Các hình thức phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non

1. Tầm quan trọng của việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non.

      Phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một nhiệm vụ quan trọng trong chương trình giáo dục mầm non. Ngôn ngữ giúp trẻ phát triển trí tuệ. Trong sự tương tác giữa tư duy và ngôn ngữ, tương quan giữa sự phát triển ngôn ngữ và trí tuệ hết sức cần thiết. Có thể nói không thể có tư duy nếu không có ngôn ngữ. Ngôn ngữ còn có vai trò quan trọng đối với việc giáo dục tình cảm, đạo đức, điều chỉnh hành vi, việc làm của trẻ giúp trẻ hình thành và phát triển nhân cách con người. Bằng ngôn ngữ, người lớn giới thiệu cho trẻ những hình ảnh đẹp trong xã hội, trong thiên nhiên... nhằm giáo dục giá trị thẩm mĩ cho trẻ, làm tâm hồn trẻ thêm bay bổng, trí tưởng tượng thêm phong phú, khơi gợi cho trẻ những ước mơ đẹp, lòng ham muốn sáng tạo ra cái đẹp.

       Phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ là phát triển ở trẻ khả năng nghe hiểu ngôn ngữ, khả năng trình bày có logic, có trình tự, có hình ảnh một nội dung nhất định. Đặc biệt, thời kì 5-6 tuổi, nhận thức của trẻ mang nhiều tính chất lí tính nên lời nói của trẻ đã dựa trên cơ sở thông hiểu lời nói. Trẻ phát triển ngôn ngữ tốt là nền tảng để phát triển các hoạt động khác. Trong thực tế, có nhiều trẻ ngôn ngữ phát triển tốt, nhưng diễn đạt lời nói rõ ràng, dễ hiểu, biểu cảm để người khác dễ hiểu và gây ấn tượng tình cảm của trẻ còn rất nhiều hạn chế. Đa số trẻ chưa phân biệt được sự khác nhau trong cách phát âm đặc biệt là các âm khó: n – l, x – s, r – d, ch – tr, v – d, và âm cuối như ếch - ất, úc – ít… Kinh nghiệm sống của trẻ còn nghèo nàn, dẫn đến tình trạng trẻ dùng từ không chính xác, câu lủng củng, vốn từ còn hạn chế. Một số trẻ nói, phát âm sai do ảnh hưởng ngôn ngữ của người lớn xung quanh trẻ (nói tiếng địa phương) như: vàng (dàng), xanh (xăn), anh (ăn),… Một số phụ huynh ít thời gian trò chuyện với trẻ và nghe trẻ nói cũng là nguyên nhân hạn chế sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

2. Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ của trẻ

Khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển theo từng giai đoạn. Mỗi giai đoạn trẻ có khả năng tiếp nhận thông tin và cách giao tiếp khác nhau. Cụ thể: 

1 – 1,5 tuổi: Trẻ có khả năng lý giải ngôn ngữ và học phát âm bằng cách bắt chước người lớn. Trẻ lặp lại từng từ mà người lớn nói. Có khả năng hiểu được, lý giải được những câu ngắn thường xuyên được lặp lại. Nhận biết được nhiều âm thanh khác nhau.

1,5 – 3 tuổi: giai đoạn phát triển ngôn ngữ tích cực với những tiến bộ vượt bậc.

3 – 5 tuổi: phát triển ngôn ngữ ở cấp độ cao cả về khả năng giao tiếp, diễn đạt, trả lời câu hỏi, lập luận, kể chuyện,…

3. Những phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non

Phương pháp 1: Cho bé đi khám phá và nhìn nhiều hơn

Đây là phương pháp cơ bản trong việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non bởi cha mẹ có thể áp dụng phương pháp này ngay khi trẻ mới chập chững biết đi. Ở giai đoạn này, trẻ tiếp nhận thông tin chủ yếu bằng Thính giác, Thị giác và Xúc giác. Do đó, trong quá trình quan sát và khám phá thế giới xung quanh sẽ giúp các bé phát triển khả năng tư duy, trau dồi vốn từ vựng cũng như hoàn thiện khả năng nghe nhìn.

Ba mẹ nên đưa trẻ đến những nơi có không khí trong lành, thoáng mát, gần gũi với thiên nhiên để trẻ có được môi trường khám an toàn. Hãy để con được tự do chạy nhảy và quanh sát thế giới xung quanh, phụ huynh nên đóng vai trò vừa là người bạn đồng hành, vừa là người chỉ dạy để lắng nghe, trò chuyện cùng con qua đó vốn từ của con trẻ sẽ được cải thiện đáng kể.

Phương pháp 2: Thường xuyên cho bé nghe nhạc phù hợp với từng giai đoạn tuổi

Cho trẻ nghe nhạc thường xuyên giúp các con rèn luyện khả năng nghe, cảm nhận và rèn luyện phát âm. Bởi những giai điệu du dương sẽ góp phần kích thích não bộ, tạo tiền đề cho sự phát triển ngôn ngữ của trẻ nhỏ.

Phương pháp 3: Thường xuyên trò chuyện cùng với bé

Trò chuyện là phương pháp phát đơn giản nhưng lại đem đến những hiệu quả vô cùng thiết thực, bởi vì phát triển ngôn ngữ là để khiến bé có khả năng giao tiếp tốt hơn, vậy nên khi trò chuyện bé vừa được thực hành vừa được học tập, trau dồi vốn từ.

