Giải Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 5: Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á

Giải Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 5: Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á ngắn gọn, hay nhất bám sát nội dung Sách giáo khoa theo chương trình Sách mới. Bài soạn bao gồm 7 câu hỏi được trả lời chính xác, giúp học sinh hiểu kĩ hơn về bài học

Khởi động trang 30 Lịch Sử 11: Ngay từ thế kỉ XVI, các nước thực dân phương Tây đã đẩy mạnh xâm chiếm thuộc địa và thiết lập nền cai trị của chủ nghĩa thực dân ở các nước Đông Nam Á. Quá trình thực dân hoá ấy đã diễn ra như thế nào và nền cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á được thiết lập ra sao? Tại sao trong quá trình xâm lược đó, Xiêm lại không trở thành thuộc địa của thực dân phương Tây?

Lời giải:

Quá trình thực dân hóa và nền cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á:

- Từ sau các cuộc phát kiến địa lí, cùng với các nhu cầu của nền kinh tế đất nước, các nước thực dân đã sử dụng nhiều cách thức và thủ đoạn khác nhau để từng bước thôn tính gần hết các quốc gia Đông Nam Á.

- Trong quá trình cai trị, các nước thực dân đãn tăng cường bóc lột, chèn ép thuộc địa để phục vụ cho nền kinh tế chính quốc, điều này cũng làm sâu sắc thêm mâu thuẫn dân tộc giữa nhân dân các nước Đông Nam Á với chính quyền thực dân.

Trong quá trình xâm lược của thực dân phương Tây Xiêm không trở thành thuộc địa của chúng vì: trong bối cảnh bị đe dọa xâm lược từ thực dân phương Tây, chính phủ Xiêm đã tiến hành cải cách đất nước trên mọi lĩnh vực và đồng thời thực hiện đường lối ngoại giao mềm dẻo, kí kết hiệp ước nhằm bảo vệ nền độc lập, chủ quyền đất nước khác với các nước Đông Nam Á luôn chống trả quyết liệt, dùng vũ trang để bảo vệ tổ quốc, không cho thực dân tiến tới cai trị.

1. Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây

Câu hỏi trang 32 Lịch Sử 11: Trình bày quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á cuối thế kỉ XIX?

Lời giải:

♦ Quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở Đông Nam Á hải đảo

- Từ sau các cuộc phát kiến địa lí, các nước tư bản phương Tây tăng cường tìm kiếm thị trường và thuộc địa; trong khi đó, các quốc gia phong kiến ở Đông Nam Á đang suy yếu, khủng hoảng. Nhân cơ hội này, các nước tư bản phương Tây tiến hành xâm lược và cai trị các nước ở Đông Nam Á.

+ Ở Inđônêxia, từ thế kỉ XV - XVI, các thế lực thực dân Bồ Đào Nha và Hà Lan cạnh tranh ảnh hưởng. Đến thế kỉ XIX, Hà Lan hoàn thành việc xâm chiếm và thiết lập ách thống trị thực dân trên đất nước này.

+ Ở Philíppin: Từ thế kỉ XVI, Philíppin bị thực dân Tây Ban Nha thống trị. Sau khi thất bại trong cuộc chiến tranh với Mỹ (1898), Tây Ban Nha đã nhượng quyền quản lí thuộc địa Philíppin cho Mỹ. Từ năm 1899, Philíppin trở thành thuộc địa của Mỹ.

+ Ở Mã Lai, năm 1826, thực dân Anh đẩy mạnh xâm chiếm các tiểu quốc như Kêđa, Pênang,... và thành lập Mã Lai thuộc Anh vào năm 1895.

- Các nước thực dân phương Tây đã thực thi chính sách chính trị hà khắc, đàn áp phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân, vơ vét bóc lột cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên. Hầu hết các nước Đông Nam Á hải đảo đều rơi vào tình trạng lạc hậu, phụ thuộc nặng nề vào nền kinh tế của các nước phương Tây.

♦ Quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở Đông Nam Á lục địa

- Sau quá trình lâu dài xâm nhập và chuẩn bị, đến thế kỉ XIX, các nước thực dân phương Tây bắt đầu quá trình xâm lược vào các nước Đông Nam Á lục địa.

+ Ở Miến Điện, sau ba cuộc chiến tranh xâm lược (1824 - 1826, 1852, 1885) thực dân Anh thôn tính Miến Điện rồi sáp nhập nước này thành một tỉnh của Ấn Độ thuộc Anh.

+ Ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia là đối tượng xâm lược của thực dân Pháp. Đến cuối thế kỉ XIX, thực dân Pháp đã hoàn thành quá trình xâm lược những nước này và bắt đầu thi hành chính sách bóc lột, khai thác thuộc địa.

+ Vương quốc Xiêm, trong nửa cuối thế kỉ XIX, trở thành vùng tranh chấp của thực dân Anh và Pháp. Với chính sách ngoại giao mềm dẻo, khôn khéo của vua Ra-ma V, Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á giữ được nền độc lập tương đối về chính trị.

- Thực dân Anh và thực dân Pháp tiến hành chính sách “chia để trị” nhằm xóa bỏ nền độc lập đối với Miến Điện và ba nước Đông Dương. Về kinh tế, thực thi chính sách khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, chính sách thuế khóa nặng nề. Về văn hoá, thực hiện chính sách nô dịch và đồng hoá.

