logo

Chiến thắng Mtao Mxây - Sử thi (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy)

Khái quát Tác giả - Tác phẩm: Chiến thắng Mtao Mxây bao gồm tìm hiểu về sử thi và hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục, tóm tắt, giá trị nội dung, đặc sắc nghệ thuật sơ đồ tư duy tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây - SGK Văn 10 

Chiến thắng Mtao Mxây - Sử thi


I. Khái quát văn bản Chiến thắng Mtao Mxây


1. Xuất xứ

Sử thi còn được gọi là anh hùng ca - là những bài ca lịch sử, bài ca ca ngợi các anh hùng, nó gắn liền với những biến cố, sự kiện đặc biệt của lịch sử dân tộc trong một thời kì nhất định. Sử thi dân gian gồm có hai loại là sử thi thần thoại và sử thi anh hùng (sử thi Đăm Săn thuộc loại này)

Chiến thắng Mtao Mxây - Sử thi (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy)


- Đăm Săn (hay còn gọi là Bài ca chàng Đăm Săn) là pho sử thi nổi tiếng của người Ê-đê

- Sử thi Đăm Săn thường được diễn xướng theo lối kể khan, trong đó già làng vừa kể, hát, vừa sử dụng nét mặt, điệu bộ để diễn tả câu chuyện bên bếp lửa nhiều đêm liền, trong các nhà dài trên chòi rẫy, vào dịp lễ hội hay lúc nông nhàn

- Nghe kể Đăm Săn là một truyền thống văn hóa của người Ê-đê


2. Bố cục

+ Phần 1 (Từ đầu đến "cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường"): Trận chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây và chiến thắng oanh liệt của Đăm Săn.

+ Phần 2 (Đoạn còn lại): Cảnh ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn.


3. Tóm tắt 

Đoạn trích thuộc phần giữa của tác phẩm, kể về chuyện Đăm Săn đánh Mtao-Mxây để cứu vợ về: Sau khi về làm chồng hai chị em tù trưởng Hơ Nhị và Hơ Bhị, Đăm Săn trở nên một tù trưởng giàu có và uy danh lừng lẫy. Các tù trưởng Kên Kên (Mtao Grứ) và tù trưởng Sắt (Mtao-Mxây) lừa lúc Đăm Săn cùng dân làng lên rẫy, ra sông lao động sản xuất đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Cả hai lần ấy Đăm Săn đều tổ chức đánh trả và chiến thắng, vừa cứu được vợ lại vừa sáp nhập được đất đai, của cải của kẻ địch khiến cho oai danh của chàng càng lừng lẫy, bộ tộc càng giàu có và đông đúc hơn.


4. Giá trị nội dung 

Đoạn trích khẳng định sức mạnh và ca ngợi vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn - Một người trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc, xứng đáng là người anh hùng mang tầm vóc sử thi của dân tộc Ê - đê. 


5. Giá trị nghệ thuật 

Tổ chức ngôn ngữ phù hợp với thể loại sử thi: ngôn ngữ của người kể biến hóa linh hoạt, hướng tới nhiều đối tượng; ngôn ngữ đối thoại được khai thác ở nhiều góc độ. 

Sử dụng có hiệu quả lối miêu tả song hành, đòn bẫy, thủ pháp sánh sánh, phóng đại, đối lập, ....


6. Tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây 

Nhà Mtao Mxây đầu sàn hiên đẽo hình Mặt Trăng, đầu cầu thang đẽo hình chim ngói. Ngôi nhà của lão tù trưởng nhà giàu này trông quả thật là đẹp. Câu thang rộng một lá chiếu, người nối đuôi nhau lên xuống mà khiêng một ché đuê vẫn không sợ chật.

Đăm Săn: - Ơ diêng, ơ diêng, xuống đây! Ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đây!

Mtao Mxay - Ta không xuống đầu, điểng ơi. Tay ta còn đang bận õm vợ hai

chúng ta!” ở trên nhà nảy cơ mả.

