Những kí hiệu thường gặp trong bản nhạc

I. Những kí hiệu thường gặp trong bản nhạc

1. Dấu nối

Dấu nối có dạng một đường cong nối các thân nốt nhạc liền kề cùng cao độ lại với nhau. Dấu nối chỉ ra rằng cần phải chơi các nốt được nối như một nốt đơn nhất có trường độ bằng tổng giá trị các nốt đó. Có những trường hợp nếu dùng dấu nối thì cho ra kết quả tương đương với như khi dùng dấu chấm dôi, chẳng hạn một nốt đen nối với nốt trắng thì tương đương với một nốt trắng có chấm dôi.

Tác dụng: Có những trường hợp cần thể hiện những trường độ mà không một hình nốt nào làm được, chẳng hạn như ví dụ ở hình bên: nốt đen nối với nốt móc kép cho ra trường độ bằng 5/4 trường độ nốt đen.

Thỉnh thoảng có những khi có thể dùng một hình nốt duy nhất nhưng người soạn nhạc vẫn tách làm hai và nối chúng bằng dấu nối, có thể là bởi vì:

- Nằm giữa hai nốt đó là một vạch nhịp:

- Nốt thứ hai là nốt bắt đầu một nhịp có "vận luật" (metre) và rơi vào phách mạnh của nhịp đó. Thay vì viết bằng một nốt duy nhất có giá trị cao hơn thì người soạn nhạc lại chọn cách dùng dấu nối. Cách này không ảnh hưởng việc biểu diễn nhạc mà giúp bản nhạc dễ đọc.

2. Dấu luyến

Dấu luyến là có hình dạng một nét cong, biểu thị một cách thức biểu diễn nhóm các nốt nhạc có cao độ khác nhau. Cần biểu diễn những nốt nhạc chịu tác động của dấu luyến một cách không bị chia cắt bởi sự ngắt âm.

Dấu luyến xuất hiện trong các bản tổng phổ hoặc bè nhạc theo ba hình thức khác nhau:

- Người soạn nhạc viết thuật ngữ legato để ghi chú nét lướt cần luyến. Thường dùng cách này ở đầu một nét lướt nếu muốn luyến một nét rất dài hoặc thậm chí cả một phần của tác phẩm âm nhạc. Lưu ý cần phân tiết, phân câu cho thích hợp trong một không gian âm nhạc mang màu sắc legato.

- Người soạn nhạc dùng ký hiệu leg. (viết tắt của legato) phía trên nốt nhạc hoặc nét lướt cần luyến.

- Người soạn nhạc vẽ dấu luyến. Vị trí của nó tùy thuộc vào hướng của đuôi của hình nốt nhạc: đuôi hướng lên thì vẽ ở dưới, đuôi hướng xuống thì vẽ ở trên. Trong trường hợp hình nốt nhạc không có đuôi thì việc đặt dấu luyến ở trên hay dưới tùy vào vị trí trong khuông nhạc. Cuối cùng, nếu đuôi của các nốt nhạc hướng lên, hướng xuống khác nhau thì dấu luyến luôn được nằm ở phía trên.

Dấu luyến hàm ý rằng các nốt dưới tác động của nó cần phải được biểu diễn (hay ca hát) một cách mượt mà theo một cách liên tục, không để lộ sự ngăn cách giữa các nốt. Điều này có nghĩa, nốt đầu sẽ tiếp diễn đến khi nốt cuối được cất lên. Có thể nói rằng kỹ thuật legato này trái ngược với kỹ thuật staccato (ngắt âm), song bản thân kỹ thuật legato không nhất thiết hàm ý rằng không được có ngắt âm mà đó là sự ngắt âm hết sức mượt mà.

Dấu luyến áp dụng lên các nốt nhạc khác cao độ và có thể khác loại nhau. Có thể áp dụng cho hai hoặc nhiều hơn hai nốt cùng một lúc. Thỉnh thoảng dấu luyến có thể ôm lấy nhiều ô nhịp, và trong trường hợp đó có lẽ nhà soạn nhạc có dụng ý rằng cần phải cố gắng biểu diễn những nốt nhạc đó càng legato (mượt mà) càng tốt.

Ngoài ra, khi bè cho hai nhạc cụ được soạn trên cùng một khuông nhạc, mà trong cả hai bè đó lại có những nhóm nốt nhạc luyến giống nhau ở cả hai bè thì thông thường người soạn nhạc vẫn viết rõ hai bộ dấu luyến; tuy nhiên, một số bản tổng phổ lại chỉ viết một bộ dấu luyến cho một bè và ngầm hiểu áp dụng cách luyến đó cho bè kia.

3. Dấu nhắc lại

Dùng để nhắc lại một hoặc hai câu nhạc

4. Dấu hồi tống (dấu quay lại)

- Kí hiệu: Giống hình chữ S gạch chéo có hai chấm ở hai bên.

- Khi gặp dấu này người thực hiện phải đàn hoặc hát lại một đoạn hay toàn bài nhạc trong phạm vi dấu quy định.

5. Khung thay đổi

Khi sử dụng dấu nhắc lại, ở lần 2, nếu có sự thay đổi ở những ô nhịp cuối cùng người ta dùng khung thay đổi. 

Lần 1: trình diễn bình thường.

Lần 2: đến những ô nhịp trong vùng ảnh hưởng của khung thay đổi 1 ta phải bỏ qua không trình diễn, mà trình diễn qua những ô nhịp trong vùng ảnh hưởng của khung

6. Dấu Coda

Dấu Coda là kí hiệu chỉ sự kết thúc bài nhạc. 

Trong một tác phẩm âm nhạc nếu tác phẩm đó có dấu coda thì luôn luôn sẽ xuất hiện 2 dấu coda. Dấu coda chỉ có tác dụng ở lần trình bày thứ 2 của tác phẩm. Khi trình bày tác phẩm lần thứ 2 gặp dấu coda thứ nhất thì nhảy đến chỗ có dấu coda xuất hiện lần thứ 2 để trình bày đến hết tác phẩm (tức là đoạn nhạc nằm giữa 2 dấu coda thì người diễn tấu sẽ chỉ trình bày ở lần thứ nhất còn lần trình bày thứ 2 thì đoạn giữa 2 dấu coda sẽ không chơi nữa).

II. Một số bài nhạc ví dụ