2. Công cuộc cải cách ở Xiêm

Câu hỏi trang 33 Lịch Sử 11: Trình bày hoàn cảnh và nội dung chủ yếu của công cuộc cải cách ở Xiêm.

Lời giải:

- Hoàn cảnh:

+ Giữa thế kỉ XIX, Vương quốc Xiêm đứng trước sự đe dọa của thực dân phương Tây, nhất là thực dân Anh và Pháp trong cuộc chạy đua về thuộc địa để tìm kiếm nguyên nhiên liệu, lao động và thị trường cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.

+ Trước sự đe dọa của thực dân phương Tây và yêu cầu cấp bách để bảo vệ nền độc lập, phát triển đất nước. Vua Môngkút (Rama IV, trị vì từ năm 1851 đến năm 1868) và vua Chulalongcon (Rama V, trị vì từ năm 1868 đến năm 1910) đã tiến hành công cuộc cải cách.

- Nội dung cải cách:

+ Về kinh tế: nhà nước giảm thuế nông nghiệp, xóa bỏ chế độ lao dịch, khuyến khích tư nhân bỏ vốn kinh doanh, xây dựng nhà máy, mở hiệu buôn, ngân hàng,... Tư bản nước ngoài được phép đầu tư kinh doanh.

+ Về chính trị: Đứng đầu nhà nước là vua, bên cạnh vua có Hội đồng nhà nước giữ vai trò là cơ quan tư vấn. Hội đồng chính phủ phụ trách hành pháp, gồm 12 bộ trưởng do các hoàng thân du học ở phương Tây về đảm nhiệm. Quân đội được trang bị và huấn luyện theo kiểu phương Tây.

+ Về xã hội: nhà nước xóa bỏ hoàn toàn chế độ nô lệ, giải phóng người lao động.

+ Về văn hoá, giáo dục: mở các trường học theo mô hình phương Tây.

+ Về ngoại giao: Xiêm thực hiện ngoại giao mềm dẻo, từng bước xóa bỏ các hiệp ước bất bình đẳng, lợi dụng vị trí nước đệm và mâu thuẫn giữa thực dân Anh và Pháp để giữ gìn chủ quyền đất nước.

Câu hỏi trang 34 Lịch Sử 11: Nêu ý nghĩa của công cuộc cải cách đối với sự phát triển của Vương quốc Xiêm.

Lời giải:

Công cuộc cải cách đã góp phần giữ vững nền độc lập, chủ quyền. Đồng thời đáp ứng yêu cầu của lịch sử, mang tính chất tiến bộ, đưa đất nước phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa.

Luyện tập (trang 34)

Luyện tập 1 trang 34 Lịch Sử 11: Hoàn thành bảng thống kê các nước thực dân phương Tây xâm lược các quốc gia ở Đông Nam Á theo mẫu bên.

Lời giải:

Luyện tập 2 trang 34 Lịch Sử 11: Vì sao trong khu vực Đông Nam Á, Xiêm là nước duy nhất không trở thành thuộc địa của các nước thực dân phương Tây?

Lời giải:

- Xiêm không trở thành thuộc địa của phương Tây vì: trong bối cảnh bị đe dọa xâm lược từ thực dân phương Tây, chính phủ Xiêm đã tiến hành cải cách đất nước trên mọi lĩnh vực, thực hiện đường lối ngoại giao mềm dẻo, lợi dụng vị trí nước đệm cùng mâu thuẫn giữa các nước thực dân, kí kết hiệp ước nhằm bảo vệ nền độc lập, chủ quyền đất nước.

Vận dụng (trang 34)

Vận dụng trang 34 Lịch Sử 11: Hãy lí giải vì sao trong cùng bối cảnh, Vương quốc Xiêm đã thực hiện thành công cải cách, trong khi cải cách ở Việt Nam lại không thành công.

Lời giải:

Nguyên nhân:

- Nhà nước phong kiến vương quốc Xiêm được xây dựng và củng cố vững chắc từ thế kỉ XVIII, tình hình chính trị - xã hội ổn định. Còn nhà Nguyễn ra đời vào đầu thế kỉ XIX, tình hình đất nước không ổn định, thường phải chịu các cuộc nổi dậy khởi nghĩa của nhân dân.

- Những cơ sở về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của Xiêm phát triển mạnh hơn so với Việt Nam. Những tiền đề cải cách của Xiêm được định hình và phát triển đầy đủ hơn, xã hội cũng thống nhất và cởi mở hơn.

- Lực lượng tiến hành cải cách ở hai nước có sự khác biệt. Trong khi ở Xiêm các nhà vua và quan chức cấp cao đề ra ý tưởng đồng thời thực hiện cải cách, thì ở Việt Nam lực lượng đề xướng cải cách là một số ít văn thân, sĩ phu tiến bộ, đồng thời không được nhà Nguyễn ủng hộ.

- Về ngoại giao: đứng trước đe dọa xâm lược của thực dân phương Tây, vương quốc Xiêm biết nắm bắt tình hình quốc tế, lợi dụng mâu thuẫn giữa các đối thủ, thực hiện chính sách ngoại giao mềm dẻo để kí kết các hiệp ước bảo vệ độc lập chủ quyền. Ở Việt Nam, triều đình thiếu quyết tâm kháng chiến, thái độ bạc nhược, phạm nhiều sai lầm trong ngoại giao và kháng chiến.