Đăm Săn - Xuông. diêng! Xung, diêng! Ngươi không xuống tư? Ta sẽ lấy cái sản hiên của nhà người ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang của nhà người ta chẻ ra kéo lửa, ta hun cái nhà của nhà ngươi cho mà xem

Mtao Mxây - Khoan, điêng, khoan! Đề ta xuống. Ngươi không được đâm ta khi ta đang đi xuống đỏ nghe!

Đăm Săn - Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ? Người xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là?!

Mtao Mxay - Ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm.

Đăm Săn - Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi nhỉ? Người xem, đến con trâu của nhả người trong chuồng, ta cũng không thèm đâm nữa là?!

Thế là Mtao Mxây phải đi ra. Bà con xem, khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng.  Trông hắn đữ tợn như một vị thần. Hắn đóng một cái khö sọc gấp bỏ mủi, mặc một cái áo dảy nút, đi từ nhà bế trong ra nhà ngoài, đáng tần ngần đo dự, mỗi bước mỗi đắn đo giữa một đêm đông mịt mù như trong sương sớm.

Đăm Săn - Ngươi múa trước đi, ơ điểng!

Mtao Mxây - Ngươi mới là người múa trước, ơ diền Ta như gà làng mới mọc cựa , như gả rừng mới mọc cựa êchăm, chưa ai giẫm phải mà đã gãy mắt cánh.

Đăm Sẵn - Ngươi cử mửa đi, ơ điêng!

Mtao Mxây rung khiên múa vậy. Khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô. Hắn múa một mình. Đăm Săn không nhúc nhích.

Đăm Săn - Người múa một mình, múa kêu lạch xạch như quả mướp khô. Miếng múa lấy, người học ai vậy? Người múa chơi đấy phải không, điêng?

Mtao Mxây - Ta học ai à? Có cậu. ta học cậu. Có bác, ta học bác. Có thần Rồng, ta học thần Rông!”,

Đăm Săn - Thể ư? Ta thì đâu có cậu mà học cầu, đầu có bác mả học bác! Chỉ có hai ta đây, người múa đi ta xem nào!

Mtao Mxây - Thế ngươi không biết ta đây là một tướng đã quen đi đánh thiên hạ, bất tử bình, đã quên đi xẻo nát đất đai thiên hạ hay sao?

Đăm Săn - Vậy thì người hãy xem ta đây!

Đăm Săn rung khiên múa. Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lô ở?! Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây. Còn Mtao Mxây thì bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông. Hắn vung dao chém phập một cái, nhưng chỉ vừa trủng một cãi chão cột trâu.

Đăm Săn - Sao người lại chém cãi chão cột trâu? Còn khoeo chân ta, ngươi dành làm gì?

Đến lúc nảy, Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho hắn một miếng trầu. Nhưng Đăm Săn đã đớp được miếng trầu. Chàng nhai trâu, sứt chàng tăng lên gấp bội.

Đăm Săn - Bơ điêng, bây giờ người lại chạy, ta đuôi coi!

Thế là Đăm Săn lại múa. Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm®' đồ lăn lóc. Cây cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đôi tranh bật rễ bay tung. Cây giáo thân, cây giáo dính đầy những oan hẳn của chàng nhằm đùi Mtao Mxây phóng tới, trùng nhưng không thủng. Chàng đâm vào người Mtao Mxây cũng không thủng”.

Đến lúc này, Đăm Săn đã thắm mệt. Chàng vừa chạy vừa ngủ, mộng thấy ông Trời.

Đăm Săn - Ôi chao, chết mắt thôi, ông ơi! Cháu đâm mãi mà không thủng hăn!

Ông Trời - Thể ư, cháu? Vậy thì cháu lẫy một cái chảy mòn! ném vào vành tai hắn là được. 