Nhiều kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trẻ nhỏ càng tham gia trò chuyện với người lớn nhiều thì vốn từ của các bé sẽ càng nhiều và rộng hơn. Ở lứa tuổi mẫu giáo, vốn từ rộng sẽ giúp các bé đọc hiểu tốt hơn.

Vì vậy, ba mẹ nên trò chuyện cùng trẻ bất cứ khi nào có thể, hãy đặt ra những câu hỏi từ đơn giản như “có” hoặc “không” đến câu phức tạp hơn khiến bé hồi tưởng lại những việc đã diễn ra và cố gắng tư duy từ ngữ để kể lại cho ba mẹ biết.

Phương pháp 4: Cùng trẻ đọc sách và vui chơi

Trong quá trình lắng nghe ba mẹ đọc sách, kể chuyện các con có thể rèn luyện được khả năng tư duy logic theo mạch truyện, trau dồi từ vựng và học cách sử dụng câu từ sao cho hợp lý, phù hợp với từng ngữ cảnh. Không những vậy, phương pháp này còn tập tính kiên nhẫn và thông qua những nhân vật trong truyện để dậy con cách nhìn nhận về thiện – ác, đúng – sai để từ đó hình thành những tấm gương tốt cho con học tập.

Nếu đọc sách là quá trình trẻ lắng nghe, tiếp nhận từ ngữ, thông tin một cách bị động thì khi vui chơi trẻ sẽ được giao tiếp tự nhiên, gần gũi và được phát triển toàn diện các giác quan từ Thính giác, Thị giác đến Xúc giác. Nhờ vậy, việc đọc sách và vui chơi sẽ giúp trẻ phát huy trí tưởng tượng, áp dụng những ngôn ngữ để diễn đạt mong muốn, cảm xúc của bản thân.

Phương pháp 5: Hát đồng dao và đọc thơ cùng với bé

Các bé ở lứa tuổi mầm non rất thích ca hát và thường thuộc bài rất nhanh, phụ huynh hãy dạy cho trẻ những bài hát vui tươi hay những câu thơ ngắn gọn có vần điệu. Như vậy các bạn nhỏ sẽ tiếp thu rất nhanh và dễ dàng vận dụng.

Phương pháp 6: Viết và vẽ cùng bé

Những nét vẽ nguệch ngoạc chính là cách mà các bé phác họa lại những gì mà mình tiếp nhận được từ thế giới xung quanh và cả những gì mà chúng tưởng tượng ra. Do vậy, các bậc phục huynh hãy khuyến khích trẻ làm điều này bằng cách vừa dạy và vừa vẽ cùng con, hay khơi gợi những thứ con hứng thú để kích thích sự sáng tạo, phát triển khả năng ngôn ngữ, miêu tả sự vật ở trẻ.

4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển ngôn ngữ

Trong quá trình khôn lớn, đây là những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả phát triển ngôn ngữ của trẻ. Biết được các yếu tố này sẽ giúp ba mẹ hỗ trợ trẻ tập nói tốt, con không bị chậm nói. 

Yếu tố cá nhân

Năng lực ngôn ngữ của mỗi trẻ là hoàn toàn khác nhau. Mỗi trẻ có một lộ trình và một cách học hỏi khác nhau. Có trẻ rất thích bắt chước, lặp lại từ theo người lớn ngay từ sớm. Nhưng có trẻ thì dành nhiều thời gian để nghe, tiếp thu từ vựng, sau đó mới bắt đầu nói. 

Trẻ nói nhiều nói ít không quan trọng. Quan trọng là trẻ biết cách sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt mong muốn của bản thân. Ba mẹ không thúc ép trẻ tập nói nhưng cũng không có nghĩa là bỏ mặc để trẻ khi nào nói cũng được. 

Ba mẹ và giáo viên cần tạo ra môi trường ngôn ngữ, liên tục khuyến khích trẻ tập nói.

Đây là những biểu hiện hoàn toàn bình thường của trẻ, điều quan trọng là chúng ta không bỏ mặc trẻ. Ngược lại, cần liên tục khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động học tập, vui chơi để phát triển ngôn ngữ.

Yếu tố môi trường

Trong xã hội hiện đại, chậm nói ở trẻ dần trở thành căn bệnh của thời đại. Khi mà trẻ ngay từ nhỏ đã bị vây quanh bởi các thiết bị điện tử như smartphone, ipad, tivi,… Thêm vào đó, ba mẹ bận rộn với công việc, thường sử dụng các thiết bị điện tử để dụ trẻ tự chơi. Do đó, trẻ ít được giao tiếp, tương tác với chính ba mẹ. Ba mẹ cũng không có nhiều thời gian đưa trẻ ra ngoài nên ít được tương tác với thế giới bên ngoài.

Cũng giống như các năng lực khác, ngôn ngữ nếu không được nhận được kích thích sẽ chậm phát triển. Trẻ chậm nói, gặp khó khăn trong diễn đạt, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, hòa nhập xã hội,…

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong giai đoạn tập nói là hành trình thú vị và đáng mong chờ. Trẻ chủ yếu phát triển ngôn ngữ thông qua giao tiếp và vui chơi hàng ngày. Hy vọng sau bài viết này các bậc phụ huynh đã thể hiểu rõ được vai trò của vấn đề phát triển ngôn ngữ cho trẻ từ sớm. Đồng thời biết thêm được những cách để giúp con phát triển ngôn ngữ hiệu quả nhé.