.

+ Điêu khắc rất đa dạng, tiêu biểu là tượng Phật Di Lặc bằng đồng ở chùa Quỳnh Lâm (Quảng Ninh); vạc, chuông lớn ở chùa Phổ Minh (Nam Định); nhiều loại hoa văn chạm trổ trên đồ gỗ, hoặc vẽ trên gốm....

Luyện tập

Trả lời câu hỏi mục trang 62 Lịch sử 7

Lập bảng tóm tắt nội dung cơ bản về công cuộc xây dựng đất nước của nhà Trần (theo mẫu).

Lĩnh vực tóm tắt	Nội dung tóm tắt	Danh nhân tiêu biểu
Sự thành lập
Tư tưởng, tôn giáo
Văn học, nghệ thuật
Giáo dục, khoa học

Lời giải:

Lĩnh vực tóm tắt	Nội dung tóm tắt	Danh nhân tiêu biểu
Sự thành lập	1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh	Trần Thủ Độ, Trần Cảnh, Lý Chiêu Hoàng.
Tư tưởng, tôn giáo	Nho giáo, Phật giáo	Trương Hán Siêu, Mạc Đĩnh Chi, Trần Nhân Tông
Văn học, nghệ thuật	Văn học chữ Hán và chữ Nôm phát triển, thể hiện lòng yêu nước, tựu hào dân tộc	Trần Quốc Tuấn, Trương Hán Siêu, Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải
Giáo dục, khoa học	Giáo dục phát triển với sự ra đời của nhiều trường công, trường tư. Nhiều thành tựu khoa học có giá trị như y học, sử học, thiên văn học	Chu Văn An, Lê Văn Hưu, Tuệ Tĩnh, Đặng Lộ

Vận dụng

Trả lời câu hỏi trang 62 SGK Lịch sử 7

1. Giới thiệu một công trình văn hóa tiêu biểu thời Trần với thầy cô và các bạn cùng lớp

Lời giải:

Tháp Phổ Minh nằm trong khuôn viên chùa Phổ Minh, đây là ngôi chùa cổ tọa lạc tại thôn Tức Mạc thuộc tỉnh Nam Định. Tháp Phổ Minh có mặt bằng nền hình vuông, cạnh dài 5,20m. Chiều cao tổng thể của tháp là 19,51m, được chia thành 3 phần: đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp. Phần chân đế, tính từ dưới lên chia thành 12 cấp, mỗi cấp có kích thước khác nhau. Đỉnh tháp là một khối đá hình bông sen, gồm nhiều tầng khác nhau. Đỉnh búp sen có 5 lớp cánh sen ngửa, chụm vào nhau, trong đó, lớp cánh sen cuối cùng có viền kép, phần đỉnh búp sen kết thúc 14 tầng của tháp. Tháp chùa Phổ Minh là công trình kiến trúc lâu đời giữ được kết cấu tương đối toàn vẹn. 

2. Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ, Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước cho thấy điều gì?

Lời giải:

Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần, như Trần Thủ Độ,Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu,... để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước đã nói  lên công lao và vai trò của những danh nhân đó.

>>> Xem toàn bộ: Soạn Sử 7 Cánh diều

-----------------------------

Trên đây Toploigiai đã cùng các bạn [Sách mới] Soạn Sử 7 Bài 16 Cánh diều: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226 - 1400) trong bộ SGK Cánh Diều theo chương trình sách mới. Chúng tôi hi vọng các bạn đã có kiến thức hữu ích khi đọc bài viết này. Toploigiai đã có đầy đủ các bài soạn cho các môn học trong các bộ sách mới Cánh Diều, Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức. Mời các bạn hãy click ngay vào trang chủ Toploigiai để tham khảo và chuẩn bị bài cho năm học mới nhé. Chúc các bạn học tốt!