Đăm Săn bừng tỉnh, chộp ngay một cái chày mòn, ném trúng vành tai kẻ địch. Cải giáp của Mtao Mxây tức thì rơi loảng xoảng. Mtao Mxây tháo chạy. Hãn tránh quanh chuồng lợn, Đăm Săn phá tan chuồng lợn. Hãn chảnh quanh chuồng trâu, Đằm Săn phá tan chuồng trâu. Cuối cùng, hãn ngã lăn quay ra đất,

Mtao Mxây - Ở diêng, ơ diêng, đề ta làm lễ cầu phúc cho riêng một trâu! Ta cho thêm điêng một voi.

Đăm Săn - Sao người còn cúng trâu cầu phúc cho ta? Chẳng phải vợ ta ngươi đã cướp, đùi ta ngươi đã đâm rồi sao?

Nói rồi Đăm Săn giết chết Mtao Mxây.

Đăm Săn (nói với tôi tớ Mtao Mxây) — Ở nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói“?! Ơ tất cả tôi tớ băng này! Các ngươi có đi với ta không?

Chàng gõ vào một nhả.

Dân trong nhà - Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai? 

Đăm Săn gõ vào ngạch, đập vào phên tất cả các nhà trong làng.

Dân làng — Không tại sao được! Nhưng bác ơi, xin bác chờ chúng tôi cho lợn ăn cái đã.

Đăm Săn lại gõ vào ngạch, đập vào phên mỗi nhà trong làng.

Đăm Săn - CƠ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không? Tù trưởng các người đã chết, lúa các ngươi đã mục. Ai chăn ngựa hãy đi bắt ngựa! Ai giữ voi hãy đi bắt voi! Ai giữ trâu hãy đi lùa trâu về!

Dân làng - Không đi sao được! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gu, phía nam đã mọc cả hoàng, người nhà giàu cảm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa!

Đăm Săn - Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Chúng ta ra về nào!

Đoàn người đông như bầy cả ong, đặc như bây thiêu thân, ùn ùn như kiến như mỗi. Bà con xem, thế là Đăm Săn nay càng thêm giàu có, chiêng lắm la nhiều. Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước.

Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng.

Đăm Săn - Ở các con, ơ các con, hãy đi lẫy rượu, bắt trâu! Rượu năm trẻ, trâu dâng một con đẻ cúng thần, cáo tô tiên, cầu sức khoẻ cho ta mới đi đánh kẻ thù, bắt tù binh, xéo nát đất đai một tù trưởng nhà giàu về. Rượu bảy chú, trâu bảy con để dâng thần, rượu bảy chém, lợn thiển bảy con để dâng thần, cầu cho ta được bình yên võ sự, nạn khỏi tai qua, lớn lên như sống nước, cao lên như cây rừng, không còn ai bì kịp. Hỡi anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng, xin mời tất cả đến với ta! Chúng ta sẽ mở tiệc ăn mừng năm mới, chúng ta sẽ ăn lợn ăn trâu, đánh lên các chiêng cải trồng ta, đánh lên các công long'"' hòa nhịp cùng chũm choẹ”' xoa sao cho kêu lên rộn rã, để voi đực voi cái ra vào sàn hiên không ngớt, đây công dây chuyền không lúc nào vắng bớt trên giá treo chiêng, các chuỗi thịt trâu thịt bò treo đèn nhà, chậu thau, âu°' đồng nhiều không còn chỗ đẻ.

Tôi tớ - Đánh chiêng nào, thưa ông?

Đăm Săn - Hãy đánh lên các chiêng có tiếng âm vang, những chiêng có tiếng đồng tiếng bạc! Từ gùi“" quý, hãy  lấy ra các vòng nhạc rung lên! Hãy đánh lên tất cả cho ở dưới vỡ toác các cây đòn ngạch, cho ở trên gãy nát  các cây xà ngang, cho tiếng chiêng vang vọng khắp đó đây, khiến voi, tê giác trong rừng quên không cho con bú, ếch nhái dưới gầm sàn, kỳ nhông ngoài bãi phải ngừng kêu, tất cả đều ngày đêm lặng thinh để nghe tiếng chiêng ãn đồng uống vui như mừng mùa khô năm mới của ta vậy.

Thế là, bà con xem, nhà Đăm Săn đông nghịt khách, tôi tớ chật ních cả nhà ngoài. Các khách tù trưởng đều từ phương xa đến. Còn Đăm Săn, bà con xem, chàng năm trên võng, tóc thả trên sản, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong hoa. Chàng mở tiệc ăn uống linh đình, thịt lợn, thịt trâu ăn không ngớt, thịt lợn ăn đến cháy đen hết ống le°), thịt dê ăn đến cháy đen hết ông lề ô. máu bò máu trâu đọng đen khắp sàn hiên, dây công dây chiêng giăng như mạng nhện, chỉ vàng chỉ đỏ như hoa dam biết?. Cảnh đó, đời ông bác ông cậu xưa kia làm gl có!

Bà con xem, chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết lo, chuyện trò không biết chán, Cả một vùng nhão ra như nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hỗ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng. Ếch nhái dưới gầm nhà, kỳ nhông ngoài bãi thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm. Các chàng trai, các cô gái đi lại tấp nập, rộn ràng. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu trông sao mà vui thế! Rõ ràng là tù trưởng Đăm Săn đang giàu lên, chiêng lãm là nhiều. Rõ ràng là Đăm Săn có chiêng đồng và bây, có bè bạn như nêm như XẾp. Lm sao mà có được một tù trưởng, đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa, đánh đầu đập tan đó, vậy đâu phá nát đó như chàng?

Vị vậy, danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, đông tây đầu đầu cũng nghe danh tiếng Đăm Săn. Từ khắp mọi miền, người ta khiêng rượu khiêng lợn đến. Cả miền Ê-đê Ê-ga'' ca ngợi Đăm Săn là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước. Ngực quấn chéo một tấm mễn chiến inh khóa ât tắm áo nghênh ngang đủ giáo gươm, đôi mặt long lanh như mất chim ghếch' ăn hoa tre, chàng Đăm Săn hiện ra là một trang tù trưởng mới giàu lên, đang tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bể, sức chàng ngang sức với đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa sắm dậy, chẳng nằm sấp thì gãy rằm sàn, chảng nằm ngửa thì gãy xả dọc: Đăm Săn vốn đã ngang tàng!” từ trong bụng mẹ. Tiệc tùng linh đình, ăn uống đông vui kéo dài suốt cả mùa khô. Đến đây, rượu đã nhạt, chẻ đã phai, ai ở đâu vẻ đây, khách lần lượt ra vẻ.

(Theo Đăm Săn - sử thi Ê-đê, NGUYỄN HỮU THẦU dịch,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1988)


7. Sơ đồ tư duy

Chiến thắng Mtao Mxây - Sử thi (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy)

II. Câu hỏi vận dụng kiến thức tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây

Câu 1: Lưu ý những hình ảnh được sử dụng để miêu tả Đăm Săn. Những hình ảnh đó có điểm gì độc đáo?

Lời giải:

Đăm Săn độc đáo ở hình dáng và hành động và chàng làm:  ''Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết rụi... Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung

- Tác giả sử dụng những hình ảnh thiên nhiên để miêu tả những bước di chuyển của Đăm Săn: gió, câu cối, đồi núi. Điều này làm nổi bật hình một người con của rùng núi Tây Nguyên. Cùng với đó là nghệ thuật so sánh kết hợp nói quá.

=> Khắc họa hình ảnh Đăm Săn hùng vĩ, lớn lao.

Câu 2: Việc miêu tả ngoại hình nhân vật Đăm Săn có gì khác thường và có tác dụng như thế nào?

Lời giải:

- Những chi tiết miêu tả ngoại hình nhân vật Đăm Săn:

+) Ngực quấn chéo một tấm mền chiến, mình khoác tấm áo chiến, sát bên nghênh ngang đủ giáo gươm.

+) Đôi mắt linh lợi như mắt chim ghếch ăn hoa tre.

+) Bắp chân to bằng cây xà ngang.

+) Bắp đùi to bằng ống bễ.

+) Sức ngang sức voi đực.

+) Hơi thở ầm ầm tựa sấm dậy.

=> Lối nói quá cùng biện pháp tu từ so sánh đã khắc họa nên ngoại hình nhân vật Đăm Săn rất phi thường, kì ảo, khác với cách miêu tả ngoại hình của một người bình thường. Từ đó, tô đậm, làm nổi bật vẻ đẹp ngoại hình cường tráng, mạnh mẽ của Đăm Săn.

Câu 3: Cảnh tiệc tùng trong đoạn này được miêu tả qua lời của ai? Điều đó giúp ích gì trong việc thể hiện hình tượng nhân vật Đăm Săn?

Lời giải:

- Cảnh tiệc tùng được miêu tả qua lời của người dân trong làng.

- Điều này làm chúng ta hiểu rõ được vị trí, hình ảnh của Đăn Săn trong lòng bà con: mạnh mẽ, đầy ngưỡng mộ và yêu quý. Một vị tù trưởng xứng đáng, hợp lòng dân.

Câu 4: Có người cho rằng văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây có đủ yếu tố của truyện, kịch và thơ. Cho biết ý kiến của bạn về nhận định trên.

Lời giải:

Theo ý kiến của em, văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây hội tụ đầy đủ yếu tố của truyện, kịch và thơ, bởi:

- Yếu tố truyện: Văn bản kể về cuộc giao chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây cùng những kì tích mà người anh hùng Đăm Săn đã có được.

- Yếu tố thơ: Trong bài có những câu văn khá ngắn, chất chứa vần và nhịp điệu trong đó (“Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc”).

- Yếu tố kịch: Văn bản chủ yếu là cuộc hội thoại giữa hai nhân vật chính là Đăm Săn và Mtao Mxây; các lời thoại cũng được phân chia rõ ràng theo tên nhân vật.

Câu 5: Phần cuối đoạn trích chú ý nhiều đến việc miêu tả cảnh chết chóc hay cảnh ăn mừng chiến thắng? Hãy phân tích ý nghĩa của sự lựa chọn ấy để làm rõ thái độ, cách nhìn nhận của tác giả về ý nghĩa thời đại của cuộc chiến tranh bộ tộc và về tầm vóc lịch sử của người anh hùng trong sự phát triển của cộng đồng.

Lời giải:

- Phần cuối đoạn trích chú ý nhiều đến việc miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng.

- Sự lựa chọn này thể hiện:

→ Ý nghĩa của chiến tranh bộ tộc chính là để giành lấy quyền làm chủ, giành lấy đất đai của các tù trưởng.

→ Người anh hùng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của cộng đồng, là người dẫn đường, chỉ lối, là người hội tụ những phẩm chất cao đẹp của cả cộng đồng.

>>> Xem trọn bộ: Tác giả - Tác phẩm Văn 10

-----------------------------

Trên đây Top lời giải đã cùng các bạn Khái quát về Tác giả - Tác phẩm: Chiến thắng Mtao Mxây trong bộ SGK Văn 10 theo chương trình sách mới. Chúng tôi hi vọng các bạn đã có kiến thức hữu ích khi đọc bài viết này. Top lời giải đã có đầy đủ các bài giới thiệu về tác giả tác phẩm các bộ sách mới Cánh Diều, Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức. Mời các bạn hãy click ngay vào trang chủ Top lời giải để tham khảo và chuẩn bị bài cho năm học mới nhé. Chúc các bạn học tốt! 

icon-date
Xuất bản : 12/07/2022 - Cập nhật : 28/07/2022